خراسان رضوی در بزنگاه ترانزیت

خراسان رضوی به‌واسطه موقعیت ژئوپلیتیک کم‌نظیرش، نقش بی‌بدیلی در معادلات ترانزیت و حمل‌ونقل منطقه‌ای ایفا می‌کند. این استان به سبب مرز‌های طولانی خود با ترکمنستان و افغانستان، دروازه دسترسی آسیای مرکزی و افغانستان به آب‌های آزاد به‌شمار می‌آید.ظرفیتی ارزشمند که می‌تواند استان را به پیشران توسعه ترانزیت کشور تبدیل کند.

یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های این منطقه، وجود زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی در نقاطی مانند سرخس و لطف‌آباد است. سرخس به سبب دارا بودن خطوط ریلی عریض و نرمال و نزدیکی به طرح‌های کلان اقتصادی مانند کمربند راه ابریشم و «یک کمربند-یک جاده»، نقطه اتصال استراتژیک ایران با آسیای مرکزی و طرح‌های ترانزیتی شرق به غرب جهان شناخته می‌شود.

مرز دوغارون نیز جایگاهی کلیدی برای تجارت بین‌المللی ایران و افغانستان دارد و نقش بزرگی در تجارت شرق کشور ایفا می‌کند. اما در کنار این ظرفیت‌های چشمگیر، مسیر توسعه ترانزیت استان با موانع پیچیده‌ای نیز درگیر است: افزایش مدت توقف ناوگان در مرز‌های ایران نسبت به همسایگان، فرسودگی ناوگان داخلی و هزینه‌های بالای تعمیرات، قیمت بالا و رقابت‌ناپذیر ناوگان ایرانی در مقایسه با ناوگان کشور‌های منطقه، و نیز هزینه‌های لجستیکی قابل توجه در مناطق ویژه اقتصادی سرخس و دوغارون، تنها بخشی از چالش‌های جدی این حوزه است.

در همین حال کشور‌های همسایه مانند ترکمنستان و ازبکستان با توسعه زیرساخت‌های خود، به‌ویژه در زمینه حمل‌ونقل ترکیبی، به‌طور روزافزون جایگاه خود را در معادلات ترانزیت منطقه‌ای تقویت می‌کنند.

پروژه بازسازی و توسعه بندر ترکمن‌باشی و حرکت ازبکستان به سمت استفاده از کریدور میانی، نمونه‌های واضحی از این تحولات‌اند؛ تحولاتی که در صورت بی‌تفاوتی ایران، ممکن است سهم استان از جریان ترانزیت منطقه‌ای را کاهش دهد.

در ادامه حتما بخوانید کریدور‌های ترانزیتی ایران، فرصت‌سازی در خراسان رضوی

در چنین شرایطی رقابتی‌شدن مسیر‌های سرخس و لطف‌آباد با کریدور ترنس خزر، مهم‌ترین چشم‌انداز ترانزیتی استان به شمار می‌آید. واقعیت این است که تا زمانی که بستر حمل‌ونقل ترکیبی با محوریت حمل ریلی و همچنین زیرساخت‌های لجستیکی مدرن تقویت نشود، نمی‌توان به سهم مناسب در بازار ترانزیت منطقه‌ای امید داشت.

غالب بار ترانزیتی کشور‌های آسیای میانه بر پایه ریل جابه‌جا می‌شود، اما شبکه ریلی کشور هنوز فاصله زیادی تا استاندارد‌های جهانی دارد و همین موضوع، باعث اتکای بیش از حد ایران به شبکه جاده‌ای شده است. یکی دیگر از مشکلات عمده، غفلت از توسعه مراکز لجستیک مدرن است.

حلقه‌هایی که قرار بود تجارت و حمل‌ونقل را به هم متصل کنند، اما امروز یا به فراموشی سپرده شده‌اند یا توسعه آنها بسیار کند پیش می‌رود. کافی است نگاهی به رتبه ۱۲۳ ایران در شاخص عملکرد لجستیک بانک جهانی در سال۲۰۲۳ بیندازیم تا ابعاد این ضعف بیشتر آشکار شود.

در نهایت، رقابت‌پذیری حمل‌ونقل بین‌المللی خراسان رضوی بدون تحول اساسی در هوشمندسازی حمل بار، یکپارچه‌سازی فرآیندها، توسعه شبکه حمل‌ونقل چندوجهی و جذب سرمایه برای زیرساخت‌های لجستیکی میسر نخواهد بود.

طرح‌هایی مانند توسعه سایت گمرکی شهید مطهری مشهد تحت عنوان بندر خشک و بخشی از دهکده لجستیک در شرق کشور، می‌تواند گام مهمی باشد درراستای ارتقای جایگاه استان به عنوان محور ترانزیت شمال-جنوب کشور.

اکنون خراسان رضوی بر سر دوراهی سرنوشت‌ساز ایستاده است: یا می‌تواند با هوشمندی و تکیه بر ظرفیت‌های بی‌بدیل خود به قطب ترانزیت ایران بدل شود یا فرصت طلایی خود را به بازیگران رقیب واگذار کند. انتخاب با سیاست‌گذاران و متولیان توسعه است.