فرونشست؛ بحران خاموش خراسان رضوی | بزرگ‌ترین شکاف فرونشستی ایران در نیشابور
رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه حساسیت لازم نسبت به موضوع فرونشست زمین در خراسان رضوی نسبت به دیگر استان‌ها وجود ندارد، گفت: شهر مشهد نیز از سمت شمال غربی در معرض پیشروی پدیده فرونشست است. بزرگ‌ترین شکاف فرونشستی ایران در نیشابور واقع شده که نشان‌دهنده شدت این بحران در استان است.
به گزارش شهرآرانیوز، علی بیت‌اللهی در خصوص فرونشست زمین در خراسان رضوی، اظهار کرد: خراسان رضوی از نظر وسعت پهنه فرونشستی، با اختلاف بسیار بالا، رتبه اول کشور را دارد. به گونه‌ای که مساحت زمین‌های فرونشسته این استان نسبت به دومین استان، یعنی فارس، پنج برابر بیشتر است. این تفاوت در حد چند درصد نیست، بلکه در حد پنج برابری است.
وی با بیان اینکه حساسیت لازم نسبت به موضوع فرونشست زمین در خراسان رضوی نسبت به دیگر استان‌ها وجود ندارد، افزود: نکته جالب و تعجب‌آور این است که در اصفهان، فرونشست بسیار کمتر از خراسان رضوی است، اما اعتراضات و اطلاع‌رسانی‌ها به مقامات مسئول به مراتب بیشتر و مؤثرتر بوده است. حدود ۲۵ شهر خراسان رضوی در روی پهنه‌های فرونشست واقع شده یا در مجاورت این پهنه‌ها قرار دارد. شهر مشهد نیز از سمت شمال غربی در معرض پیشروی پدیده فرونشست است. بزرگ‌ترین شکاف فرونشستی ایران در نیشابور واقع شده که نشان‌دهنده شدت این بحران در استان است.
فرونشست تهدید جدی برای محیط زیست و کشاورزی
وی اظهار کرد: این پدیده به شدت در حال توسعه است و به مراحل حادی رسیده، اگر اقدامی نشود، محیط زیست به نقطه‌ای غیرقابل زیست تبدیل و کشاورزی نیز غیرقابل انجام می‌شود. متأسفانه، این موارد به دلیل عدم بروز آثار ملموس و مخرب، چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرند.
رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی رشد بی‌رویه برداشت آب‌های زیرزمینی، به ویژه از چاه‌ها، نسبت به میزان تغذیه طبیعی سفره‌های آب را اصلی‌ترین دلیل فرونشست زمین در خراسان رضوی دانست و تاکید کرد: رشد آب‌های زیرزمینی در خراسان رضوی به گونه‌ای است که به مراتب بیش از میزان تغذیه طبیعی آن انجام می‌شود. در طبیعت، بارندگی‌های موضعی در فصول مختلف، به ویژه زمستان و پاییز، به تغذیه لایه‌های آبدار کمک می‌کند، اما از سوی دیگر، برداشت آب از چاه‌ها به قدری زیاد است که نسبت به میزان تغذیه طبیعی، به مراتب بیشتر است. این عدم تعادل باعث می‌شود سطح آب زیرزمینی به طور مداوم کاهش یابد و فرونشست زمین هر روز بیشتر توسعه پیدا کند. این پدیده، مستمر بوده و همانند زلزله نیست که یک بار رخ دهد و متوقف شود. فرونشست زمین به طور مداوم در حال استمرار است و این مخاطره، در واقع یک مخاطره انسان‌ساخته به شمار می‌آید. اصطلاح مخاطرات طبیعی برای این وضعیت بی‌معناست، زیرا این بحران ناشی از برداشت بی‌رویه آب بیش از میزان تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی است. اگر این روند ادامه یابد، عواقب جبران‌ناپذیری برای محیط زیست و زندگی مردم در این استان به همراه خواهد داشت.
بیت‌اللهی توجه جدی به مدیریت منابع آب و کنترل برداشت‌های غیرمجاز را از جمله اقدامات لازم برای کاهش فرونشست زمین برشمرد و گفت: یکی از اصلی‌ترین اقدامات، کاهش برداشت آب زیرزمینی است که در واقع به کنترل پدیده فرونشست زمین کمک خواهد کرد. در این راستا، گزارش‌هایی تهیه شده که به شناسایی عوامل مؤثر در این بحران پرداخته است. واقعیت این است که در خراسان رضوی، چاه‌های غیرمجاز زیادی وجود دارد که بدون پروانه و بدون مراحل قانونی حفر شده‌اند. این چاه‌ها در ویلاها، باغات و مزارع در نقاط مختلف استان پراکنده‌اند و بخشی از آب‌های استحصالی را به سطح زمین می‌کشند. با اینکه مقداری از این آب دوباره به زیر زمین نفوذ می‌کند، اما حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد آن تبخیر می‌شود و به هدر می‌رود. از سوی دیگر، چاه‌های مجازی که مجوز دارند نیز بدون رعایت پروانه بهره‌برداری، به طور غیرمجاز آب برداشت می‌کنند. برای مثال، اگر یک چاه پروانه‌اش اجازه ۱۰ لیتر در ثانیه برداشت را داشته باشد، ممکن است به طور غیرقانونی ۵۰ لیتر در ثانیه برداشت کند. این امر به دلیل عدم وجود اهرم‌های کنترلی است که مانع از این برداشت‌های غیرمجاز شود.
وی بر ضرورت نصب کنتور‌های حجمی بر روی چاه‌های مجاز برای مقابله با این بحران تاکید و اظهار کرد: این کنتور‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که برداشت آب را کنترل کنند و در صورت تجاوز از حد مجاز، هشدار دهند. با این کار، می‌توان به راحتی میزان برداشت آب را تحت کنترل قرار داد و از کاهش سطح آب زیرزمینی جلوگیری کرد. ایجاد حساسیت عمومی نسبت به بحران فرونشست و اطلاع‌رسانی به مردم و مسئولان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. این اقدامات می‌توانند به کاهش فرونشست زمین در خراسان رضوی کمک کنند و محیط زیست را از خطرات جدی نجات دهند.
تغذیه مصنوعی راهکاری برای احیای سفره‌های آب است
رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تغذیه مصنوعی آبخانه‌ها را به عنوان یکی دیگر از راهکار‌های موثر برای مدیریت منابع آب و جلوگیری از فرونشست زمین در خراسان رضوی دانست و افزود: این روش در بسیاری از نقاط دنیا با موفقیت به کار گرفته شده است. در این روش، در زمان‌هایی که بارش برف و باران وجود دارد و نیاز آبی و زراعی در سطح شهر‌ها و مناطق مختلف کمتر است، چاه‌ها یا گودال‌های مشخصی در ارتفاعات پایین‌تر طراحی و حفاری می‌شوند. این گودال‌ها به گونه‌ای انتخاب می‌شوند که آب‌های سطحی که ممکن است مشکلاتی برای عبور عابرین و وسایل نقلیه ایجاد کنند، به این چاه‌ها نفوذ کنند. این آب‌ها از طریق چاه‌ها به لایه‌های آبدار منتقل می‌شوند و بخشی از آب مصرفی را جبران می‌کنند. این روش می‌تواند به طور قابل توجهی به افزایش سطح آب زیرزمینی کمک کند و از افت آن جلوگیری کند.
وی ادامه داد: متأسفانه، در خراسان رضوی هیچ اقدامی در این زمینه انجام نشده است. با توجه به بحران فرونشست و کاهش سطح آب زیرزمینی، نیاز به اجرای چنین پروژه‌هایی به شدت احساس می‌شود.
تجربیات جهانی: درس‌هایی از موفقیت‌های بین‌المللی
رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در خصوص تجربیات موفق کشور‌های دنیا و تکنیک‌های مؤثر آنها برای کنترل فرونشست زمین و افزایش سطح آب زیرزمینی، اظهار کرد: برای مثال در دشت توکیو ژاپن که در گذشته با افت سطح آب زیرزمینی به میزان دوازده سانتی‌متر در سال مواجه بود، اکنون این مشکل به طور کامل متوقف شده است. همچنین در تیانجین و شانگهای چین، نه تنها افت سطح آب متوقف شده، بلکه سطح آب زیرزمینی در حال افزایش است. این موارد نشان‌دهنده موفقیت تکنیک‌های مدیریتی و علمی در این کشور‌ها است و به وضوح قابل انجام است.
وی با بیان اینکه تمام این تکنیک‌ها در ایران هم قابل اجرا است، افزود: متأسفانه، در ایران حساسیت و عزم مدیریتی لازم برای مقابله با این بحران وجود ندارد. به رغم اینکه عوارض ناشی از فرونشست زمین می‌تواند به شدت بر امنیت غذایی، کشاورزی و کیفیت آب تأثیر بگذارد، هنوز هم بسیاری از مسئولان و مردم به این موضوع توجه کافی ندارند. این در حالی است که اگر اقدامات لازم به موقع انجام نشود، ممکن است به مرحله‌ای بحرانی برسیم که دیگر نتوانیم کاری انجام دهیم. هدف ما باید این باشد که از رسیدن به این مرحله بحرانی جلوگیری کنیم و با استفاده از تکنیک‌های موجود و تجربیات موفق جهانی، به بهبود وضعیت آب‌های زیرزمینی و کنترل فرونشست زمین در کشور خود بپردازیم. این کار نیازمند همکاری و عزم جدی از سوی مسئولان و آگاهی‌رسانی به مردم است تا بتوانیم به یک آینده پایدار و امن دست پیدا کنیم.
رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه بهینه‌سازی مصرف آب در کشاورزی و صنعت در خراسان رضوی، نیازمند توجه ویژه به تغییر شیوه‌های کشت و آبیاری است، خاطرنشان کرد: یکی از دلایل اصلی برداشت آب زیاد از طریق چاه‌ها، کشت محصولاتی است که با شرایط محیطی سازگاری ندارند و نیاز آبی فراوانی دارند. بنابراین، تغییر شیوه‌های کشاورزی می‌تواند به کاهش نیاز آبی کمک کند. موضوع دیگر، روش‌های آبیاری است که در حال حاضر در بسیاری از مناطق به صورت غرقابی انجام می‌شود. در این روش، آب به صورت آزاد در زمین رها و به نقاط مختلف سرازیر می‌شود. این روش نه تنها هدررفت آب را به دنبال دارد، بلکه ۶۰ الی ۷۰ درصد آب تبخیر می‌شود و به سفره‌های آب زیرزمینی برنمی‌گردد. برای مثال، استفاده از سیستم‌های آبیاری زیرسطحی در کشور‌هایی که با مشکلات مشابهی مواجه هستند، به طرز قابل توجهی هدررفت آب را کاهش داده و می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف آب در کشاورزی کمک کند. با این روش‌ها، می‌توان با یک بیستم همان مقدار آب، نیاز‌های کشاورزی را تأمین کرد.
وی اظهار کرد: در خراسان رضوی، همچنین شاهد مکان‌یابی طرح‌های صنعتی آب‌بر هستیم. برای مثال، در نیشابور، بزرگ‌ترین کارخانه فولاد افتتاح شده است که برای فعالیت‌های خود به آب نیاز دارد، اما سوال اینجاست که این نیاز آبی از کجا تأمین می‌شود؟ در حالی که در کشور‌های اروپایی منابع آب جاری بیشتری وجود دارد، در ایران عمده‌ترین منبع آب برای مناطق فلات مرکزی، آب چاه‌هاست. این چاه‌ها محدودیت‌هایی دارند و در صورت مصرف بی‌رویه آب، سرنوشتی مشابه اصفهان در انتظار خراسان رضوی خواهد بود. بنابراین، نیاز به یک برنامه‌ریزی دقیق و کارشناسی برای تأمین آب در پروژه‌های صنعتی و کشاورزی احساس می‌شود تا از بحران‌های آتی جلوگیری شود. با اتخاذ رویکرد‌های علمی و مدیریتی مناسب، می‌توان به بهبود وضعیت آب‌های زیرزمینی و حفظ منابع آب در خراسان رضوی کمک کرد.
بیت‌اللهی خاطرنشان کرد: با توجه به وضعیت بحرانی فرونشست زمین در خراسان رضوی، واقعاً می‌توان با یک عزم مدیریتی قوی و برنامه‌ریزی دقیق، این مشکل را کنترل کرد. این اقدامات نه تنها پیچیده نیستند، بلکه از نظر هزینه نیز قابل مدیریت هستند. اگر اراده و عزم جدی برای اجرای این طرح‌ها وجود داشته باشد، می‌توان در مناطق مختلفی که دچار فرونشست هستند، پروژه‌های پایلوت راه‌اندازی کرد تا تأثیرات مثبت آنها را مشاهده کنیم. در این پروژه‌ها، می‌توان به بررسی و اندازه‌گیری سطح آب زیرزمینی پرداخت و مشاهده کرد که آیا این سطح دیگر کاهش می‌یابد یا خیر. به طور تدریجی، انتظار می‌رود که سرعت فرونشست زمین کاهش یابد و در نهایت به توقف برسد. این فرآیند نیاز به زمان دارد و نمی‌توان انتظار داشت که به یکباره همه چیز بهبود یابد، اما با اجرای مستمر و منظم این روش‌ها، می‌توان به نتایج مثبتی دست یافت.
رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اظهار کرد: در خراسان رضوی، مناطقی که دچار فرونشست زمین نیستند، معمولاً شامل قسمت‌های فاقد سکونت و اراضی مرغوب هستند. این واقعیت نشان‌دهنده این است که زمین‌های مرغوب و حاصلخیز، بیشتر در معرض خطر فرونشست قرار دارند. به عبارت دیگر، هر جا که زمین‌های با کیفیت و مرغوب وجود داشته باشد، احتمالاً با مشکل فرونشست مواجه است.
منبع: ایسنا
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
