ارتباط دوسویه مدیران شهرستان‌ها با اعضای انجمن‌های میراث فرهنگی بر رونق گردشگری تأثیرگذار است مروری بر کلاهبرداری رایج فروش بلیت جعلی | سفر ناتمام؛ روایتی از یک اعتماد نابجا! تشکیل کمیته‌های مشاوره‌ای برای دانش‌آموزان و فرهنگیان آسیب‌دیده آغاز فرایند اصلاح روش‌های آموزش و یادگیری در مدارس ابتدایی بهره‌گیری از اوقات فراغت دانش‌آموزان در زیباسازی فضاهای آموزشی فراخوان دانشگاه شهید بهشتی برای ارسال یادداشت اساتید در محکومیت تجاوز رژیم صهیونیستی به ایران پیش‌بینی هواشناسی مشهد و خراسان رضوی امروز (سه‌شنبه، ۱۷ تیر ۱۴۰۴) | تداوم روند کاهش دما تا فردا رئیس سازمان مدارس غیردولتی: محاسبه ۳۰ روز بیمه برای معلمان اجباری است اسامی فرآورده‌های غذایی غیرمجاز اعلام شد (۱۷ تیر ۱۴۰۴) لیست دانشگاه‌های خارجی مورد اعتماد وزارت علوم در سال ۲۰۲۶ نوجوان مرگ مغزی در مشهد به ۵ بیمار نیازمند عضو زندگی بخشید (۱۷ تیر ۱۴۰۴) آیا کاهش اشتهای کودکان در تابستان طبیعی است؟ توزیع کارت جدید بانکی برای بازنشستگان فراجا (۱۷ تیر ۱۴۰۴) حضور استان کرمان در فهرست رقابت بهترین مرکز گردشگری جهان در سال ۲۰۲۵ تورهای غیرمجاز، عامل افزایش نرخ بیکاری راهنمایان گردشگری زمان آغاز هدایت تحصیلی دانش‌آموزان اعلام شد بهترین خوراکی‌ها برای پاکسازی گرد و غبار از ریه خبر جدید از پرداخت معوقات حقوق بازنشستگان تأمین‌اجتماعی (۱۷ تیرماه ۱۴۰۴) مجوز داروخانه‌های متخلف در جنگ ۱۲روزه، لغو شود جریمه ۲۲ میلیارد ریالی برای دارنده ۲۰۸ دستگاه ماینر قاچاق در مشهد (۱۷ تیر ۱۴۰۴) آخرین جزئیات درمورد نوبت دوم کنکور ۱۴۰۴ | نحوه دریافت کارت ورود به جلسه و مراحل رفع نقص (۱۷ تیر ۱۴۰۴) تولد ۷۰ نوزاد گاندو برای اولین بار در ایران لزوم واکسیناسیون حیوانات خانگی | اجتناب از مصرف فرآورده‌های دامی غیرپاستوریزه نتایج کنکور دانشگاه‌های افسری ارتش اعلام شد (۱۷ تیر ۱۴۰۴) پیش‌بینی هواشناسی امروز (۱۷ تیر ۱۴۰۴) | گذر موج بارشی از کشور در ۲ روز آینده هشدار وزارت بهداشت درباره خطر آلودگی سبزیجات به مدفوع سگ و گربه کارت ورود به جلسه کنکور ۲۲ تیرماه منتشر می‌شود وزیر آموزش و پرورش ابلاغ کرد: ممنوعیت رد دانش‌آموزان میان‌پایه به بهانه افت معدل
سرخط خبرها

نقبی بر پیشینه نمایش، پیش از رواج صنعت سینما در مشهد | روزی روزگاری «سیاهان»

  • کد خبر: ۴۲۴۱۵
  • ۲۰ شهريور ۱۳۹۹ - ۰۹:۵۸
نقبی بر پیشینه نمایش، پیش از رواج صنعت سینما در مشهد | روزی روزگاری «سیاهان»
نخستین گروه‌های نمایشی به مفهوم خاص هنری در مشهدِ پیش از رواج سینما را تجار آذری زبان مهاجری تشکیل می‌دادند که از طریق باجگیران و درگز به مشهد آمده بودند.
هما سعادتمند | شهرآرانیوز؛ شهر مشهد در زمان مشروطیت تحت‌تاثیر هنر‌های نمایشی قرار داشت. نخستین گروه‌های نمایشی به مفهوم خاص هنری در مشهدِ پیش از رواج سینما را تجار آذری زبان مهاجری تشکیل می‌دادند که از طریق باجگیران و درگز به مشهد آمده بودند. این مهاجران ترک که با آثار نمایشی روسیه، اروپا و هنر‌های منطقه قفقاز به‌ویژه تفلیس آشنایی داشتند و با آن زندگی کرده بودند، تجربیات خود را به‌کار بسته، نیرو‌هایی را تربیت کردند که حتی بعد از رفتنشان نیز نمایش‌هایی تاثیرگرفته از آنان را که معمولا موسیقی آذری داشت، ارائه کردند.

رضا علیزاده از سینمانویسان کشور در مقاله ای، سابقه و ریشه فعالیت گروه قفقازی را چنین شرح داده است: «اکتور‌ها از استانبول برای نمایش به قفقاز می‌رفتند و قفقازی‌ها به تبعیت از ترک‌ها، اکتور‌هایی تربیت کردند و نویسندگان قفقازی شروع به کمدی‌نویسی و تکمیل این فن کرده، کمدی و درام‌هایی نوشتند و به اجرا درآوردند. مورد توجه قرار گرفتن این نمایش‌ها سبب شد تا اکتور‌های قفقازی دسته‌دسته به شهر‌های ایران نظیر تهران، تبریز و رشت بیایند. از سال۱۳۳۴ هجری‌قمری در خراسان نیز تئاتر‌هایی توسط جوانان قفقازی و ایرانی به اجرا درآمد و مردم را به تماشای تئاتر راغب کرد.»


تئاتر تخت‌حوضی

اما قبل از مهاجران آذری، تئاتر در شهر مشهد به‌صورت جسته‌وگریخته و درقالب تخت‌حوضی وجود داشته است و بازیگران برای سرگرمی و تفریح مردم خسته از کار، نمایش‌هایی را به‌صورت فی‌البداهه اجرا می‌کرده‌اند. معمولا نقش پرهیجان و سراسر خنده این نمایش‌ها را فردی که صورتش را سیاه می‌کرد و به همین دلیل به او «سیاه» می‌گفتند، بازی می‌کرد. در آن زمان در وسط حیاط بیشتر منازل، حوض بزرگی وجود داشت که زمستان برای جلوگیری از یخ‌زدگی آب، روی آن را با قاب و تخت‌های مخصوص می‌پوشاندند. در ایام مختلف سال، هرگاه صاحبخانه مجلس شادی و سروری داشت، این قاب‌ها را روی حوض می‌گذاشتند و درحالی‌که میهمانان دورتادور آن می‌نشستند، گروه‌های نمایشی یا نوازندگان بر روی قاب به اجرای برنامه می‌پرداختند.
 
نمایش‌هایی را که به این صورت اجرا می‌شد، نمایش «تخت‌حوضی» یا «روحوضی» می‌نامیدند. جالب است بدانید که مرکز تجمع گروه هنرمندانِ نمایش‌های تخت‌حوضی در مشهد، قهوه‌خانه‌ای معروف به «قهوه‌خانه ماشالانوروز» در محله پایین‌خیابان بود. آن‌هایی که عروسی داشتند، برای سرگرمی و خوش‌گذرانی میهمانان خود به قهوه‌خانه مذکور مراجعه می‌کردند و از گروه بازیگران می‌خواستند که با اجرای نمایش‌های روحوضی و سیاه‌بازی، میهمانان را شاد و سرگرم کنند. کوچه‌ای که این قهوه‌خانه در آن قرار داشت و سیاهان به آن رفت‌وآمد می‌کردند، به‌مرور به کوچه «سیاهون» مشهور شد و کم‌کم در لهجه مردم به سیاوون یا سیابون تغییر پیدا کرد که هنوز هم هست و به همین نام و نشان خوانده می‌شود.
 
البته برخی معتقدند که این کوچه پیش از این «سیاه‌آب» نام داشته و کم‌کم در گویش مردم به «سیابان» تغییر یافته است، اما به نظر می‌رسد که همان احتمال نخست، صحیح‌تر باشد. «عباس زردی»، «تقی تارزن»، «محمدآقا کرمانی»، «لوتی نادی»، «مهدی‌خان کمان‌کش»، «عبدی رضا»، «کل‌توب»، «حسین انتری»، «گوهری» و «مشهدی‌رمضان» جزو معروف‌ترین بازیگران نمایش‌های روحوضیِ آن دوره در مشهد بودند. ناگفته نماند معمولا نمایشنامه‌هایی که این گروه به نمایش درمی‌آوردند، محتوای خوبی نداشت و بازیگران، بیشتر صحنه‌ها را به‌صورت بداهه و حین بـازی تنظـیم و اجرا می‌کردند.

در سال۱۲۹۶ شمسی به تشویق و حمایت یکی از تجار معروف آن دوران، شخصی به نام موسی‌خان اعتبارالسلطنه‌غفاری که در آن زمان ریاست قورخانه مشهد را عهده‌دار بود و سر پرشوری هم در هنر داشت، نخستین فعالیت تئاتری در مشهد را با تاسیس یک سالن تئاتر برای گروه‌های نمایشی قفقازی در کوچه «کنسولگری افغان» یا همان «کوچه ارگ» فعلی آغاز کرد.
نمایش‌های متداول آن زمان بیشتر آثاری کمدی و موزیکال بود که در این سالن به اجرا درمی‌آمد. غفاری با تشکیل یک گروه نمایشی درواقع موسس نخستین گروه تئاتری در مشهد نیز بود که این گروه بین سال‌های ۱۲۹۰ تا ۱۲۹۷ فعالیت مستمری در مشهد کرده‌اند.


نمایش‌های خیابانی و بازی‌های تک‌نفره

علاقه مردم به نمایش و دسترسی دشوار هنرمندان به سالن برای اجرای برنامه، باعث شد به‌مرور نمایش‌های تک‌نفره و اجرا‌های خیابانی رواج پیدا کند. «شیخ‌رجب» یکی از نخستین بازیگران چنین نمایش‌هایی در مشهد بوده است. علی‌اصغر میرخدیوی، از پیشکسوتان نمایش‌های روحوضی مشهد، در خاطراتش از او این‌طور نوشته است: «ایامی که هوای مشهد برای اجرای نمایش‌های خیابانی مناسب بود، شیخ‌رجب در محله‌های مختلف شهر بساط خود را پهن می‌کرد و به اجرای نمایش می‌پرداخت. پاتوق اصلی‌اش در «خیابان تهران» و «گاراژ توکلی» بود که اکنون تبدیل به هتل تهران شده است.
 
کنار هتل تهران فعلی، کوچه‌ای معروف به «پل‌چوبی» بود که راهی داشت به خندق مشهد. در این محدوده فضای سرسبزی وجود داشت که به «حیطه سبزی» معروف بود، زیرا بیشتر سبزی مصرفی محله‌های عیدگاه و سرشور در این محدوده به عمل می‌آمد. در آن محوطه، یک میدان بزرگ با گنجایش نزدیک به هزار نفر نیز وجود داشت که روز‌های جمعه و تعطیل مردم از گوشه‌وکنار در آن جمع می‌شدند. بیشتر برنامه‌های شیخ‌رجب در این حیطه سبزی برپا می‌شد.

از خصوصیات این فرد اجرای استادانه و بسیار خوب نمایش‌های پانتومیم بود. البته او بی‌آنکه نام این نمایش را بداند، با تسلطی منحصربه‌فرد بازی در نقش‌های متفاوت را ارائه می‌داد. شیخ‌رجب یک ساعت را بی‌آنکه کلامی بر زبان بیاورد، به‌صورت پانتومیم، اجرا و تماشاگر را غرق در لذت می‌کرد.
 
مرحوم «حائری» و «خزین» نیز از دیگر بازیگرانی بودند که راه شیخ‌رجب را دنبال کردند، اما تفاوت اجرای آن‌ها با شیخ‌رجب در باسواد بودن آنان بود. این دو، چون امکان خواندن و حفظ کردن دیالوگ‌ها را داشتند، نمایش‌هایی با متن را حفظ و اجرا می‌کردند. این افراد که حالا تنها نام و نشانی از آنان باقی مانده، طلایه‌دار هنر‌های نمایشی پیش از ورود صنعت سینما بودند و پس از آمدن سینما نیز در دسته نخستین بازیگران فیلم‌های ساخته‌شده در مشهد قرار گرفتند.»
گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->