آیا سریال‌های خانگی دچار رکود شده‌اند؟

محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز - مدیوم نسبتا نوپای خانگی حدودا یک دهه قبل و در ابتدای راه خود شرایط متزلزلی داشت و چند سالی طول کشید تا مردم این رسانه تازه را به رسمیت بشناسند و در سبد فرهنگی خود جایی برایش در نظر بگیرند. با این همه، حالا سریال‌های خانگی به یکی از محبوب‌ترین مراکز تولید سریال در ایران تبدیل شده‌اند و هر روز اخبار تازه‌ای از تصمیم فیلم‌سازان مختلف برای ساخت سریال در این شبکه یا ثبت حد نصاب‌های تازه از تماشای سریال‌های خانگی در پلتفرم‌های اینترنتی به گوش می‌رسد.

روند صعودی و پرشتاب تولیدات خانگی اما، صداوسیما را به صرافت این انداخته که سایه نظارت خود را بر آثار پلتفرم‌های خانگی هم بگستراند.

 

در این میان، وزارت ارشاد که به طور سنتی مجوز سریال‌های خانگی را صادر می‌کرد هم ظاهرا قصد ندارد سر خودش را به درد بیاورد و از این منظر است که آینده شبکه خانگی به نوعی در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. در زمان نگارش این مطلب، وضعیت دو برنامه ترکیبی اینترنتی با وجود پای کار آمدن دو چهره باسابقه و محبوب، یعنی مجید صالحی و شهاب حسینی، کاملا نامشخص به نظر می‌رسد و انبوهی از سریال‌های تازه در حال تولید یا منتظر پروانه ساخت هستند که اگر بنا باشد این آثار با ملاک‌های تلویزیونی مورد ارزیابی قرار گیرند، شاید بیش از نیمی از آن‌ها مشمول تغییرات بنیادین شوند.

در این شرایط عجیب که گره ماجرا، با اظهارنظر‌های مختلف فعالان رسانه‌ای و مدیران فرهنگی کشور، هر روز کورتر می‌شود، به نظر می‌رسد که وضعیت شبکه خانگی هم دچار نوعی رکود، یا لااقل دگرگونی بنیادین، شده است که آثار در حال پخش این موضوع را به خوبی آشکار می‌کند. به یاد داریم که حدودا یک سال پیش، شبکه خانگی در اوج محبوبیت به سر می‌برد و هر روز خبر تازه‌ای از نخستین تجربه هنرمندان درجه یک سینما در این عرصه به گوش می‌رسید. در میان بازیگران چهره‌هایی همچون فرهاد اصلانی، پرویز پرستویی، نوید محمدزاده، صابر ابر، بهرام رادان، حامد بهداد و لیلا حاتمی در یکی دو سال اخیر نخستین تجربه خود در شبکه خانگی را آغاز کردند و مقابل دوربین کارگردان‌های سینمایی اسم‌ورسم‌داری همچون فریدون جیرانی، هومن سیدی و مصطفی کیایی حاضر شدند تا شبکه خانگی بیشتر از گذشته به سینما نزدیک شود.

اما نیمه اول سال ۹۹ حتما دوران نزدیک شدن شبکه خانگی به تلویزیون است. با پایان یافتن سریال «هم‌گناه»، اکنون چهار مجموعه «دل»، «موچین»، «آقازاده» و «شام ایرانی» به طور هفتگی پخش می‌شوند و فصل دوم «خواب‌زده» که ظاهرا چندان طولانی هم نیست، محتمل‌ترین و نزدیک‌ترین گزینه برای نمایش در شبکه خانگی به نظر می‌رسد. در میان سازندگان این چهار مجموعه، منوچهر هادی احتمالا سینمایی‌ترین کارگردان کنونی شبکه خانگی است که با سریال «دل» مخاطبان خاص خودش را پیدا کرده و با بازیگران سینمایی مهمی همچون حامد بهداد و ساره بیات به کار خود ادامه می‌دهد و ریتم سنگین و بعضا آزاردهنده‌اش این روز‌ها نارضایتی‌های زیادی را در بین مخاطبان ایجاد کرده است.

 

 

شاید بیراه نباشد اگر دو مجموعه «موچین» و «آقازاده» را تلویزیونی‌ترین سریال‌های خانگی تاریخ این شبکه بنامیم. در کارنامه حسین تبریزی، نویسنده و کارگردان «موچین»، بیش از بیست‌وپنج عنوان اثر تلویزیونی رنگارنگ به چشم می‌خورد و این در حالی است که تعداد فعالیت‌های سینمایی او به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد؛ ضمن اینکه اندک تولیدات سینمایی تبریزی هم از جنس کمدی‌های معمولی و شبیه به تله‌فیلم هستند که بعضا در سینما برای کمک به تنوع گیشه ساخته می‌شوند.

 

 

 

 

در مورد سریال «موچین» می‌توان گفت که این مجموعه حتی از یک چهره سینمایی، یا لااقل یک بازیگر که فعالیتش در سینما به اندازه سابقه او در تلویزیون باشد، هم بهره نمی‌برد و چهره‌هایی مانند مرجانه گلچین، حمید لولایی، علی صادقی و مهران رجبی بازیگرانی هستند که به ندرت اثر سینمایی درجه یکی در کارنامه آن‌ها به چشم می‌خورد. علاوه بر این، شیوه تولید «موچین» هم کاملا بر اساس قواعد تلویزیونی طراحی شده و از تیتراژ و گریم‌های جلف گرفته تا فیلم‌نامه پراغراق و شکل کارگردانی، همه چیز با معیار‌های تلویزیون هم‌خوانی دارد.

«آقازاده» اثر پرحاشیه و جنجالی بهرنگ توفیقی نیز سریالی است که در ظاهر، با یک پوسته اعتراضی و انتقادی، سینمایی جلوه می‌کند؛ اما بررسی لایه‌های پنهانش کاملا گویای این مطلب است که الگو‌های مورد استفاده این مجموعه، با بهره‌گیری از ساختار تلویزیونی طراحی شده‌اند. زوج اصلی تولید مجموعه «آقازاده» عمده شهرت خود را مدیون تلویزیون هستند و تقریبا هیچ فعالیت سینمایی مهمی در کارنامه این دو نفر به چشم نمی‌خورد؛ هرچند نباید فراموش کنیم که حامد عنقا قبلا تجربه کار در شبکه خانگی را با مجموعه «قلب یخی» داشته است.

 

 

 

 

به لحاظ ساختاری، می‌توان گفت که «آقازاده» ترکیبی از دو سریال «پدر» و «گاندو» است که با عوامل تلویزیونی جلوی دوربین رفته و کاملا از قواعد تلویزیون تبعیت می‌کند. وضعیت «آقازاده» در انتخاب بازیگران سینمایی‌تر است و حضور امیر آقایی، امین حیایی و نیکی کریمی وزن درخوری به این مجموعه بخشیده.

 

با این حال، بخش عمده سریال تازه بهرنگ توفیقی بر مدار سینا مهراد می‌چرخد که مردم او را با سریال «پدر» به یاد می‌آورند. ضمن اینکه تقریبا تمامی بازیگران مکمل و فرعی «آقازاده» چهره‌های تلویزیونی هستند و اندازه قاب‌ها و شکل تولید سریال هم با ملاک‌های تلویزیون مطابقت بیشتری دارد تا سینما. «شام ایرانی» دیگر پای ثابت این روز‌های شبکه خانگی است که این مجموعه هم کاملا بر مهمانانی از جنس بازیگران سریال‌های تلویزیونی استوار شده و در فصل جدید خود تقریبا میزبان هیچ چهره سینمایی مهمی نبوده است.

 

 

 

در این شرایط، اگر «دل» به پایان راه برسد و پخش فصل دوم «خواب‌زده» هم آغاز شود که ساخته یکی از باسابقه‌ترین کارگردان‌های سریال در تلویزیون یعنی سیروس مقدم است، اصلا بیراه نخواهد بود که مردم شبکه خانگی را صرفا یک صدا و سیمای اینترنتی قلمداد کنند و از خودشان بپرسند که این مجموعه‌های مشابه چرا در رسانه عمومی و به طور رایگان پخش نمی‌شوند؟ هرچند این فقط یک روی سکه است و شروع پخش مجموعه‌های هیجان‌انگیزی همچون «قورباغه»، «جیران» و «ملکه گدایان» می‌تواند شبکه خانگی را به اوج بازگرداند.

 

 

 

 

در مجموع، همه مخاطبان این رسانه و اهالی فرهنگ که با انتشار بیانیه‌های گوناگون مراتب اعتراض و نگرانی خود را ابراز کرده‌اند، امیدوارند تکلیف نظارت بر سریال‌ها و برنامه‌های شبکه خانگی هرچه زودتر مشخص شود؛ نه به این دلیل که مخاطبان به تماشای پوشش‌های عرفی یا کمرنگ شدن درجه حساسیت‌ها و ممیزی‌ها اهمیتی می‌دهند، بلکه صرفا به این دلیل که رسانه خانگی هویت مستقل خودش را می‌طلبد و رقابتش با تلویزیون می‌تواند پیشرفت کیفی تولیدات هر دو رسانه را تضمین کند.