درآمد شبانه ۱۰ میلیون تومانی از کودکان کار در مشهد

لاله‌سادات کوثری | شهرآرانیوز؛ در یک ماه اخیر، هرازگاهی لابه‌لای پیام‌های ستون «حرف مردم»، حرفی هم از کودکان کار سر چهارراه‌های مشهد می‌شد؛ نحوه فعالیت این کودکان به‌صورتی بود که اغلب شهروندان را به ظن مشترکی می‌رساند؛ سامان‌دهی کودکان از جانب شخص یا گروهی خاص. همین پیام‌ها و حساسیت مسئولان قضایی مشهد سبب شد که طرح شناسایی کودکان کار در سر چهارراه‌های مشهد از هفته پیش کلید بخورد و به‌این‌ترتیب ۸۵کودک شامل ۲دختر و ۸۳پسر شناسایی شوند. شناسایی این کودکان، پرده از فعالیت باند‌ها و افرادی برداشت که از کودکان بهره‌کشی اقتصادی می‌کردند؛ سرباند‌هایی که به گفته نیره عابدین‌زاده، معاون دادستان عمومی و انقلاب مشهد، شبانه تا ۱۰میلیون تومان از کار کودکان سر چهارراه‌های مشهد درآمد داشتند.

معاون دادستان عمومی و انقلاب مشهد در تشریح گستردگی فعالیت این باند‌ها در نشستی خبری می‌گوید: سرباند‌ها همه از اتباع خارجی بوده‌اند و از ۲۴‌کودک ایرانی و ۶۱‌کودک تبعه خارجی بهره‌کشی اقتصادی می‌کردند.
او در توضیح طرح شناسایی کودکان کار اضافه می‌کند: با اجرای این طرح، طی چند روز ۸۵ کودک بین ۵ تا ۱۵سال شناسایی شدند و مشخص شد که توسط باند‌های بهره‌کشی از کودکان هدایت می‌شوند.

او ادامه می‌دهد: هر چهارراه مشهد، پاتوق یک سرباند یا لیدر بود که تعدادی کودک را که در اصطلاح خودشان به آن‌ها «شاگرد» می‌گویند، برای کار در آنجا می‌گماشت.
این مقام مسئول به‌صراحت می‌گوید که «سرباند‌ها چهارراه‌های شهر را پاتوق خود کرده‌اند. شاگردان هر فرد و چهارراه محل کار آن‌ها مشخص است. خودشان هم از دور بر کار بچه‌ها نظارت می‌کنند.»

آن‌طور‌که سرپرست دادسرای‌۵ مشهد می‌گوید، لیدر در پایان شب، پول بچه‌ها و حتی خوراکی‌ای را که مردم به آن‌ها داده بوده‌اند، با کتک از آن‌ها می‌گرفته است و فقط مبلغ ناچیزی، به کودک می‌داده است.
او می‌گوید: از جیب بچه‌های سر چهارراه‌ها مبالغی بین ۵۰۰‌هزار تا یک‌میلیون تومان هم در‌آوردیم، اما همه این پول سهم سرباند می‌شد. به عبارتی سرباند تنها ۲۰ تا۵۰هزار تومان به کارگر خود یعنی کودک کار می‌داده و بقیه درآمد او را با زور از وی می‌گرفته است. به دو نفر از بچه‌ها حتی دستگاه پوز بانکی داده بودند تا از این طریق از مردم پول بگیرند.
به گفته عابدین‌زاده این کودکان نه‌تن‌ها مشکل تغذیه و کم‌خوابی دارند، که حتی مورد کودک‌آزاری قرار گرفته و بار‌ها کتک‌خورده‌اند.

معاون دادستان عمومی و انقلاب مشهد از دستگیری و بازداشت برخی سرتیم‌های بهره‌کش اقتصادی از کودکان کار در قالب طرح شناسایی صورت‌گرفته نیز خبر می‌دهد و می‌گوید: تاکنون پنج رئیس باند را دستگیر کرده‌ایم و با دستور قضایی، پنج یا شش خودرو هم که این کودکان را به محل کار مورد‌نظرشان می‌برد، شناسایی و توقیف شده است.

به گفته او مقامات انتظامی و قضایی شناسایی ۱۰ لیدر دیگر را نیز در دستور‌کار خود دارند.
نیره عابدین‌زاده در توضیح سرنوشت این کودکان نیز می‌گوید: ۹۰‌درصد این کودکان از منطقه «ساختمان» مشهد هستند. ۶۳نفر از این کودکان تحویل خانواده‌هایشان شدند و برایشان پرونده قضایی تشکیل داده‌ایم تا حمایت‌های لازم از کودک و خانواده صورت گیرد.۱۰‌کودک هم در قرنطینه هستند و حتی خانواده هایشان برای تحویلشان مراجعه نکرده‌اند.

سرپرست دادسرای ناحیه۵ مشهد، نبود متولی مشخص برای موضوع آسیب‌های اجتماعی را یک آسیب می‌داند و می‌گوید: با دستورالعمل جدید رئیس قوه در‌مورد ترک فعل و اهمال مدیران، تصمیم گرفتیم در کنار مدیران دستگاه‌های متولی آسیب‌های اجتماعی با نقش حمایتگرانه حضور داشته باشیم، اما اگر ترک فعل مدیران این دستگاه‌ها برایمان محرز شود، درباره آن اعلام جرم می‌کنیم.

او توضیح می‌دهد: طی یک ماه گذشته با همه دستگاه‌های متولی حوزه کودکان کار گفتگو کرده‌ایم. در گام اول، وظایف قانونی هر دستگاه را در کنترل آسیب‌های اجتماعی مشخص کردیم و مدیریت انجام وظیفه درست دستگاه‌ها را برعهده گرفتیم تا ترک فعل و اهمالی صورت نگیرد، لذا الان دقیقا می‌دانیم کدام دستگاه‌ها در انجام وظایفشان کوتاهی کرده‌اند و کدام دستگاه‌ها بودجه مربوطه را دریافت، اما هزینه نکرده‌اند.

معاون دادستان عمومی و انقلاب مشهد تأکید می‌کند: با اقدامات انجام‌شده، تعداد کودکان سر چهارراه‌ها کم شده است، اما اگر اقدام اصولی انجام نشود، شاهد سرازیر‌شدن این کودکان به کارخانه‌ها و کارگاه‌های زیرزمینی خواهیم بود.
او با تقدیر از عملکرد خوب شهرداری مشهد در‌این زمینه می‌گوید: در این حوزه برخی ارگان‌ها مثل شهرداری خوب پای کار هستند، اما برخی دیگر باید بیشتر تلاش کنند تا وظایف خود را انجام دهند.

عابدین‌زاده توضیح می‌دهد که با همراهی شهرداری مشهد، ون‌هایی برای بچه‌های کار طراحی شده است؛ «می‌خواستیم متفاوت باشد تا کودکان نترسند. داخل این خودرو‌ها تزئینات متناسب با سن کودکان، اسباب بازی و حتی خوراکی وجود دارد.»
این مقام مسئول در تشریح روند کار به طرح اخیر اشاره می‌کند و می‌گوید: بعد از شناسایی کودکان کار، آن‌ها را برای غربالگری به یکی از هتل‌های مشهد می‌فرستیم و مرحله سوم، شامل فراخوان خانواده‌هاست.

او با تأکید بر اینکه توانمندسازی خانواده‌ها نیز جزو سرفصل‌های اقدامات آتی خواهد بود، توضیح می‌دهد: در طرحی با نام «سایبان مهر» به‌دنبال پیدا‌کردن یک نفر در خانواده کودکان کار هستیم که بتواند بعد از توانمندسازی، نان‌آور خانواده باشد تا کودک مجبور به کار سر چهارراه یا جای دیگر نباشد.

عابدین‌زاده در همین خصوص و برای اجرای بهتر طرح، از فرمانده انتظامی خراسان رضوی درخواست دارد که نیرو‌های پلیس زن را در این حوزه بیشتر به کار گیرد، چراکه «برخورد با آسیب‌های اجتماعی و به‌ویژه کودکان کار، ظرافت‌هایی دارد که یک زن بهتر می‌تواند آن‌ها را رعایت کند.»

«سایبان امید» دیگر طرحی است که معاون دادستان عمومی و انقلاب مشهد برای حمایت از کودکان به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: در مورد کودکانی که مورد آزار جنسی زنا به عنف و لواط به عنف قرار گرفته‌اند و خانواده‌شان در دادگاه کیفری طرح شکایت کرده‌اند نیز موضوع روان‌درمانی برای کودک و سپس مادر اولویت گرفته است؛ چرا‌که آسیبی که به لحاظ روحی به بچه‌های آزار‌دیده وارد می‌شود جدی است و حتی با اعدام مجرم هم برطرف نمی‌شود.

به گفته او در طرح «سایبان امید» ۳۰کودک که مورد آزار جنسی قرار گرفته بودند، با رضایت خانواده خود، تحت آموزش‌های روان‌درمانی، گروه‌درمانی و بازی‌درمانی قرار گرفته‌اند. آن‌طور‌که عابدین‌زاده می‌گوید این شکل از رسیدگی به پرونده‌ها بناست درباره کودک‌آزاری‌های جسمی و روحی هم دنبال شود.

معاون دادستان عمومی و انقلاب مشهد در بخش دیگری از سخنان خود به تحصیل کودکان مشکوک‌التابعه که بخش زیادی از جمعیت کودکان کار مشهد را تشکیل می‌دهند، نیز می‌پردازد و می‌گوید: سال تحصیلی گذشته، با مکاتبه با آموزش‌و‌پرورش، ۴۰۰نفر و سال تحصیلی جاری، ۳۵۰‌دانش‌آموز مشکوک‌التابعه از تحصیل بهره‌مند شدند.
او از مدرک‌دار شدن این کودکان در آینده نزدیک خبر می‌دهد و اضافه می‌کند: برای سال تحصیلی بعد تلاش می‌کنیم این مشکل را برای کودکان بی‌شناسنامه به‌کلی رفع کنیم.

قانون نانوشته‌ای وجود دارد که اگر بچه به همراه پدر یا مادرش کار کند، انگار دلسوزترین فرد به این کودک، همان مادر یا پدر است، پس ایرادی ندارد. از یک‌سو عده‌ای می‌گویند کار کودک موجب پختگی او می‌شود، اما بحثی وجود دارد و آن اینکه اگر کودک آزار ببیند و موضوع بهره‌کشی اقتصادی مطرح باشد، درواقع خانواده به او ظلم کرده است و باید به‌سراغ آن برویم، در مقابل اگر کودک را مجبور نمی‌کنند و همزمان با تحصیل و تنها برای مهارت‌آموزی به سر کار می‌رود، قضیه متفاوت است. با چنین افرادی نمی‌شود برخورد قهری کرد. این تشخیص سخت است، اما اگر به این نتیجه برسیم که بهره‌کشی اقتصادی رخ می‌دهد، از حق کودک دفاع می‌کنیم.

 

در مجموع، به‌کارگیری کودکان زیر ۱۵ سال غیرقانونی است، زیرا در آن سنین، کودک باید بازی و تحصیل کند. وادار کردن کودک به کار سخت و بهره‌کشی اقتصادی، به‌هیچ وجه درست نیست. درصورتی‌که کار کودکان در کارگاه‌ها صورت بگیرد، باید بازرسان اداره کار گزارش دهند و برخورد کنند، اما در غیر این صورت ازطریق ۱۲۳، ۱۳۷ و ۱۱۰ یا سایر مبادی به ما اطلاع داده می‌شود.

 

با این حال متاسفانه آمار دقیقی از کودکان کار نداریم؛ به این خاطر که ممکن است هر روز تعداد آن‌ها کم و زیاد شود یا در کارگاه‌های زیرزمینی مشغول کار باشند و آماری رسمی از آن‌ها ثبت نشده باشد. اما تعدادی در سال که از واحد‌های مختلف به ما به‌عنوان سازمان بهزیستی ارجاع داده می‌شوند، ۱۰۰۰ کودک در استان است که ۸۰ تا ۹۰ درصد آن‌ها در مشهد هستند. از این تعداد درمورد ۴۰۰ نفرشان روزانه به خانواده‌هایشان مراجعه می‌شود تا مشکل حل شود.
۶۰۰ نفر باقی‌مانده نیز به‌طور موقت نگهداری می‌شوند که حدود ۱۵۰ کودک از این تعداد نیز وارد حوزه شبه‌خانواده می‌شوند.