رودپارک چهل‌بازه تبلور بازتولید و خلق فضا‌های شهری

مشهد مقدس به‌عنوان دومین کلان‌شهر و پایتخت معنوی ایران اسلامی سالانه شاهد حضور نزدیک به ۲۵ میلیون زائر حضرت‌رضا (ع) است. پیش‌بینی و تحقق کاربری‌های خدماتی و تسهیلات رفاهی از جمله پراکنش پهنه‌های سبز تجهیزشده در حوزه هندسه جغرافیایی شهر مشهد برای پاسخگویی به نیاز‌های زندگی شهری مجاوران و زائران حضرت‌رضا (ع) توسط برنامه‌ریزان و طراحان شهری از مهم‌ترین دغدغه‌های مدیران شهری دومین کلان‌شهر مذهبی جهان اسلام است.

 

کال چهل‌بازه در حوزه‌غربی مشهد در کنار بوستان‌های شهری ازجمله کوهسنگی، ملت، بهار و وکیل‏‌آباد برای نیل به چنین هدفی در قالب طرح‌های موضوعی توسعه شهری به‌شکل بوستان موضوعی به‌همت شهرداری مشهد و مشاورانش طراحی و فاز نخست عملیات اجرایی آن به‌مساحت ۱۰ هکتار ساخته شده و در بهار ۱۳۹۶ به‌بهره‌برداری رسیده است. در تکمیل فاز نخست، احداث رودپارک چهل‌بازه با مساحت تقریبی ۲۰۰ هکتار در حوزه جنوب‌غربی مشهد و در امتداد بزرگراه امام‌علی (ع) حدفاصل میدان‌پرتوی تا پل‌قائم (عج) برنامه‌ریزی شده است. فرم خطی و کشیدگی پارک به‌طول تقریبی ۹ کیلومتر فرصتی کم‌نظیر برای ارتقای کیفیت سیما و ارائه خدمات تفریحی و گردشگری به شهروندان و گردشگران به‌شمار می‌رود.

از آنجا که کمبود فضای سبز عمومی در شهر مشهد یکی از مهم‌ترین چالش‌های فراروی مدیریت‌شهری است، قرارگرفتن رودپارک چهل‌بازه به‌عنوان بزرگ‌ترین پارک شهری و فراشهری، در سمت توسعه شهر مشهد می‌تواند پاسخی شایسته به این کمبود باشد. از سوی دیگر، رودپارک چهل‌بازه بستر مناسبی برای جانمایی کاربری‌های متنوع با مقیاس‌های مختلف شهری و ناحیه‌ای است و می‌تواند تأمین‌کننده کمبود سرانه کاربری‌های خدماتی در سطح شهر نیز باشد. رودپارک چهل‌بازه بر اساس اصل زمینه‌گرایی و با توجه به مقیاس عملکردی شهری و فراشهری تنظیم شده است. طراحی استخوان‌بندی پروژه با تمرکز بر محوریت آب به‌عنوان شناسه تاریخی کال چهل‌بازه نیز جایگاه محکمی در این مبانی یافته است. آب به‌عنوان عنصری حیات‌بخش در باور و اندیشه دینی و آیینی این سرزمین جایگاهی مهم دارد. خداوند در بسیاری از آیات قرآن‌مجید بر اهمیت و قداست و طهارت آب تأکید کرده است.

 

رودپارک چهل‌بازه نیز تبلور حضور آب در بستر طبیعت است. بر این اساس، محدوده طراحی‌شده با موضوع محوری آب، فضایی تجهیزشده با سیمای خلاق و منحصربه‌فرد و چشم‌انداز‌های بی‌بدیل خواهد بود که باعث ارتقای اهمیت زیست‌محیطی کال چهل‌بازه به‌عنوان بوستان موضوعی اکولوژیک در امتداد حوضه آبریز گلستان با هدف تبدیل پهنه پرخطر زیست‌محیطی فعلی کال به جایگاه اصلی خود می‌شود. همچنین رودپارک چهل‌بازه به‌عنوان فضای سبز فراغتی‌تفریحی عاملی مؤثر برای جذب مجاوران و زائران حضرت‌رضا (ع) است. تأثیرپذیری از حضور گروه‌های اجتماعی متنوع و پاسخگویی به نیاز‌های متفاوت مخاطبان از جمله ضرورت‌های این پارک است. با توجه به تنوع سطح اجتماعی و اقتصادی جمعیت مخاطب پارک در مقیاس منطقه، توجه به تفاوت معنادار سطح اجتماعی و فرهنگی مخاطبان از مبانی نظری این طرح است.

 

هندسه خطی کال چهل‌بازه ضمن تفکیک و تعریف پارک به بخش‌های هویتی خاص، امکان ایجاد تنوع‌های موضوعی و موضعی را در آن فراهم خواهد کرد. بدیهی است که این مهم گامی اساسی در راستای پاسخگویی به تنوع رفتاری مخاطبان و ماندگاری مخاطب در فضا‌های عملکردی تعریف‌شده آن است. همجواری با نمایشگاه بین‌المللی و حضور جمعیتی از مخاطبان این نمایشگاه نیز از دیگر ویژگی‌های آن است. همچنین این پارک شامل فضا‌های عملکردی هایپرمارکت، فضا‌های تجاری کوچک و بازار‌های صنایع‌دستی، هتل‌کنفرانس، نمایشگاه‌های ادواری و ایستگاه اصلی قطار یا تراموای نوستالژیک است.

 

موقعیت باغ کودک‌وخانواده در همجواری با پهنه کاربری‌های مسکونی و در عمق بافت شهری از یک سو و محوریت خانواده در فرهنگ ایرانی‌اسلامی از سوی دیگر ۲ ویژگی دیگر رودپارک چهل‌بازه است که بخشی از آن شامل مجتمع فرهنگی کودک، فضای بازی کودکان، چشم‌انداز‌های منظری، دریاچه و شهربازی سرپوشیده به‌عنوان بستری برای سرمایه‌گذاری است. همجواری پارک گل‌ها با بخشی از زمین رودپارک چهل‌بازه نیز هم از لحاظ مفهومی و هم از لحاظ تناسب شکل زمین درخور توجه است.

پیشنهاد بازارخطی زیرسطحی در انتهای باغ ایرانی در قالب کوشک انتهایی باغ ایرانی نیز به‌عنوان بسته سرمایه‌گذاری تعریف شده است. همچنین پیش‌بینی حدود ۵ هزار جای پارک خودرو در افق طرح و در قالب پارکینگ‌های زیرسطحی و همچنین طراحی رینگ‌های مناسب برای حرکت سواره و خدمات اضطراری از جمله اورژانس و آتش‌نشانی در حاشیه محور امام‌علی (ع) از تمهیدات ترافیکی طرح رودپارک چهل‌بازه است. همچنین اینک با عبور حدود ۱۰ میلیون مترمکعب آب در سال در طول مسیل چهل‌بازه و با وجود ذخیره‌سازی حدود ۳ میلیون مترمکعب آب در مخزن سدگلستان، رودپارک ظرفیت مناسبی برای تحقق طرحی مبنی بر احداث ۸ دریاچه با مساحت یک تا یک‌ونیم هکتار ایجاد کرده است.

نظر به مشکلات پروژه شامل مسائل حقوقی و مالکیتی از یک سو و حجم بسیار زیاد نخاله‌های ساختمانی از سوی دیگر و با هدف تسریع در عملیات اجرایی و کاهش نشست‌های احتمالی پروژه، «طرح ساده‌سازی رودپارک چهل‌بازه» در حدفاصل پل‌نمایشگاه تا پل‌ستاری به‌عنوان گام نخست و پل‌ستاری تا پل‌دانشجو به‌عنوان گام دوم به‌تأیید شورای اسلامی شهر مشهد رسیده و مقرر است به‌همت شهرداری اجرا شود. امیدواریم احداث این رودپارک تأثیر به‌سزایی در حضورپذیری مردم مشهد در فضا‌های طبیعی و افزایش سرزندگی اجتماعی و تعامل‌های مردمی شود و روزی شاهد اجرایی‌شدن همه ۲۰۰ هکتار رودپارک بزرگ چهل‌بازه با همه امکانات باشیم.