اطلسی به‌گستره محله‌های شهر مشهد

محمد کاملان | شهرآرانیوز؛ اطلس جامع محلات مشهد که با هدف تهیه نقشه‌ای جامع‌تر از محلات و ایجاد بستر و زمینه برای تصمیمات کلان برای شهر تهیه شده بود، در مراسمی با حضور شهردار مشهد، شماری از اعضای شورای شهر و مدیران شهری رونمایی شد.

رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر در مراسم رونمایی از این‌اطلس که در کارخانه نوآوری برگزار شد، با تأکید بر اینکه تهیه اطلس محلات گام ابتدایی برای بازگشت به محله‌محوری است، گفت: انسجام محلات به دلیل اجرای طرح‌های شهرسازی در طول سالیان گذشته از بین رفته است و تهیه اطلس محلات برای بازگشت به محله‌محوری و انسجام اجتماعی محلات سنتی، شرط لازم است، ولی کافی نیست. این‌کار گام آغازین برای افزایش آگاهی در حوزه محلات است و برطرف‌کننده خلأ به‌وجودآمده در سال‌های گذشته محسوب می‌شود.

محمد هادی مهدی‌نیا در مراسم رونمایی از کتاب جامع اطلس محلات مشهد در کارخانه نوآوری افزود: محله‌ها کالبدی به‌هم‌پیوسته داشتند و به‌همین‌دلیل حس تعلق به مکان، هویت و انسجام اجتماعی هم توسط محله‌ها شکل می‌گرفت و خروجی آن نظارت و امنیت بدون وجود ناظر دولتی بود. یعنی امنیت و انسجام محله توسط ساکنان آن حفظ می‌شد.

وی با بیان اینکه ورود خودرو باعث از بین رفتن انسجام و پیوستگی محلات قدیمی شد، ادامه داد: این‌اتفاق از تهران شروع شد و کم‌کم به دیگر شهر‌ها مثل مشهد هم رسید؛ نمونه‌اش خیابان خسروی‌نو که یکی از مهم‌ترین محله‌های شهر را برش می‌زند و ارتباط آن را با حرم قطع می‌کند.

وی طرح‌های جامع و تفصیلی را که نگارش آن‌ها از دهه ۴۰ در ایران آغاز شده است فاقد نگاه اجتماعی دانست و افزود: طرح‌های جامع، محله‌محور نیستند و همسایه‌محورند و برای این‌طرح‌ها مهم است که چندنفر در یک منطقه زندگی می‌کنند و این‌جمعیت با کاربری‌های بهداشتی، مدرسه و دیگر موارد چقدر فاصله دارد و به همین دلیل است که اکنون در محله‌ها ساکنان نه همدیگر را می‌شناسند و نه از هم حمایت می‌کنند و از محلات قدیمی چیزی جز نام باقی نمانده است.

مهدی‌نیا در ادامه و با بیان اینکه دوره بازگشت به محله‌ها مدت‌هاست که در کشور‌های دنیا آغاز شده و شهرسازان به این‌نتیجه رسیده‌اند که مردم دیگر احساس تعلقی به محله ندارند، خاطرنشان کرد: اتفاقی که امروز شاهد آن هستیم، گام آغازین برای افزایش آگاهی در حوزه محلات است. براساس مصوبه وزارت کشور، مشهد ۱۷ منطقه شهری با ۱۷۰ محله خواهد داشت، این‌مصوبه و منطقه‌بندی خالی از اشکال نیست، اما باید از نقطه‌ای آغاز کرد.
وی تصریح کرد: اطلاعاتی نظیر جمعیت، وسعت منطقه، تعداد خانوار و مواردی از این‌دست گردآوری‌شده، باید در دسترس همه قرار بگیرد و قابلیت برخط شدن داشته باشد؛ ضمن اینکه هم‌زمان با انجام اقدامات روزانه شهر، این‌اطلاعات نیز به‌روز شوند.

تغییر ساختار شهرداری مشهد و تدوین منطقه‌بندی جدید شهر در ابتدای دوره پنجم شورای اسلامی شهر، مسئله‌ای بود که رئیس کمیسیون برنامه و بودجه، فناوری اطلاعات و منابع انسانی در این‌مراسم به آن اشاره کرد و گفت: مدل‌های تدوین‌شده گذشته برای منطقه‌بندی مشهد، وزارت کشور را قانع نکرده بود. نبود توازن در برخی از مناطق و پاسخگویی درست به مردم، به‌ویژه در مناطق پرجمعیت که ناهمگونی زیادی وجود داشت و تمرکز مدیر منطقه بر کسب درآمد، باعث غفلت از دیگربخش‌ها می‌شد.

بتول گندمی با انتقاد از اجرایی نشدن مصوبه تبدیل مشهد به ۱۷ منطقه توسط شهرداری مشهد ادامه داد: اینکه چرا این‌مصوبه که مراحل آن با سختی زیادی در استانداری و وزارت کشور طی شده، هنوز توسط شهرداری اجرا نشده است سؤال من به عنوان عضو شوراست و هنوز منتظریم که تقسیم ۲ منطقه ۹ و ۲ که در دستورکار و شرح وظایف شهرداری در سال ۱۳۹۸ و ۹۹ بوده است، اجرا شود.

وی با بیان اینکه صفرتاصد کار اطلس محلات توسط متخصصان و کارشناسان شهرداری انجام شده است و در جمع‌آوری اطلاعات غفلت‌ها و ایرادات کار‌های برون‌سپاری‌شده دیده نمی‌شود و آمار‌ها با واقعیت فاصله چندانی ندارد، تصریح کرد: اطلس محلات می‌تواند مبنای برنامه‌ریزی مبتنی بر خواست مردم باشد. اگر قرار است به سمت مردم‌سالاری حرکت کنیم، باید بدانیم که نقطه آغاز آن مرکز محله است و آنجاست که خواسته مردم طرح می‌شود و خودشان درباره آن گفتگو می‌کنند و در نهایت آن خواسته توسط مدیران شهری اجرا می‌شود.

گندمی با تأکید بر نقش مهم اطلس محلات در کمک به نگارش و تهیه طرح‌های تفصیلی با حداقل ضریب انحراف خاطرنشان کرد: داده‌های مشاوران طرح‌های تفصیلی به قبل از سال ۱۳۹۰ و در بهترین حالت به ۹۱ و ۹۲ برمی‌گردد و متأسفانه طرح‌هایی که تهیه و تصویب می‌شود، با واقعیت‌های موجود در جامعه فاصله معناداری دارد و در مسیر اجرای این‌مصوبات مجبوریم با ضریب انحراف بالایی حرکت کنیم و از آن طرف به‌دلیل این‌انحراف که دلیلش دور بودن طرح‌ها از واقعیت است، باید پاسخگوی نهاد‌های نظارتی باشیم.

وی یکی از مشکلات و چالش‌های اصلی طرح‌های تفصیلی تهیه و اجرا شده برای منطقه ثامن را نبود مراکز محله فعال دانست و بیان کرد: در برنامه‌ریزی توجه به ۱۷۰ محله و ۲۳۰ مرکز محله بسیار اثرگذار است و باید ما را از گرفتن تصمیمات شخصی و غیرتخصصی که با خواست مردم فاصله دارد، دور نگه دارد. این‌داده‌ها باید توسط مردم به‌روز شود و شورا‌های اجتماعی محلات در این‌زمینه باید فعال شوند، به ویژه در حوزه‌های تاریخی و فرهنگی که شهرداری داد‌ه‌های دقیقی از آن‌ها ندارد.

مدیرکل دفتر نوسازی و تحول معاونت برنامه‌ریزی شهرداری مشهد هم به ضرورت تهیه این‌اطلس با توجه به تغییرات جمعیتی اخیر این‌شهر در چند سال اخیر اشاره کرد و گفت: با افزایش جمعیت و مساحت شهر مشهد، در سال ۱۳۸۵ و براساس مصوبه وزارت کشور، شهر به ۱۳ منطقه شهری با ۱۴۵ محله تقسیم شد و در سال ۱۳۹۷ هم این‌تقسیم‌بندی بار دیگر تغییر کرد و نقشه و حریم مشهد با آخرین آمار به‌روز شد و شهر به ۱۷ منطقه با ۱۷۰ محله شهری تقسیم شد.
هدی پیروی افزود: نگارش ۱۸ جلد اطلس محلات با خروجی ۲۵۰۰ صفحه انجام شده است و اکنون کلان‌شهر‌های محدودی از این‌دست‌نقشه‌ها دارند و از آن استفاده می‌کنند.

وی با بیان اینکه گام آخر و تکمیل‌کننده اطلس محلات ایجاد سامانه الکترونیک برای بارگذاری این‌داده‌ها و نقشه‌هاست، گفت: این‌اطلاعات باید به صورت پویا در اختیار مردم قرار بگیرد و به داده‌های شهری تبدیل شود و امیدواریم که در رصدخانه شهرداری مشهد به عنوان محصول در اختیار عموم قرار بگیرد. البته در حال تلاشیم که این‌اطلاعات در قالب صفحه‌ای با نام ویکی‌مشهد یا سایر عناوین مشابه بارگذاری شود.

در اطلس محلات مشهد، اطلاعاتی نظیر جمعیت، وسعت منطقه، تعداد خانوار گردآوری شده است و با به‌روز شدن مداوم این‌اطلاعات، زمینه برای بازگشت به محله‌محوری و انسجام اجتماعی محلات سنتی، فراهم می‌شود. این‌اطلس همچنین می‌تواند به نگارش و تهیه طرح‌های تفصیلی با حداقل ضریب انحراف کمک کند. از جمله دیگر امتیازات این‌اطلس می‌توان به ایجاد انسجام میان محلات قدیمی همانند محلات منطقه ثامن اشاره کرد. تدوین اطلس محلات مشهد از اسفند سال ۱۳۹۷ آغاز شد و برای به ثمر رسیدن آن ۸ گام برداشته شد.

 

این‌گام‌ها از بررسی‌های میدانی و گفتگو با معتمدان محله و شورای اجتماعی محله گرفته تا تجزیه و تحلیل داده‌ها و تهیه نقشه‌های کاربری اراضی بود و ماحصل کار به نگارش ۱۸ جلد اطلس محلات با ۲۵۰۰ صفحه انجامید. در این‌کتاب بیش از ۱۸۶۰ نقشه کاربردی برای مردم وجود دارد و در بروشور‌هایی هم که برای هر محله تهیه شده است، چیزی نزدیک به ۶۰۰ نقشه طراحی و گنجانده شده است؛ ضمن اینکه این‌اطلس حداقل تا ۱۰ سال آینده می‌تواند مبنای برنامه‌ریزی قرار بگیرد.

 

در این‌اطلس همچنین ۲۳۰ محله مشهد شناسایی شده است و مبنای انتخاب و تعیین مرکز محله وجود حداقل ۴ کاربری فعال و مرکز خدمات‌رسان به مردم در محدوده شعاعی کمتر از ۲۰۰ متر از یکدیگر و وجود تعامل و ارتباط اجتماعی در این‌محدوده بوده است. در این‌کتاب بیشتر به شاخص‌های فرهنگی و اجتماعی توجه شده است و به‌صورت خیلی ریز و جزئی از محله صحبت می‌شود. از دیگراطلاعات موجود در این‌اطلس می‌توان به میانگین زمانی و پیاده و سواره برای دسترسی به مراکز خدماتی و تصاویر مکان‌های مهم محله اشاره کرد.