اقبالِ «لاهوری» به سروده‌های فارسی

محمداقبال لاهوری یا علامه اقبال، شاعر، فیلسوف، سیاست‌مدار و متفکر مسلمان پاکستانی بود که علاوه بر کتاب هایی در حوزه های مختلف، اشعار زیادی نیز به زبان های فارسی و اردو از او به یادگار مانده است. اقبال در رشته فلسفه دانشگاه لاهور ادامه تحصیل داد و با اتمام دوره فوق لیسانس از دانشگاه پنجاب با رتبه اول، عهده دار تدریس در رشته های تاریخ، فلسفه و علوم در همان دانشگاه شد.

او پس از مدتی برای تکمیل تحصیلاتش راهی اروپا شد که این سفر علمی، تأثیر زیادی بر افکارش گذاشت. در دانشگاه کمبریج در رشته فلسفه، ادامه تحصیل داد و با بزرگان این رشته در آن روزهای اروپا دیدار کرد.اقبال پس از پایان تحصیلات عالی در دانشگاه کمبریج، راهی دانشگاه مونیخ آلمان شد و پایان نامه خود را با عنوان «سیر  فلسفه در ایران» ارائه داد و به دریافت درجه دکتری موفق شد.او در همان روزها مدتی به جای پروفسور آرنلد در دانشگاه لندن، به تدریس زبان و ادبیات فارسی پرداخت. هرچند اقبال سال های زیادی را در کشورهای مختلف اروپایی زندگی کرد و با آرا و افکار متفکران اروپایی آشنایی داشت، هیچ گاه تحت تأثیر این افکار قرار نگرفت.او را از دنبال کنندگان راهی می دانند که با سیدجمال الدین اسدآبادی آغاز شده بود. اقبال در نویسندگی و شاعری، استعداد بی نظیری داشت و آثار منظومش به زبان های فارسی و اردو، از او به یادگار مانده است.

این متفکر پاکستانی بر لزوم بازگشت همه مسلمانان جهان به هویت اسلامی، فراوان تأکید می کرد. اسرار خودی، رموز بیخودی، پیام شرق، زبور عجم، جاویدنامه، مسافر و چه باید کرد از نمونه آثار منظوم علامه اقبال لاهوری است.

اقبال در ایران هم شهرت زیادی دارد. او هرچند پاکستانی بود و زبان مادری او اردو، بیش از ۷۰۰۰ بیت شعر فارسی سروده است. جالب آنکه این شاعر پرآوازه هیچ گاه به ایران نیامد و با این حال کارشناسان، اشعار فارسی او را قوی تر از اشعار اردویش ارزیابی کرده اند.

اقبال، اشعار و گفتار زیادی در مدح حضرت علی(ع) و امام حسین(ع) در کارنامه کاری خود دارد.در مشهد، خیابانی به نام این شاعر و اندیشمند پاکستانی نام گذاری شده است و در ابتدای این خیابان، بیتی از او به یادگار نوشته شده است:

چون چراغ لاله سوزم در خیابان شما

ای جوانان عجم! جان من و جان شما

اقبال لاهوری ۲۱ آوریل ۱۹۳۸ میلادی، برابر با یکم اردیبهشت ۱۳۱۷ خورشیدی، در شصت ویک سالگی در پاکستان درگذشت.