درباره پیامبر اکرم (ص) و مدارا با ادیان ابراهیمی در گفت‌وگو با ۴ دین‌پژوه

امید حسینی‌نژاد | شهرآرانیوز؛ روز‌ها پیاپی قدم در مسیر کوه حرا می‌گذاشت. همان‌جایی که اولین‌بار عبدالمطلب، جد پیامبر (ص)، در آنجا معتکف شد. محمد (ص) حالا به چهل‌سالگی رسیده و روز‌ها و شب‌ها برای عبادت و تفکر معتکف غار حرا شده است. در یکی از این شب‌ها ندایی او را فراخواند و گفت: بخوان به‌نام پروردگارت...
۲۷ رجب آغاز حرکت عظیم حضرت‌محمد (ص) برای ابلاغ آخرین دین الهی است.

 

او در مسیر دشواری قدم نهاد و برای رسیدن به این مطلوب سختی‌های فراوانی کشید، به‌گونه‌ای که حتی نزدیک‌ترین اطرافیانش او را طرد و در این مسیر پرفرازونشیب رهایش کردند. اما این سبب نشد که پیامبر (ص) برای ابلاغ رسالتش خسته شود.
۳ سال بعد با نزول آیه «وأنذر عشیرتک الأقربین؛ و خویشان نزدیکت را هشدار ده. (شعراء، ۲۱۴)» آشنایانش را از نبوت خود آگاه کرد و در همان سال با نزول آیه «فاصدع بما تؤمر وأعرض عن المشرکین؛ پس آنچه را بدان مأموری آشکار کن و از مشرکان روی برتاب. (حجر، ۹۴)» نبوتش را علنی کرد.

اما از مهم‌ترین جریان‌های مقابل پیامبر (ص) افرادی بودند که به دین مسیحیت و یهودیت ایمان آورده بودند و به‌راحتی شخصی را به‌عنوان آخرین پیامبر (ص) که در ۲ کتاب انجیل و تورات به آن بشارت داده شده بود، نمی‌پذیرفتند.
پیامبر اسلام (ص) در سال‌های اول رسالت خود، با سران کشور‌های جهان مکاتبه و بدین وسیله آن‌ها را به دین مبین اسلام دعوت کرد. دراین‌بین، نامه‌ای نیز به اسقف نجران نوشت و در آن مسیحیان نجران را به آیین اسلام دعوت کرد.

نمایندگان پیامبراکرم (ص) نامه ایشان را به اسقف مسیحیان نجران رساندند. وی پس از خواندن نامه، شورایی مرکب از شخصیت‌های مذهبی و غیرمذهبی تشکیل داد که وارد مدینه شوند و از نزدیک با پیامبر (ص) دیدار و دلایل نبوت ایشان را بررسی کنند. مسیحیان نجران با ۲ پرسش اساسی به نزد پیامبر (ص) آمدند؛ اینکه رسول خدا آن‌ها را به چه چیز دعوت می‌کند و اصرار بر اینکه عیسی (ع)، چون از پدری زاده نشده، دارای مقام الوهیت و ویژگی فوق‌بشری و به تعبیر آن‌ها فرزند خداست. رسول‌ا... (ص) در پاسخ مسیحیان آن‌ها را به پرستش خدای یگانه دعوت کرد و اینکه ایشان رسالت دارند مردم را از پرستش بت‌ها بر حذر دارند و به‌سوی پروردگار عالمیان فراخوانند و اینکه عیسی (ع) هم بنده‌ای از بندگان خداست و حالات بشری داشته است و نباید صفت الوهیت و فرزند خدا بودن را برای ایشان قائل شد.

اهتمام پیامبراکرم (ص) به رابطه دوستانه و مسالمت‏‌آمیز با دیگران به‌ویژه مسیحیان روم و نجران، اعتقاد ایشان به زندگى صلح‏‌آمیز امت اسلامى با دیگر ادیان به‌ویژه مسیحیان، تأکیدى که بر مدارا با ساکنان مناطقی که با آن‌ها در جنگ بودند و حتى بر قطع‌نکردن درختان و نکشتن بی‌گناهان، اسیران، مجروحان، زنان و کودکان در زمان جنگ و امان‏‌نامه معروف ایشان به مسیحیان درباره آزادی‌هاى دینى و مدنى خود، بهترین گواه بر صلح‏‌طلب‌بودن پیامبراسلام (ص) است و خود دلیلى است که آن حضرت همواره از جنگ، خون‏‌ریزى و منازعه‏‌هاى بی‌مورد گریزان بودند و منطق گفت‏‌وگو را بر هر امر دیگر مقدم می‌داشتند. شاید بهترین دلیل بر این امر، پیمانى باشد که پیامبراسلام (ص) در سوم محرم سال دوم هجرى درباره رابطه مسلمانان با مسیحیان در مسجدالنبى (ص) انشا کردند و امام‌على (ع) آن را نوشتند و پیامبر (ص) آن را مهر کردند.

در همین روز‌ها پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، به عراق، در این روز‌های پرالتهاب منطقه در بردارنده پیام‌های مهمی به دنیا به‌ویژه مسیحیان و مسلمان بوده است. دیدار او با آیت‌ا... سیستانی، زعیم حوزه نجف، می‌تواند در عرصه جهانی تأثیرات فراوانی برای ثبات در منطقه به‌ویژه در کشور عراق داشته باشد. در روزگاری که داعش آتش خشونت‌طلبی را در دنیا شعله‌ور کرده است، فقط توسعه صلح و دفاع از مظلومان به‌وسیله رهبران دینی دنیا می‌تواند راه‌حل بزرگی برای مبارزه با این معضل تاریخی باشد.
برای روشن‌شدن تأثیر این دیدار تاریخی، گفت‌وگویی با برخی اندیشمندان و صاحب‌نظران انجام دادیم تا هر یک از نگاه خود به بررسی اثرات مثبت این دیدار در عرصه جهانی و اصلاح روابط مسلمانان و مسیحیان بپردازند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید ابوالحسن نواب رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب است. وی از نزدیکان شهید بهشتی بود و در محضر استادان عظام شیخ‌مرتضى حائرى‌یزدى، شبیــــرى‌زنجانى، مظاهـــرى‌اصفهانى و شیخ‌جواد تبریزى به تحصیل فقه و اصول مشغول بود. وی همچنین به تدریس ادبیات عرب، اصول فقه، فقه و علوم‌قرآنى در مکتب توحید و مدرسه شهیدین (حقانى سابق) و جامعه الزهرا اشتغال داشت.

قرآن کریم در آیات متعدد خودش را در ادامه ۲ کتاب آسمانی انجیل و تورات می‌داند. خداوند درباره نشانه‌های متقین در سوره بقره می‌فرماید: «و آنان که بدان‌چه به‌سوى تو فرود آمده و به آنچه پیش از تو نازل شده است، ایمان مى‌آورند.» به همین دلیل علامت ایمان یک مسلمان آن است که به قرآن و ۲ کتاب آسمانی پیشین ایمان بیاورد. رابطه پیامبراکرم (ص) با مسیحیان بسیار خوب بود. ایشان پس از فشار‌هایی که سران مکه بر مسلمانان وارد کردند، پسرعموی خود، جعفربن‌ابی‌طالب، را به سرزمین حبشه برای یاری‌رساندن به مسلمانان فرستادند. در آن مدت، مسلمانان زیر نظر حکومت مسیحیان حبشه در امان بودند.

 

اگر درگیری بین یهودیان بنی‌قریظه با مسلمانان ایجاد شد، به این دلیل بود که آن‌ها اسباب خیانت را برای مسلمانان فراهم کردند و به‌جز این اتفاق، روابط پیامبر (ص) با ادیان دیگر بسیار خوب بود. قرآن کریم در آیه‌ای مسیحیان را این‌گونه توصیف می‌کند: «قطعا کسانى را که گفتند ما نصرانى هستیم، نزدیک‌ترین مردم در دوستى با مؤمنان خواهى یافت، زیرا برخى از آنان دانشمندان و رهبانانى‏‌اند که تکبر نمى‌ورزند.» پیامبراکرم (ص) نیز به همین دلیل رابطه بسیار خوبی با مسیحیان شبه‌جزیره عربستان و دیگر مناطق دنیا داشت.

مسیحیان نیز نظیر همه انسان‌های آزاده جهان، فطرت پاکی دارند. مسیحیانی مانند مردم کشور لبنان که از نزدیک مکتب اهل‌بیت (ع) را شناختند، شیفته و دل‌باخته اهل‌بیت (ع) شدند. جرج جرداق، پژوهشگر بزرگ مسیحی، کسی است که کتاب‌های مختلفی درباره شخصیت امام‌علی (ع) به رشته تحریر درآورد. این موضوع ناشی از شناخت آن‌ها از مکتب اهل‌بیت (ع) است. هرجا تعامل درستی با پیروان ادیان دیگر شود، آن‌ها نیز شیفته و دل‌باخته کرامت و عصمت خاندان پیامبراکرم (ص) خواهند شد. در کشور هند عاشورا تعطیل رسمی است و هندو‌های بسیاری در پاسداشت مقام حضرت امام‌حسین (ع) مراسم عزاداری برگزار می‌کنند. این نمونه بارزی از شناخت درست مکتب اهل‌بیت (ع) است.

مناسبات میان مسیحیان و مسلمانان در خاورمیانه خوب بوده است، اما در اروپا این ارتباط‌ها دچار تشنج‌های فراوانی شد و شروع جنگ‌های صلیبی به همین دلیل بوده است. اما با گذشت زمان، روابط بین مسلمانان و مسیحیان بهبود یافت. مسیحیان ارتدوکس و کاتولیک ارتباط بسیار خوبی با مسلمانان دارند و فقط برخی شاخه‌های اقلیت این دین رابطه مسالمت‌آمیزی با مسلمانان ندارند. روابط واتیکان به‌عنوان مرکز مسیحیت در دنیا، با مسلمانان از سال ۱۹۶۵ میلادی که اطلاعیه شورای دومی پاپ را اعلام کردند.

سفر پاپ فرانسیس به عراق، در درجه نخست با هدف التیام روح آسیب‌دیده مسیحیان عراق بود. مسیحیان عراق در پی تهاجم داعش به این کشور، رنج‌های بسیاری دیدند و از جانب این گروه تروریستی تحقیر شدند. آمدن پاپ به عراق تجدید روحیه‌ای برای مسیحیان این کشور بود. دیدار تاریخی پاپ با آیت‌ا... سیستانی بسیار حائز اهمیت است. اما اینکه انتظار داشته باشیم همه مشکلات با این دیدار حل شود، کمی ساده‌انگاری است. مشکل مسلمانان در استعمار کشور‌های غربی ریشه‌ای دارد. کشور‌هایی که به‌دنبال چپاول سرزمین‌های اسلامی هستند و عزت و استقلال مسلمانان را بر نمی‌تابند. کشور‌های استعمارگر در بیشتر مواقع از پاپ تبعیت نکرده و به چپاولگری خود ادامه داده‌اند. پاپ فرانسیس بار‌ها در سخنرانی‌های خود از حقوق مسلمانان و مظلومان دفاع کرده و سعی داشته است صلح را در دنیا گسترش دهد. البته باید برای مقابله با استعمارگران و کسانی که مایل به روابط دوستان مسیحیان و مسلمانان نیستند، امیدوار بود. نتایج مثبت این دیدار در آینده نمایانگر خواهد شد.

نگاه مثبت او به تشیع نیز به تلاش‌هایی برمی‌گردد که جمهوری اسلامی ایران در ۴۲سال گذشته برای برقراری ارتباط با واتیکان و گرم نگهداشتن این ارتباط انجام داده است. روابط فعال ایران با واتیکان، مکاتباتی که واتیکان با امام‌خمینی (ره) و مقام معظم رهبری داشته است، سفر‌هایی که مقامات مختلف واتیکان به ایران داشتند و توافق‌های که بین ۲ طرف شده، همگی در کنار هم به دیدگاه و رویکرد مثبت واتیکان به مذهب تشیع منجر شده است.

کریستوفر کلوهسی کشیش کاتولیک رومی متولد آفریقای جنوبی و نویسنده کتاب «فاطمه، دختر حضرت محمد (ص)» است. وی در این سال‌ها پژوهش‌های متعددی درباره برخی شخصیت‌های مهم عالم تشیع انجام داده است. وی درباره اهمیت دیدار پاپ با آیت‌ا... سیستانی و تأثیر آن بین روابط اسلام و مسیحیت نکاتی را خاطرنشان می‌کند.

آیت‌ا... سیستانی عالمی برجسته در میان شیعیان است. او تحصیل را در مشهد و قم شروع کرد و سطوح عالی را در نجف به پایان رساند. مکتب قم و نجف مانند ۲ فضای آکادمیک کمبریج و آکسفورد است و این ۲ مکان از مراکز مهم علمی در جهان تشیع است. مکتب نجف تحت‌تأثیر علمایی است که در ایران به دنیا آمده‌اند و هرکدام از این عالمان در جهان تشیع ممتازند. اکنون آیت‌ا... سیستانی زعامت حوزه نجف را برعهده دارد و با وجود اینکه قم نیز یکی از مراکز مهم حوزه علمیه تشیع است، وی به‌هیچ‌عنوان باعث ایجاد دوگانگی میان حوزه نجف و قم نشده و توانسته است این موضوع را به‌خوبی مدیریت کند.

پاپ و آیت‌ا... سیستانی ۲ شخصیت معنوی و بزرگ و مصداق عقلانیت هستند و هردو اشتیاق و سرمایه‌های چشمگیری را صرف پایداری صلح و ازبین‌بردن خشونت و برقراری عدالت کرده‌اند. دیدار بین پاپ و آیت‌ا... سیستانی در شهر نجف، شهر مرقد امام‌علی (ع)، شخصیتی که تاریخ و الهیات تشیع حول محور او می‌چرخد، این موضوع را بسیار مهم و شایان توجه کرده است. از این دیدار در جهان تشیع بسیار استقبال شده است.
محمدرضا زائری، فعال فرهنگی و دانش‌آموخته دکترای ادیان از دانشگاه قدیس یوسف بیروت، یکی از کسانی است که سال‌ها در لبنان حضور داشته و با مسیحیان لبنان و ارتباط مسلمانان لبنانی با مسیحیان آشنایی کاملی دارد.

دیدار مهم پاپ با آیت‌ا... سیستانی در نجف اشرف، از رویداد‌های مهم جهانی اخیر بود. به این موضوع از زوایای مختلف می‌توان پرداخت؛ چه از جنبه عزت و اقتداری که فرزند خراسان در حوزه علمیه نجف و کشور عراق یافته است و چه از نظر موقعیت جهاد مقاومتی که پیوند‌های مشترک میان مسلمانان و مسیحیان عراق در مقابل داعش ایجاد کرد، چه از چشم‌انداز فرصت‌های بزرگی که این تعامل و همکاری برای آینده ترسیم می‌کند و چه حتى در بدبینانه‌ترین شکل، از منظر تهدید‌ها و نگرانی‌هایی که کلیسای تبشیری می‌تواند برای جهان اسلام رقم بزند.

یکی از وجوه مهم در بررسی این رویداد تاریخی نیز می‌تواند اثری باشد که این دیدار بر تقویت و تحکیم زمینه‌های آشنایی بیشتر مردم جهان با امیرمؤمنان (ع) و مکتب اهل‌بیت (ع) خواهد گذاشت. روابط مسلمانان و مسیحیان در آغاز قرن گذشته، با نقش پررنگ اهل‌سنت آغاز شد و، چون شناخت عمومی از اسلام در کشور‌های جهان از این پنجره صورت می‌گرفت، توجه چندانی به امام‌علی (ع) و فرزندان او دیده نمی‌شد. اما از دهه‌های میانی قرن پیش، آرام‌آرام زمینه‌هایی برای معرفی جهانی پیروان مکتب اهل‌بیت (ع) به‌وجود آمد و به‌ویژه انقلاب‌اسلامی این سیر را سرعت بیشتری بخشید.

چنان‌که در گفت‌وگوی میان ۲ رهبر دینی بزرگ در نجف اشرف تأکید شد، اکنون مردم در همه مناطق جهان از درد‌های مشترک و مشکلات یکسان رنج می‌برند و این مصیبت‌ها و مشکلات مشترک نیز راه‌حلی مشترک می‌خواهد که براساس باور ما، چیزی جز نجات‌بخش موعود نیست. دیدار پاپ و مرجع دینی شیعیان در نجف اشرف به‌طور طبیعی توجه مخاطبان گسترده و فراوانی را به این شهر و بارگاه ملکوتی ایشان جلب و فرصتی برای آشنایی افزون‌تر آنان با اسلام شیعی ایجاد می‌کند. معرفی بیشتر امام‌علی (ع) و فرزندان ایشان و ترجمه کلمات آن حضرت که از قرن پیش با آثاری از برخی ادبای برجسته مسیحی لبنانی آغاز شده بود، همان چیزی است که امام‌هشتم (ع) می‌خواست؛ آنجا که فرمود: «سخنان روایی ما را به مردم در همه‌جای جهان منتقل کنید، زیرا اگر ایشان سخن ما را بیاموزند، به‌سوی ما خواهند آمد!»

دکتر حسن انصاری عضو هیئت‌علمی مدرسه مطالعات تاریخی مؤسسه پرینستون است. وی سال‌ها در کشور‌هایی مانند لبنان، آلمان و آمریکا تحصیل کرده و با اندیمشندان مسیحی مختلفی ارتباط داشته است. وی در این سال‌ها مقالات متعددی در حوزه اندیشه اسلامی در مجلات معتبر خارجی منتشر کرده و توانسته است اندیشه ناب شیعی را به دنیا معرفی کند.

دیدار تاریخی پاپ با حضرت آیت‌ا... سیستانی نویددهنده آغاز فصل تازه‌ای است از گفت‌وگوی دینی و تمدنی، تحکیم عقلانیت دینی، تثبیت صلح و هم‌زیستی میان ادیان. آیت‌ا... سیستانی در دوران زعامت دینی و مذهبی خود با گفتار و عملش ابعاد تمدنی و فرهنگی و از همه مهم‌تر بعد مدنی سنت تشیع را نشان داد و این دیدار تاریخی با بزرگ‌ترین مرجع مذهبی کلیسا و دنیای مسیحیت، می‌تواند در معرفی بهتر تشیع در جهان تأثیری تمام داشته باشد. مسیحیت در عراق و ایران و منطقه ما بخشی مهم و کهن از میراث عظیم تاریخی ماست و تشیع به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر تمدنی و هویتی ایران و عراق، اینک از رهگذر این دیدار مهم و تاریخی هم‌سخنی و تعامل سازنده را با مسیحیت جلوه‌گر ساخته است. نجف، حوزه‌ای است که شیخ طوسی، مردی از خراسان، بنیاد نهاد و امروز آیت‌ا... سیستانی زعامت آن را عهده‌دار است.