بودجه و حاکمیت خوب شهری (۱)

بودجه سال ۱۴۰۰ شهرداری مشهد مقدس به‌مبلغ ۱۸۴ هزارو ۸۶ میلیاردو ۸۷۲ میلیون ریال به‌تفکیک ردیف‌های زیر از حیث منابع به‌تصویب شورای اسلامی شهر مشهد رسید: درآمد‌های عمومی و کمک دولت؛ واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای؛ واگذاری دارایی‌های مالی؛ منابع بودجه شهرداری و حوزه اقتصادی؛ خالص منابع سازمان‌ها و شرکت‌ها و مؤسسات وابسته. از سوی دیگر، مصارف بودجه سال ۱۴۰۰ شهرداری مشهد نشان‌دهنده روند افزایش پروژ‌های عمرانی و دارایی‌های سرمایه‌ای و اشتغال و آبادانی در سال آینده برای شهر مشهد مقدس است.

 

البته این ردیف‌ها بدون امکانات و مجوز‌های ایجاد منابع و مصارف در تبصره‌های بودجه سال ۱۴۰۰ است و اگر ظرفیت تبصره‌هایی از بودجه محقق شود، حدود ۳۵ هزارمیلیارد ریال دیگر به منابع مصارف افزوده می‌شود و سقف بودجه تا ۲۲۰ هزارمیلیارد ریال افزایش خواهد یافت. مصارف بودجه نیز به شرح ردیف‌های زیر است: اعتبارات هزینه‌ای جاری؛ تملک دارایی‌های سرمایه‌ای؛ تملک دارایی‌های مالی (بازپرداخت بدهی)؛ مصارف بودجه شهرداری و حوزه اقتصادی؛ خالص مصارف سازمان‌ها و شرکت‌ها و مؤسسات وابسته؛ منابع انتقالی به سال آینده.

این آخرین بودجه از برنامه عملیاتی ۴ ساله شهرداری مشهد (۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰) است؛ برنامه‌ای که دارای مضامین، اهداف و راهبرد‌های تعالی‌بخش برای شهر و شهروندان است. همچنین پیش‌بینی می‌شود که تا پایان برنامه عملیاتی ۴ ساله، حدود ۵۲۰ هزارمیلیارد ریال تأمین منابع شود و این منابع در راستای چشم‌انداز‌ها و مأموریت‌های زیر مصرف شود: شهری با حمل‌ونقل عمومی و در دسترس و متصل؛ شهر پاک و حافظ منابع زیست‌محیطی؛ شهر هوشمند و شهروندمحور؛ شهر رقابت‌پذیر با درآمد پایدار برای شهروندان و شهرداری؛ شهری متعادل و ایمن؛ شهر امید با قابلیت زندگی مطلوب.

بودجه سالانه یک برنامه مالی کوتاه‌مدت است که منابع مورد نیاز و چگونگی مصرف آن را برای انجام مأموریت‌ها و میزان دستیابی به اهداف برنامه عملیاتی مشخص می‌کند. بر اساس ماده ۲۳ آیین‌نامه مالی شهرداری‌ها مصوب تیر ۱۳۴۶، بودجه شهرداری عبارت است از یک برنامه جامع مالی که در آن همه خدمات و فعالیت‌ها و اقداماتی که باید در سال مالی انجام شود، همراه با برآورد منابع مخارج و درآمد‌های لازم برای تأمین هزینه آن‌ها پیش‌بینی می‌شود و پس از تصویب انجمن شهر [در قانون کنونی شورای اسلامی شهر]قابل اجراست.» به‌بیان دیگر، بودجه‌بندی را می‌توان فرایند تخصیص منابع محدود به نیاز‌های نامحدود دانست و منظور از تنظیم بودجه حداکثر استفاده از منابع موجود است؛ بنابراین لازم است که به‌نحوی از منابع محدود استفاده کرد که با حداقل هزینه بیشترین نتیجه به‌دست آید.

حکمرانی خوب شهری ساختار جدیدی در فرایند مدیریت شهری است که شکل‌های سنتی و تمرکزگرا در شهر‌ها را دچار تغییر کرده است. در این الگو، دولت و شهروندان و نهاد‌های خصوصی در اداره امور شهر‌ها و برای تأمین نیازهایشان مشارکت می‌کنند. به‌دلیل روند روبه‌رشد شهرنشینی در کشور‌های درحال‌توسعه از جمله ایران، جوامع همواره با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند. تهدید جدی محیط‌زیست، افزایش حاشیه‌نشینی، کمبود زیرساخت‌ها و خدمات شهری از قبیل تأمین آب و مسکن، نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی و مسائل فراوان دیگر در پی افزایش جمعیت در مناطق شهری این‌گونه کشور‌ها نمایان است و امروزه به‌عنوان چالش‌های بزرگ مدیریت‌شهری شناخته می‌شود.

برای کاهش این مشکلات یکی از الگو‌های پیشنهادی برای مدیریت‌شهری «حکمرانی خوب شهری» است. در این الگو، مسئولیت اداره عمومی شهر در میان حکومت، جامعه‌مدنی و بخش‌خصوصی تقسیم می‌شود و مشارکت سه نهاد دولت، جامعه‌مدنی و بخش‌خصوصی برای توسعه انسانی پایدار ضروری است. دولت محیط سیاسی و حقوقی و قانونی پویا و مشارکت‌آفرین به‌وجود می‌آورد؛ بخش‌خصوصی سرمایه‌گذاری و شغل و در‌آمد به‌وجود می‌آورد؛ جامعه‌مدنی نیز زمینه را برای تعامل سیاسی و اجتماعی گروه‌های فعال با هدف مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی فراهم می‌کند.

 

«حکمرانی خوب» جامعه را از دوقطبی‌شدن دور و از رشد حاشیه‌نشینی پیشگیری می‌کند. مشارکت مردم در اداره و سامان‌دهی شهر و اقدام‌های اجرایی، اساس حاکمیت شایسته شهری به‌شمار می‌آید. همچنین مردم با انتخاب نمایندگان شورا‌های شهر و محله و روستا، در حاکمیت شهری حضور غیرمستقیم دارند. «حکمرانی خوب» اهداف و ویژگی‌هایی دارد که برخی از آن‌ها در نظام بودجه‌ریزی و تفریغ بودجه سالانه شورای اسلامی شهر قابل تحقق است: قانونمندی؛ شفافیت؛ پاسخ‌گویی؛ جهت‌گیری توافقی؛ اثربخشی و کارایی.