رضا اسماعیلی، شاعر آیینی، در گفت وگو با شهرآرانیوز درباره اهمیت شب‌های قدر می‌گوید
شب‌های قدر و دیگر مناسبت‌ها با جان مردم آمیخته شده و همچون فرهنگی در زندگی مان جریان یافته است، اما آیا این مناسبت‌ها در جامعه نهادینه سازی شده است. به نظر می‌رسد در این راه، نشستن بر خوان ادبیات شکوهمند پارسی و تأمل در مناجات منظوم، در تجلی و تعمق بیشتر به این آیین‌ها نقش داشته باشد. در همین باره، رضا اسماعیلی، شاعر و منتقد و پژوهشگر و عضو هیئت مدیره انجمن قلم ایران به بیان نگاه و نظر خود پرداخته است.
لیلا کوچک زاده | شهرآرانیوز - درست است که آیین‌های ایرانی و اسلامی مانند ماه مبارک رمضان، شب‌های قدر و دیگر مناسبت‌ها با جان مردم آمیخته شده و همچون فرهنگی در زندگی مان جریان یافته است، اما آیا این مناسبت‌ها در جامعه نهادینه سازی شده است.
به نظر می‌رسد در این راه، نشستن بر خوان ادبیات شکوهمند پارسی و تأمل در مناجات منظوم، در تجلی و تعمق بیشتر به این آیین‌ها نقش داشته باشد. شاعرانی که در قدریه‌های بلند خود، همه از قدردانستن لحظات و فرصت‌های زندگی می‌گویند و شب قدر را فرصتی معنوی و خجسته برای قدکشیدن و به خدا رسیدن می‌دانند. در همین باره، رضا اسماعیلی، شاعر و منتقد و پژوهشگر و عضو هیئت مدیره انجمن قلم ایران به بیان نگاه و نظر خود پرداخته است.
آمیخته با جان جهان ایرانی
«آیین‌های برآمده از ماه مبارک رمضان و آداب مربوط به لیالی شریف قدر از جمله آدابی است که با جان جهان ایرانی آمیخته شده است.» شاعر «بر آستان جانان» با بیان این مطلب، می‌گوید: روح رمضان، دعوت به تهذیب و تزکیه، خویشتن داری، خودسازی، دیگردوستی و ضعیف نوازی است. ارزش‌هایی که پیش از اسلام نیز مورد تکریم ایرانیان بوده است. ایرانیانی که بر اساس تعالیم دین زرتشت بر اصل «گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک» پای می‌فشردند، این شعار را به صورت برجسته‌تر در آموزه‌های اصیل دین اسلام متجلی دیدند و با رضایت کامل این دین مبین را پذیرفتند.
اسماعیلی خاطرنشان می‌کند: پذیرش اسلام از سوی ایرانیان، پذیرشی توأم با شناخت و همراه با آزادی انتخاب بوده است. مردم ایران که ذاتی یکتاپرست داشتند، با آزادی عمل کامل و آغوش باز، اسلام را پذیرفتند. زیرا حقانیت این دین الهی را که یکتاپرستی، آزادی خواهی و عدالت گستری بود با تمام وجود دریافته بودند.
از این منظر، برخلاف نظر برخی مستشرقان، بین ایرانی بودن و مسلمان بودن «تقابل» نیست، «تعامل» است. زیرا اسلام یک دین فراملیتی است که به همه ملیت‌ها به یک چشم نگاه کرده است.
شهید بزرگوار استاد مطهری نیز در کتاب ارزشمند «خدمات متقابل ایران و اسلام» بر همین نکته تأکید کرده و گفته است:
«شما یک ماده قانونی در اسلام پیدا نخواهید کرد که در آن اسلام از نظر ملیت‌ها تفاوتی قائل شده باشد از ایرانی یا غیر ایرانی، اهل این سرزمین یا آن سرزمین، با این رنگ یا آن رنگ. نه تنها اسلام از این جهت قانونی نیاورده است بلکه به شدت هم با آن مبارزه کرده که این مبارزاتی که اسلام در ۱۴ قرن کرده است و با موفقیت هم به سرانجام رسانده، امروز مایه افتخار ماست».
او تأکید می‌کند: با عنایت به مواردی که گفته شد، بعد از پذیرش اسلام، آیین‌های ایرانی و اسلامی با هم ممزوج شدند و ایرانیان در تعاملی سازنده با فرهنگ اسلامی، ضمن حفظ آداب و رسوم خویش، به احیای کرامت‌های انسانی و اصلاح سنت‌های غلطی که مبتنی بر جهل و خرافات بود پرداختند.
پرهیز از مناسبت زدگی دینی
عضو هیئت مدیره انجمن قلم ایران درباره کاستی‌های این حوزه به پدیده «مناسبت زدگی» دینی اشاره و بیان می‌کند: آنچه باید از آن به عنوان کاستی نام برد، پدیده «مناسبت زدگی» دینی است. به این معنا که به جای نهادینه سازی ارزش‌ها و حقایق دینی، آن‌ها را به «مناسبت تقویمی» تبدیل کرده ایم که این موضوع برای جامعه دینی ما آسیب و آفت بزرگی است و در درازمدت باعث فرسایش و کاهش ارزش‌های متعالی دینی می‌شود.
برای مثال ما به جای نهادینه سازی سلوک دینی، اجتماعی، تربیتی، علمی و سیاسی بزرگان دینی، آنان را در قال و قالب «ولادت» و «شهادت» محصور و محدود کرده ایم. یعنی اختصاص دو روز سال به معصومین! اگر از نگاه مناسبت زده فاصله بگیریم و به حقیقت معارف اسلامی توجه داشته باشیم، در تمام امور زندگی باید به معصومین اقتدا کنیم، نه فقط در ایام ولادت و شهادت. محصول مناسبت زدگی، «صورت زدگی» دینی و تبدیل اسلام به یک دین تبلیغاتی و تشریفاتی است.
نقش شاعران و ادیبان
اما شاعر «این مریم همیشه» در حفظ آیین‌های ایرانی و اسلامی، به نقش شاعران و ادیبان هم می‌پردازد و می‌گوید: هم چنان که اشاره شد روح و جانمایه رمضان و لیالی شریف قدر چیزی جز دعوت به تهذیب و تزکیه، خودسازی و مدیریت نفسانیت و هدایت غرایز نفسانی در مسیر تکامل انسانی نیست. این ارزش‌ها از آغاز شکل گیری ادبیات پارسی تا به امروز، مورد توجه و تأکید شاعران پارسی زبان مسلمان بوده است. برای مثال رودکی به عنوان بنیان گذار و پدر شعر پارسی با تأثیرپذیری از تعالیم اسلامی در شعری گفته است:
روی به محراب نهادن چه سود؟
دل به بُخارا و بُتان طراز
ایزد ما وسوسه عاشقی
از تو پذیرد، نپذیرد نماز
تأثیرپذیری رودکی از آموزه‌های اصیل قرآنی و تعالیم وحیانی در این شعر اظهرمن الشمس است و نیازی به تأویل و تفسیر ندارد؛ بنابراین باید به این حقیقت اذعان کرد که این ارزش‌ها در فرهنگ مردم ما به وسیله شاعران جاری و ساری شده است.
در ادبیات، شب‌های قدر فرصتی برای قدکشیدن است
به نظر می‌رسد شاعران در پاسداشت آیین‌های ماه مبارک رمضان و به ویژه شب‌های قدر، به کلمه «قدر» به عنوان «فرصت»، نگاهی جدی دارند. درست همان چیزی که دغدغه مردم امروز هم هست و می‌خواهند قدر لحظات زندگی شان را بدانند. اسماعیلی درباره این تلاقی نگاه نیز می‌گوید: شب‌های قدر در ادبیات پارسی و در ذهن و زبان شاعران مسلمان، فرصتی برای قد کشیدن و به خدا رسیدن است. فرصتی معنوی برای پوست اندازی نفسانی، تهذیب و تزکیه، خودسازی، توبه و استغفار، خلوت کردن و صمیمی شدن با خدا و سر بر آستان جانان نهادن. چنان که حضرت لسان الغیب حافظ می‌گوید:
بر آستان جانان، گر سر توان نهادن
گلبانگ سربلندی، بر آسمان توان زد
این شاعر آیینی دراین باره همچنین به این مصراع از شعر «عبدالرحمن جامی»، «هر شب شب قدر است اگر قدر بدانی»، اشاره و بیان می‌کند: اجازه بدهید در این ماه شریف که متبرک به نام مولی الموحدین علی (ع) شهید رمضان است، به عنوان صله‌ای معنوی، متن کامل شعر خاتم الشعرا، شاعر، ادیب و صوفی نامدار قرن نهم را به خوانندگان شما تقدیم کنیم که ذکر و مناجاتی منظوم است و ارزش آن از ادعیه اسلامی کمتر
نیست:
ای خواجه چه جویی ز شب قدر نشانی
هر شب شب قدر است اگر قدر بدانی
روشن به تو گویم که شب قدر کدام است
گر زانکه تو ادراک شب قدر توانی
آنست شب قدر که بر جان محمد
قرآن عظیم آمده و سبع مثانی
آنست شب قدر که از نور جمالش
وارست کلیم از شب تاریک و شبانی
آنست شب قدر که بر طلعت ماهی
تا مطلع فجرش به تماشا گذرانی
ماهی که بود غایت حاجات و مقاصد
ماهی که بود قبله آمال و امانی
جامی چو به این شب برسی از پی عمری
زنهار سلام من بیدل برسانی
هر شب شب قدر است اگر قدر بدانی
روشن به تو گویم که شب قدر کدام است
گر زانکه تو ادراک شب قدر توانی
آنست شب قدر که بر جان محمد
قرآن عظیم آمده و سبع مثانی
آنست شب قدر که از نور جمالش
وارست کلیم از شب تاریک و شبانی
آنست شب قدر که بر طلعت ماهی
تا مطلع فجرش به تماشا گذرانی
ماهی که بود غایت حاجات و مقاصد
ماهی که بود قبله آمال و امانی
جامی چو به این شب برسی از پی عمری
زنهار سلام من بیدل برسانی
شب قدر در شعر و ادب پارسی، فرصتی معنوی و خجسته برای خانه تکانی روح و زدودن زنگار معصیت از آیینه دل است. به امید آنکه در این ایام، با نشستن بر خوان ادبیات شکوهمند پارسی و زمزمه قدریه‌های بلند شاعران، از برکات این شب‌های نورانی بیشتر بهره ببریم.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
