محمد برومند از تلاش‌هایش برای حفظ یکی از نماد‌های هنر نمایش در مشهد می‌گوید

سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز - «جیگی جیگی ننه خانم، نه اینکه اسمش همین باشد، مطرب دوره گردی در مشهد بود که دوست داشت مردم شهر را بخنداند. او مرد لاغراندام و سیه چرده‌ای بود که لباس‌های ژنده، اما رنگی می‌پوشید و همچنان که ساز می‌نواخت، عروسک بزش را نیز به حرکت درمی آورد.»

این‌ها بخشی از یادداشت رضا کیانیان، بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون از خاطرات کودکی اوست که در کتاب «مطرب عشق» به قلم محمد برومند منتشر می‌شود و هنرمندان دیگر مثل رضا صابری، مرحوم رضا رضاپور، علی آزادنیا، مرحوم اصغر میرخدیوی و دیگران نیز در مستندی به همین نام، ساخته محمد برومند به آن اشاره کرده اند.اما در روز‌هایی که گذشت، نمایش «جیگی جیگی ننه خانم» به مناسبت دهه کرامت در سالن اردیبهشت روی صحنه رفته تا با ساختن موقعیت‌های مفرح، از معنویتی نهفته در آن سخن بگوید.

محمد برومند، نویسنده و کارگردان این نمایش است و پیشکسوتان تئاتر ازجمله جواد محمدزاده، کریم جشنی و عطا‌رحمتی در آن به ایفای نقش پرداخته اند.این نمایش، بازیگران کودک و نوجوان هم داشته که به گفته کارگردان اثر، از اعضای نسل دوم گروه نمایشی سیمرغ بوده اند. نمایش یاد شده تا ۲۸ خرداد بر روی صحنه بود که در صورت حمایت مسئولان همچنان می‌تواند اجرا شود.
با محمد برومند، نویسنده و کارگردان این نمایش گپ و گفتی داشته ایم که در ادامه می‌آید.

اجرایی دوباره بعد از ۱۵ سال

نمایش «جیگی جیگی، ننه خانم» نخستین بار نیست که در مشهد بر روی صحنه می‌رود؛ نویسنده و کارگردان آن می‌گوید: این نمایش را ۱۵ سال پیش در فرهنگ سرای غدیر اجرا کردیم. در آن زمان استقبال تماشاچیان از اثر آن قدر زیاد شده بود که مجبور شدیم اجرا را در فرهنگ سرای کودک و آینده که تازه در شرف افتتاح بود ادامه بدهیم.

محمد برومند، با بیان اینکه در اجرای امسال تغییراتی ایجاد شده است، می‌گوید: دکور به طور کامل، تغییر کرده و بخش‌هایی از نمایش حذف شده است تا بتوانیم مباحث شخصی جیگی جیگی را پررنگ‌تر از گذشته نمایش بدهیم.

او می‌گوید: شیوه اجرایی، با تکیه بر نمایش ایرانی و تئاتر مستند است، نوع اجرا و بازی‌ها و بداهه پردازی‌ها از نمایش ایرانی الهام گرفته است و سعی کرده ام صمیمیت جیگی جیگی به عنوان یک نوازنده و عروسک گردان دوره گرد در روح نمایش جاری باشد: بخش‌هایی از کار، تئاتر مستند است و اسناد و مدارکی ارائه می‌دهد که این موضوع واقعی است. به همین دلیل بخش‌هایی از فیلم مستندی که پیش‌تر درباره «جیگی جیگی ننه خانم» در گفتگو با بازیگران و هنرمندان مشهدی ساخته بودم در نمایش پخش می‌شود و مرحومان امیر قویدل، محمد مطیع، رضا رضاپور، رضا جوان و دیگر هنرمندانی که جیگی جیگی را دیده بودند از خاطراتشان تعریف می‌کنند.

روشن نگه داشتن چراغ تئاتر

نویسنده و کارگردان تئاتر و تلویزیون خاطرنشان می‌کند: یک سال ونیم است مردم به دلیل همه گیری کرونا با تئاتر قهر کرده اند و جرئت نمی‌کنند وارد سالن‌ها شوند. ما نیز یا باید اجرا نمی‌کردیم یا سعی می‌کردیم با رعایت شیوه نامه‌های بهداشتی هر طور شده چراغ تئاتر مشهد را روشن نگه داریم.

برومند می‌گوید: من به عنوان هنرمند وظیفه خود دانستم نمایشی که بخشی از هویت اجتماعی و فرهنگی مشهد با آن شکل گرفته و مربوط به امام رضا (ع) است را در دهه کرامت روی صحنه ببرم، اما انتظار دارم مسئولان اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان میراث فرهنگی و شهرداری مشهد از ما حمایت کنند. در ۲۰ اجرا که پشت سر گذاشتیم، فروش بلیت به اندازه یک سوم اجاره سالن هم نشده است و من مجبورم دستمزد ۲۰ بازیگر و دیگر عوامل را بعد از سه ماه تمرین از جیب بپردازم.

ثبت ملی «جیگی جیگی»

محمد برومند، به صورت شخصی پرونده ثبت ملی تکنیک نمایشی «جیگی جیگی» را به عنوان میراث فرهنگی ناملموس خراسان (سه استان خراسان و بخشی از گرگان) پیگیری می‌کند و تحقیقات تازه او درباره این موضوع در ماهنامه ایران شناسی و ایرانگردی «سرزمین من»، شماره خرداد منتشر شده است.

او می‌گوید: خیلی از مردم نمی‌دانند «جیگی جیگی»، ابتدا یک فرد بوده است و بعد روش او یک تکنیک نمایش عروسکی مخصوص خراسان بزرگ می‌شود. در گذشته به حاجی فیروز‌ها در خراسان، «جیگی جیگی» می‌گفتند و برخلاف حاجی فیروز‌ها که فقط چند مرتبه در سال برنامه اجرا می‌کردند، «جیگی جیگی»‌ها در طول سال، بین مردم برنامه اجرا می‌کردند و حتی آن‌ها را برای مراسم مختلف به خانه‌ها دعوتشان می‌کردند.

«جیگی جیگی»‌ها معمولا نوازنده دوتار بودند و با یک عروسک بز که نخش به انگشتشان وصل بود، ساز می‌نواختند و عروسک گردانی می‌کردند و، چون بیشتر ترانه «جیگی جیگی ننه خانم درد دلت مو می‌دونم» می‌خواندند معروف به «جیگی جیگی» شدند.

او با بیان اینکه امیدوارم در آینده نه چندان دور بتوانیم «جیگی جیگی» را ثبت جهانی کنیم، می‌گوید: «جیگی جیگی» میراث مشترک ما در خراسان بزرگی است که شامل افغانستان و تاجیکستان و بخشی از ازبکستان بوده و در شهر‌های مختلف خراسان بزرگ و تاجیکستان هنوز این نمایش اجرا می‌شود. همچنین ترکمن‌های خراسان که هنرمندان دوتار نوازشان را با نام بخشی می‌شناسیم، عروسک بز را دارند و قوم هزاره نیز کلمه جیگی جیگی به معنای خواهش و تمنا را همچنان به کار می‌برند. ما باید قدر این هنر که همه فارسی زبانان را به نوعی با یکدیگر پیوند می‌دهد و مخصوص خراسان است، بدانیم.

جیگی جیگی هستی؟!

شاید بیراه نباشد که محمد برومند را در مشهد با جیگی جیگی بشناسند. او در راه شناساندن این هنرمند دوره گرد و تکنیک نمایشی او همه جور کوشیده است؛ ساخت مستند، نویسندگی و کارگردانی نمایش، تألیف کتاب و اکنون نیز پیگیری برای ثبت ملی آن. خودش می‌گوید: خیلی‌ها به شوخی به من می‌گویند من جیگی جیگی هستم، اما من فقط تلاش کرده ام با تکیه بر اسناد، یکی از چهره‌های شاخص این هنر یعنی همان فردی که در حرم امام رضا (ع) به جای یک مرد متمول دفن شد را به مردم معرفی کنم. امسال نیز بیشتر تأکید داشتم، بگویم «جیگی جیگی» یک تکنیک نمایشی مخصوص خراسان و در معرض فراموشی است.

این هنرمند خاطرنشان می‌کند: بخشی از اسناد، ترانه‌هایی است که در سراسر خراسان بزرگ خوانده می‌شود و بخش دیگر آدم‌های معتبر مثل مرحوم ابراهیم شکورزاده به عنوان پژوهشگر و مردم شناس و فرهنگ شناس خراسان است که تحقیقاتی در این باره داشته است. همچنین در وصیتنامه دکتر علی شریعتی به «جیگی جیگی ننه خانم ها» اشاره می‌شود و نشان می‌دهد در خراسان بزرگ یک تکنیک نمایشی بوده است.

بخشی از شعر قاسم رفیعا درباره جیگی جیگی

قاسم رفیعا، شاعر و طنزپرداز مشهدی نیز شعری درباره این مطرب دوره گرد سروده که در بخش از آن به ماجرای جابه جایی محل دفن او با مردی متمول اشاره می‌کند:

یه قبر توی حرم نزدیک صحن با صفا/ لیاقتو حال می‌کنی؟ همسایه امام رضا

جیگی جیگی ننه خانم مرد و صداش درنیومد/ حتی یه دست از تو جیب کسی براش در نیومد

فقط یه عده جمع شدن، که آخه یه کاری کنین/ اونو بذارین یه گوشه، به همدیگه یاری کنین

برای دیدن عکس‌ها در اندازه بزرگتر روی آن‌ها کلیک کنید