درباره تخریب «سینما قدس» و «سینما آسیا» در گفتگو با رئیس حوزه هنری خراسان رضوی
طی روزهای گذشته و شاید در غفلت سازما‌ن‌ها و نهادهای فرهنگی و البته مردم دو سینمای تاریخی مشهد تخریب شد؛ روز ۲۸ خرداد «سینما آسیا» که حدود ۶۰ سال گوشه‌ای از کوچه «امام خمینی۲۴» قرار داشت و روز گذشته هم «سینما قدس» در خیابان پاسداران؛ سرنوشت این دو سینما که تحت مالکیت حوزه هنری بوده‌اند یکسان بود، اما مسیر به پایان‌رسیدنشان نه.
کاظم کلانتری | شهرآرانیوز - طی روزهای گذشته و شاید در غفلت سازما‌ن‌ها و نهادهای فرهنگی و البته مردم دو سینمای تاریخی مشهد تخریب شد؛ روز ۲۸ خرداد «سینما آسیا» که حدود ۶۰ سال گوشه‌ای از کوچه امام خمینی۲۴ -حدفاصل خیابان خاکی (آخوند خراسانی) و خیابان ارگ (امام خمینی)- قرار داشت و روز گذشته هم «سینما قدس» در خیابان پاسداران؛ سرنوشت این دو سینما که تحت مالکیت حوزه هنری بوده‌اند یکسان بود، اما مسیر به پایان‌رسیدنشان نه. شاید «سینما آسیا» را خیلی‌ها به متروکه‌بودنش می‌شناختند، ولی فاصله تعطیلی و تخریب «سینما قدس» چندان زیاد نبود. خبر تخریب «سینما آسیا» زیر اخبار انتخابات مدفون شد، ولی خبر تخریب «سینما قدس» خیلی از فعالین فرهنگی را نگران کرد و همین نگرانی به مردم هم منتقل شد. مسئله اساسی در این بین، تخریب یک سینما نبود بلکه ازبین رفتن یکی از نشانه‌های هویتی و تاریخی مشهد بود؛ تخریب این نشانه‌ها باعث می‌شود خاطره جمعی مردم مهم‌ترین پیوندش را با نمود فیزیکی و بصری شهر از دست بدهد و این به هویت فرهنگی اجتماع ضربه می‌زند.
اینکه روند تخریب این دو سینما چگونه طی شده است هنوز برای ما مشخص نیست، ولی آن‌طور که حسن پهلوانی، مدیر امور سینمایی حوزه هنری خراسان رضوی، در گفتگو با شهرآرانیوز می‌گوید این اتفاق به حوزه هنری کشور مربوط است و ربطی به حوزه هنری استان ندارد. او درباره شبهاتی که پیرامون مالکیت حوزه هنری بر این سینماها وجود دارد چنین توضیح می‌دهد: «بحث انتقال مالکیت این سینماها به امسال و پارسال مربوط نیست و بیش از یک‌دهه است که مالکیت سینماها به حوزه هنری منتقل شده است. درواقع مالکیت سینماهای دولتی کشور که دست کمیته امداد یا ستاد اجرایی فرمان امام و بنیاد مستضعفان بوده است و در سازمان‌های مختلف دست‌به‌دست می‌شده چندسال پیش به حوزه هنری منتقل شده است. حوزه هنری علاوه‌بر مالکیت، وظیفه ساخت‌و‌ساز و بهره‌برداری و اداره این سینماها را هم برعهده دارد.»، اما گویا یکی از دو سینمای تخریب‌شده به‌دلایلی واگذار می‌شود و این روند تخریب را تسریع می‌کند.
مرحوم حسین پورحسین، از فعالین سینمایی مشهد، سال ۹۸ در گفتگو با شهرآرا گفته بود که با توجه به محل سینما آسیا که داخل کوچه است، قیمت زمین این سینما چندان زیاد نیست. حتی مدتی پیش این سینماها به مزایده گذاشته می‌شوند اما اینکه چرا کسی پا پیش نگذاشته است مشخص نیست. آن‌طور که پهلوانی می‌گوید «سینما قدس» برای ساخت سینمایی جدید واگذار شده است: «بحث سینما آسیا با سینما قدس متفاوت است. یکی از این سینماها متعلق به حوزه هنری بوده است و دیگری واگذار شده است: پارسال زمانی که قرار شد «سینما مهر کوهسنگی» خریداری شود، سینمای قدس به بخش خصوصی واگذار شد.»
پهلوانی نام این بخش خصوصی را نمی‌آورد، ولی می‌گوید امور حقوقی حوزه هنری باید پاسخگوی سوالاتتان درباره واگذاری باشد.» او ادامه می‌دهد: «سینما قدس فروخته شده است و به‌جای آن ساخت سینمای مهر کوهسنگی را آغاز کرده‌اند. در ابتدا که سینمای مهر کوهسنگی وجود نداشت، ولی قرار است که این سینما بخش‌ها و سالن‌های مختلفی داشته باشد که «سینما قدس» فاقد آن‌ها بود. بحث حاضر بحث تبدیل یک سینمای قدیمی به یک سینمای جدید است. سینما قدس با حداقل ظرفیت‌ها و امکانات خدمات می‌داد. این سینما هزینه‌بردار بوده است و بازسازی آن هم امکان نداشته است. این اتفاق مربوط به مشهد نیست. در تمام کشور سینماهای جدید ساخته می‌شوند و سینماهای قدیمی بازسازی می‌شوند. شاید تا یکی‌دو سال دیگر درباره سینماهای جدید و مدرنی که ساخته می‌شود صحبت کنیم. مثلا سینما آفریقا با یک سالن تبدیل به سینمایی با سه سالن شده است و به زودی افتتاح خواهد شد. این یک طرح تفصیلی مربوط به حوزه هنری کشور است.»
ممکن است سالن‌های سینمای یک شهر در یک‌سال گذشته دوبرابر شده باشند، ولی درمقابل سالن‌های قدیمی و خاطره‌انگیز این شهر چه‌قدر نگهداری و مرمت شده‌اند؟ الان از نماد بصری و هویتی سینماهای خیابان ارگ چه چیزهایی مانده است؟ مگر می‌شود یک اتفاق بد را عطف به یک اتفاق خوب کرد و حواله داد به آینده؟ ساخت سالن‌های جدید فی‌نفسه اتفاق خوبی است، اما آیا می‌توان تخریب یک مکان تاریخی را با ساخت یک مکان جدید توجیه کرد؟ همین «سینما قدس» هم که قبلا با نام «سینما آریا» کار می‌کرد پس از یک حادثه آتش‌سوزی، در اواخر دهه ۶۰ بازسازی شد و اتفاقا تا مدتی یکی از سالن‌های مجهز سینمایی مشهد بود. آن‌طور که از حرف‌های پهلوانی مشخص است مالکیت این سینماها مربوط به حوزه هنری کشور بوده است و آن‌ها باید پاسخگو باشند.
سینما آسیا در دوره اوج سینماهای مشهد تنها سینمایی بوده که پرده مخمل سورمه‌ای رنگی داشته است و قبل از نمایش فیلم این مخمل به آرامی کنار می‌رفته است. مرحوم حسین پورحسین در همان گفتگوی سال ۹۸ با شهرآرا گفته بود: «ما دو سینما در راسته ارگ داریم، که هنوز ساختمانشان سالم است و می‌تواند محل مناسبی برای موزه سینما باشد؛ (سینما هما (استقلال) و فردوسی) البته زمین هایش بسیار گران است و بعید می دانم اداره ارشاد توانایی تأمین آن را داشته باشد، مگر اینکه دیگر نهادهای دولتی شهر نیز کمک کنند.» سال ۹۵ تفاهم نامه ای میان اداره های «میراث فرهنگی» و «فرهنگ و ارشاد» استان و هنرمندان به امضا می رسد و مقرر می شود رباط طرق به موزه تخصصی سینما اختصاص یابد. در همان سال‌ها هم بین مدیران فرهنگی مشهد صحبت‌هایی درباره شناسایی سینماهای قدیمی و حفظ آن‌ها وجود داشت ولی امروز متوجه شده‌ایم که چیزی غیر از حرف نبوده‌اند.
پهلوانی در جواب این سوال که آیا حوزه هنری خراسان استقلال عمل و اختیاری درباره سینماهای استان ندارد؟ می‌گوید: «سند مالکیت سینماهای استان در دست حوزه هنری کشور است و تصمیمات را هم آن‌ها برای املاکشان می‌گیرند. پس موضوع کشوری است.» مدیر امور سینمایی حوزه هنری خراسان رضوی بعد از این صحبت‌ها ما را برای آگاهی از حوزه اختیارات حوزه هنری خراسان در مالیکت، واگذاری و یا تخریب سینماهای «قدس» و «آسیا» به آقای عسگری، رئیس حوزه هنری خراسان، ارجاع می‌دهد. آن‌چه در ادامه می‌خوانید نتیجه گفتگوی ماست با آقای عسگری.
آقای عسگری در چندروز اخیر تخریب دو سینمای مشهد نگرانی‌هایی را بین اهالی فرهنگ و هنر به‌وجود آورده است. گویا تصمیم‌گیری در این‌باره کشوری بوده است، اما مگر می‌شود حوزه هنری خراسان از این موضوع مطلع نباشد؟
این تصمیم از سوی واحد حقوقی و املاک حوزه هنری کشور به‌صورت مستقیم و با هماهنگی مجموعه شهرداری آن منطقه انجام شده است. تهاتر یا واگذاری و فروش این املاک هم دست آن حوزه است. دراین‌باره هم هماهنگی‌ای با ما انجام نشده است. البته ما با فعالین فرهنگی-هنری صحبت‌هایی کرده‌ایم تا طرح و ایده‌هایی را جمع کنیم و مشکلات به‌صورت ایجابی حل شود و نه به‌صورت سلبی.
ببخشید. متوجه منظورتان نمی‌شوم. درباره سینماهای تخریب‌شده چه مشکلی قرار است حل شود؟
سینماها که متاسفانه تخریب شده است و در فضای رسانه‌ای هم بازتاب داشته است. هماهنگی اولیه هم با ما انجام نشده است و مستقیم از تهران کار‌ها صورت گرفته است. پس باید آن‌ها پاسخ‌های خودشان را داشته باشند. ما هم با تهران مذاکره کردیم و نظراتمان را بعد از این اتفاق با آن‌ها در میان گذاشتیم. استدلال حوزه هنری تهران هم این بوده است که قابلیت بازسازی نبوده است و مجبور شده‌اند سینماها را تخریب کنند. ما در حال پیگیری هستیم که آن فضا دوباره یادآور اتفاقات تاریخی و هویتی باشد، اما اینکه چه طرحی با چه ساختاری باشد باید درباره آن گفتگو شود و اتاق فکر تشکیل شود.
سال گذشته آقای ملک ثابت، مدیر کل امور حقوقی حوزه هنری کشور، گفتند که تعطیلی «سینما قدس» حاصل تصمیم یک کارگروه و اتاق فکر بوده است که زمانی طولانی روی آن فکر می‌کرده‌اند. آیا شما هم در این کارگروه بوده‌اید؟
خیر. من تازه منصوب شده‌ام و این تصمیمی نبوده است که در یک سال اخیر گرفته شده باشد.
سوال بنده متوجه شما و مقام مدیریت حوزه هنری نیست؛ متوجه کلیت حوزه هنری استان به عنوان یک نهاد فرهنگی است.
خیر حوزه هنری استان در کارگروه این تصمیم‌گیری‌ها نبوده است.
اما قاعدتا سینمایی که قرار است جایگزین شود مالکیت آن مربوط به حوزه هنری خواهد بود. چطور می‌شود مالیکت و اداره دست حوزه هنری استان باشد ولی واگذاری و تخریب نه؟
حوزه هنری کشور شرکتی دارد به نام «بهمن سبز». مدیریت کل بنا‌های سینمایی کشور مربوط به این شرکت است. مدیریت سینمای استان هم زیرمجموعه شرکت «بهمن سبز» است. این شرکت مدیریت «سینما هویزه»، «سینما آفریقا» و «سینما مهر کوهسنگی» را برعهده دارد. پس مدیریت سینماهای استان هم به‌صورت مستقیم زیر نظر حوزه هنری خراسان نیست، اما مسئول این سینماها با معرفی حوزه هنری و مستقیم ذیل شرکت «بهمن سبز» منصوب می‌شود.
شرکت «بهمن سبز» که یک شرکتی فرهنگی تبلیغاتی است نمی‌توانست تعاملی داشته باشد با حوزه هنری خراسان و یا حوزه هنری برای دفاع از خاطره و تاریخ مشهد با این شرکت ارتباط می‌گرفت؟ عجیب نیست که این اتفاق ناگهانی و بدون اطلاع و با قدرت کشوری صورت بگیرد؟
موضوع تخریب به شرکت «بهمن سبز» مربوط نمی‌شود و مربوط به امور حقوقی حوزه هنری کشور است.
گفته می‌شود یک پردیس سینمایی جایگزین سینما قدس خواهد شد. آیا «سینما قدس» که جزو سینماهای قدیم با کاربری کاملا فرهنگی و هنری بوده است فدای سود اقتصادی و تجاری پردیس‌های سینمایی مدرن شده است؟
اساسا سینماهای قدیم به دلایل مختلف قابلیت بهره‌برداری جدید نداشته‌اند؛ دلایلی مثل مکان و گسترش فضا‌های تجاری اطراف آن سینما و نوع مخاطبی که آنجا رفت‌و‌آمد می‌کند؛ از طرف دیگر وقتی سینمایی تعطیل می‌شود باید سینماهای دیگری جایگزین آن شوند. اساسا مسئله سود اقتصادی نیست؛ بلکه مسئله جایگزینی اقتصادی است. یعنی وقتی قرار باشد یک سینمای جدید در شهر راه‌اندازی شود باید به لحاظ مالی سرمایه‌ای آورده شود. حوزه هنری چندین‌برابر ارزش اقتصادی و ظاهری ملک «سینما قدس» در «سینما مهر کوهسنگی» سرمایه‌گذاری می‌کند. از لحاظ اقتصادی عرض می‌کنم نه از لحاظ هویت تاریخی. ساخت سینمای جدید برای افزایش فضای فرهنگی و هنری شهر است. اینجا آن‌چنان توجیه اقتصادی که در حوزه تجارت وجود دارد مطرح نیست. اما درباره سینما آسیا بی‌توجهی‌ای به هویت تاریخی شهر صورت گرفته است. پس دوستان برای اینکه بتوانند ملک را تهاتر کنند دست به تخریب زده‌اند. غفلت در این موضوع اتفاق افتاده است. حوزه هنری دنبال سود اقتصادی نبوده است. شاید نباید تخریب صورت می‌گرفت و به‌جای آن سینما تهاتر می‌شد یا فروخته می‌شد یا یک سرمایه‌گذار می‌آمد و ملک را می‌گرفت و با هویت فرهنگی جدید بازسازی می‌کرد؛ چیزی مثل سینماموزه، رستوران یا چنین فضاهایی. برای تحقق بخشی از این طرح‌ها هم ما در حال رایزنی بودیم، ولی متاسفانه غفلت مختصری صورت گرفت و آنجا تخریب شد.
خب هرچه‌قدر که حوزه هنری در فضای جدید سرمایه‌گذاری کند سرمایه اقتصادی برخواهد گشت، ولی این سرمایه فرهنگی و تاریخی تخریب‌شده است که برگشت‌پذیر نیست. حالا که این دو سینما تخریب شده‌اند؛ اگر قرار بر جایگزینی سینماهای جدید باشد آیا نام یا هویت بصری سینماهای تخریب‌شده به مکان جدید منتقل می‌شود؟
قرار است که سالن‌های «سینما مهر کوهسنگی» با هویت و خاطرات سینماهای قدیم تکمیل شود یا در معماری و فضاآرایی آنجا چیزهایی مربوط به سینماهای قدیم کار شود.
اداره فرهنگ و ارشاد استان هم نسبت به تخریب سینما آسیا واکنش نشان داده است. آیا این اداره یا اداره میراث فرهنگی می‌توانستند با تعامل یا قدرتشان جلو تخریب یا واگذاری سینما را بگیرند یا هویت تاریخی بنا را حفظ کنند؟
میراث فرهنگی شاید باید به دنبال این باشد که این میراث هویتی و تاریخی را حفظ کند. آن‌ها از این نظر می‌توانستند ورود کنند. سوال اصلی این است که چرا در این ده‌پانزده سالی که این سینماها خالی بودند این اتفاق نیفتاده است. چون سینما برای فروش و تهاتر گذاشته شده بوده است. پس عوامل پیشگیرانه ازسوی میراث فرهنگی اتفاق نیفتاده است. نکته مهمی که اینجا وجود دارد این است که نقص جدی در میراث فرهنگی ماست. من خارج از مسئولیتی که برعهده دارم در فضای اجتماعی و بحث‌های تخریب بافت اطراف حرم و بنا‌های تاریخی آنجا کمابیش در دوره‌های قبل فعال بوده‌ام. اتفاقی که می‌افتد این است که میراث فرهنگی همیشه به صورت تسکینی ورود می‌کند، درصورتی که باید با پیمایش قوی و جدی در مقام پیشگیری وارد شود و با مشخص‌کردن ملک‌هایی که هویت تاریخی و فرهنگی دارند از تخریب آن‌ها جلوگیری کند.
نکته دوم این است که حوزه هنری ده‌پانزده سال است که گفته است می‌خواهد این مکان را تهاتر کند یا بفروشد. گفته است اگر کسی می‌خواهد سرمایه‌گذاری کند یا بازسازی انجام دهد آمادگی وجود دارد. اما میراث فرهنگی درخواستی نداده است. البته ما نافی زحمات دوستانمان در این اداره نمی‌شویم. به هرحال باید پیشنهاد‌های ایجابی مطرح می‌شد و در نهادهای بالادستی درباره آن‌ها تصمیم‌گیری می‌شد.
درباره اداره فرهنگ و ارشاد به نظرم این اداره جایگاه تاریخی و هویتی ندارد؛ این اداره می‌تواند در بحث‌های مجوزی و میزان فضا‌های فرهنگی و کاربری آن‌ها ورود کند. از این منظر پاسخ ما این است که اگر فضایی کم شده است سالن‌های جدیدی به شهر اضافه می‌شوند. من به‌شخصه بحث تخریب یک فضای سینمایی را مسئله نمی‌دانم؛ بحث مهم هویت تاریخی آن فضاست. پس ما برای اداره فرهنگ و ارشاد پاسخ داریم. بحث میراث فرهنگی هم از منظری درست است، چون غفلتی صورت گرفته است. نکته ما این است که در این سال‌ها باید اقداماتی صورت می‌گرفت. نکته دیگر این است که شهرداری بار‌ها برای تخریب این سازه‌ها هشدار داده است. چاه‌هایی آنجا وجود داشته است که باعث ریزش می‌شده است. دوستان ما براساس فشار‌هایی که بوده است تصمیم به تخریب گرفته‌اند. ما هم اعتراض‌هایی به حوزه بالادستی‌مان داشته‌ایم هرچند که در رویه‌های اداری معمول نیست.
با این‌حال اگر مجموعه‌ای بخواهد وارد شود و بتواند برای این مکان‌ها به‌نوعی هویتی مشابه قدیمشان بسازد حوزه هنری استقبال می‌کند. ما حاضریم کارگروهی تشکیل دهیم و دوستانی را که دغدغه دارند و در این فضا کار می‌کنند دعوت کنیم و برای جبران این غفلت، مکان‌های دیگری را که هویت تاریخی دارند شناسایی کنیم و در یک پژوهش جمع کنیم تا مجموعه‌های دیگر دچار این غفلت‌ها نشوند.
مدیر واحد حقوقی حوزه هنری کشور: کسی نگفت «سینما آسیا» را چطور ترمیم و نگهداری کنیم
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
