روایتی از پرواز نخستین هواپیما بر فراز آسمان ایران تا راه اندازی صنایع هوایی

گروه جامعه | شهرآرانیوز؛ طبق روایت اسناد تاریخی ۱۰ دی ماه ۱۲۹۲ خورشیدی، «کوزمینسکی» که خلبانی لهستانی است و تا آن زمان در بسیاری از کشور‌ها با هواپیمایش حرکات نمایشی اجرا می‌کرده، تصمیم می‌گیرد، پروازی هم در آسمان ایران داشته باشد، بنابراین قطعات هواپیمایی را که از روسیه به بندر انزلی آورده، با ماشین به تهران می‌آورد و آن‌ها را به هم وصل می‌کند. کوزمینسکی پرواز می‌کند، اما، چون در اطراف جایی به عنوان فرودگاه نبوده و خلبان زمین مسطحی را برای فرود پیدا نمی‌کند، پرواز خود را به ناچار تا میدان مشق تهران ادامه می‌دهد و طیاره‌اش را در وسط میدان فرود می‌آورد.

مردم هراسان و متعجب با دیدن یک غول آهنی داستان‌ها و شایعه‌ها می‌سازند آن‌چنان که به ساعت نکشیده پای آخرین شاه قاجار را برای تماشا به بیرون از قصر می‌کشاند. روایت است که شاه وقت با هیئتی از درباریان و خدمت‌گزاران لشکری و کشوری به محل فرود هواپیما رفته و با آن عکس یادگاری می‌گیرند. این هواپیما به محوطه قصر قاجار (باغ‌موزه قصر) برده می‌شود و برای مدت زمانی طولانی پرواز‌های نمایشی اجرا می‌کند، البته نبود امکاناتی نظیر باند فرود فرودگاه سبب می‌شود دولت وقت به فکر احداث فرودگاه بیفتد و روایت پرواز نخستین هواپیما بر فراز آسمان ایران این‌طور در تاریخ ثبت می‌شود.

عکس یادگاری احمدشاه قاجار با هیئتی از درباریان در کنار هواپیما کوزمینسکی لهستانی

۹ سال پس از این تاریخ، دولت به این نتیجه می‌رسد که باید ایران را به خطوط هوایی تجهیز کند، بنابراین اولین هوایپما را از آلمان برای ارتش خریداری می‌کند. کاربرد این هواپیما که در سال ۱۳۰۱ خورشیدی خریده می‌شود، امور ارتباطی و ترابری نظامی بوده است. ۲ سال پس از این رویداد هم نخستین فرمان تشکیل نیروی هوایی ایران در ۱۱ خرداد ۱۳۰۳ صادر می‌شود.

اما کلنل محمدتقی‌خان پسیان که قد کشیده مشهد است و بخشی از تاریخ خراسان با نام او گره خورده، نخستین خلبان ایرانی است که با طیاره‌اش در آسمان ایران اوج می‌گیرد. او که آموزش دیده و جزو ارتش آلمان بوده، بعد‌ها تلاش می‌کند تا این فن نظامی را به سربازان وطنش بیاموزد.

تاریخ این شهر طیاره‌های بسیار دیگری را هم به یاد می‌آورد که در زمان حمله متفقین (۱۳۲۰) آسمان ایران و مشهد را شیار کشیده‌اند. طیاره‌هایی که با نمونه‌های مسافربری آن بسیار متفاوت بوده، ولی آن‌قدر شگفت‌آور می‌نموده‌اند که هر بار با پدیدار شدنشان سر مردم کوچه و خیابان برای تماشا بالا برود.

پس از این رویدادها، هواپیمایی ایران (ایرانین ایر ویز) در اردیبهشت سال ۱۳۲۵ خورشیدی تأسیس شد، اما نخستین خدمات مسافرت هوایی خود را پس از جنگ جهانی دوم، در مسیر تهران به مشهد مقدس ارائه کرد. این خط، به‌تدریج با دارا بودن تنها چند پرواز بین‌المللی، به مهم‌ترین خط هوایی داخلی تبدیل شد. اسناد می‌گویند، ۲۰ سال پس از این تاریخ، هواپیمایی ملی «هما» از ادغام دو شرکت «ایرانین ایرویز» و «پاس» ایجاد شد و قانون بهره‌برداری از آن به صورت رسمی در تاریخ ۱۴ تیر ۱۳۴۵ به تصویب رسید.

این سطر را بگذارید کنار این توضیح که در سال ۱۳۲۱ خورشیدی دو سرمایه‌دار ایرانی به‌نام‌های «رضا افشار» وزیر راه و «غلامحسین‌ابتهاج» رئیس بانک ملی ایران، نخستین شرکت هواپیمایی حامل پرچم ایران را با نام ایرانیان ایرویز تأسیس می‌کنند. این شرکت در ابتدا فقط در مسیر تهران، مشهد به جابه‌جایی مسافر و بار می‌پرداخته، ولی سپس در مسیر‌های داخلی نظیر تهران، اصفهان، شیراز، بوشهر، آبادان، اهواز نیز پرواز‌هایی داشته است.
در این دوران، ناوگان هوایی این شرکت از تعدادی هواپیمای داگلاس دی سی ۳ تشکیل شده بوده، ولی بعد‌ها تعدادی هواپیمای داگلاس دی‌سی-۴ و پس از آن هواپیما‌های ویکرز‌ویسکونت نیز به این ناوگان اضافه می‌شوند.

اسناد می‌گویند، نخستین هواپیمای مسافربری که از آسمان مشهد عبور کرده یک هواپیمای جت بوئینگ متعلق به هما بوده که در زمان تصدی «محمد بنی‌اعتماد» بر شهرداری مشهد بر خاک این دیار نشسته است.
با روی کار آمدن هواپیمایی ملی، اوضاع پروازی ایران متحول و علاوه بر پرواز‌های داخلی، پرواز‌های خارجی نیز به فهرست خدمات این شرکت افزوده می‌شود. اولین پرواز خارجی ایران به وسیله شرکت هما که توسط هواپیمای جت انجام شده، با استفاده از یک بوئینگ ۱۰۰-۷۲۷ به مقصد بیروت بوده است.

طرح آرم شرکت هما برگرفته از سرستون همای تخت جمشید است که دارای سر عقاب، گوش‌های گاو و یال‌های اسب می‌باشد. جالب است بدانید که در سال ۲۰۱۳، آژانس خبری حمل و نقل هوایی (Skif)، لوگوی هواپیمایی هما را به عنوان برترین لوگوی شرکت‌های هوایی جهان به خاطر جذابیت، سادگی و شفاف بودن پیام آن، انتخاب می‌کند. در این دوران همچنین برابری حروف اختصاری «هواپیمایی ملی ایران» با «هما» پروانه افسانه‌ای ایران و نماد سعادت و خوشبختی، سبب نوشتن گزارش‌هایی با بازتاب بسیار در سراسر دنیا می‌شود.