گزارش شهرآرا از چالش‌های مسافران مسیر میدان شهدا تا خیابان «شهید حسینی محراب» عملیات اجرایی ساخت خطوط قطار شهری مشهد ادامه دارد سرپرست اداره کل امور مالی و ذیحساب شهرداری مشهدمقدس منصوب شد توسعه فضا‌های ویژه بانوان در منطقه ۷ شهرداری مشهد| پارک ۵.۵ هکتاری «طرق» تا یک ماه دیگر افتتاح می‌شود + فیلم سخنگوی وزارت امور خارجه: به همسایگان هشدار می‌دهیم مراقب سوءاستفاده دشمن باشند رئیس شورای عالی استان‌ها: برخی دستگاه‌های اجرایی نقش شورا‌ها را کم‌رنگ می‌کنند | مجمع شهرداران کلانشهر‌ها می‌تواند به جامعه شورایی کشور کمک کند عضو کمیسیون ورزش و جوانان شورای اسلامی شهر مشهد: شهرداری و شورای شهر نقش حمایتی ورزش را بر عهده دارند | خانه‌های ورزش در نقاط مختلف مشهد راه‌اندازی می‌شود عضو شورای اسلامی شهر مشهد: توسعه فضا‌های ورزشی، گامی مهم برای نشاط و سلامت جامعه است قدیمی ترین خانه تاریخی مشهد کجاست؟ نگاهی به زندگی میرزا ابراهیم رضوی، واقف بزرگ سادات رضوی که در کوهسنگی مدفون است شهردار مشهد مقدس: کُشتی مشهد باید جایگاه واقعی‌اش را پیدا کند | از ۲۲ پروژه کلان‌ ورزشی در مشهد بهره‌برداری می‌شود + فیلم برپایی ۷۰ ایستگاه صلواتی و موکب خدمت‌رسان در مسیر بارگاه منور رضوی خریداران غیر بومی خانه در مشهد شانس بیشتری دارند فضاسازی مسیر جاماندگان اربعین از میدان ۱۵ خرداد تا حرم مطهر رضوی کیفیت هوای مشهد در وضعیت «قابل‌قبول» (۱۶ مرداد ۱۴۰۴) اولویت‌های خراسان رضوی در مسیر پیگیری کمیسیون اصل ۹۰ | فراهم سازی زیرساخت‌های مسیر زیارت برای زائران پیاده دهه آخر ماه صفر عملکرد موفق نیرو‌های خدمات شهری مشهد در نجف اشرف |  کاهش چشمگیر زباله با برنامه‌ریزی دقیق + فیلم آئین بزرگداشت چهلمین روز شهادت سرلشکر شهید کاظمی در مشهد فردا (پنجشنبه ۱۶ مرداد ۱۴۰۴) قدردانی حجت‌الاسلام ماندگاری از خدمات خالصانه پاکبانان مشهدی در نجف اشرف| خدمت به زائران، خود نوعی زیارت است+ فیلم
سرخط خبرها

آب چشمه‌گیلاس چگونه از مشهد سر درآورد؟

  • کد خبر: ۷۴۷۰۶
  • ۲۹ تير ۱۴۰۰ - ۱۴:۲۸
آب چشمه‌گیلاس چگونه از مشهد سر درآورد؟
نخستین‌باری که یک نفر تصمیم می‌گیرد آب چشمه گلسب را به مشهد بیاورد، در دوره تیموری است. شهر مشهد از میان ویرانی‌هایی که تیمور به شهر‌های خراسان تحمیل می‌کرد، قسر در رفت.

گروه مشهد | شهرآرانیوز؛ نخستین‌باری که یک نفر تصمیم می‌گیرد آب چشمه گلسب را به مشهد بیاورد، در دوره تیموری است. شهر مشهد از میان ویرانی‌هایی که تیمور به شهر‌های خراسان تحمیل می‌کرد، قسر در رفت. شاهرخ مرکز حکومت را از سمرقند به هرات آورد تا مشهد در زمره شهر‌های تراز اول خراسان شود و توسعه یابد. اولین صحن حضرت‌رضا (ع) و ایوان طلا هم در این عصر به روی مردم گشوده شد.


در قدیمی‌ترین وقف‌نامه موجود در خراسان که وقف‌نامه گوهرشاد است، اطلاعاتی از وضعیت کالبدی محدوده حرم و شهر مشهد به‌دست می‌آید و نشان می‌دهد که شهر در زمان تیموریان کم‌وسعت‌تر از محدوده‌ای بوده که شاه‌طهماسب‌صفوی داخل بارو قرار داده است. بااین‌حال همان زمان هم مشهد از شهر‌های بزرگ خراسان بوده و مسئله مهم این است که آن زمان و در پایان سده نهم با کمبود آب روبه‌رو شده است. مسئله‌ای که انگار در طول زمان کش آمده و به عصر حاضر کشیده شده است تا مشهد همیشه محتاج تأمین آب از اطراف آن باشد.


آن زمان امیرعلیشیرنوایی تصمیم می‌گیرد آب چشمه گلسب را که حالا ما به‌نام «چشمه گیلاس» می‌شناسیم، به مشهد منتقل کند؛ چشمه‌ای جوشان که در سه‌فرسنگی مغرب شهر تابران توس قرار داشته و یکی از چند چشمه پرآب و مشهور ولایت توس در آن زمان بوده است و تا پیش از خرابی و ویرانی نهایی تابران در سده نهم، تأمین عمده آب شهر برعهده‌اش بوده است. امیر همتش را بر انتقال این آب می‌گذارد تا یکی از مشکلات اساسی مشهدی‌های آن زمان را رفع کند.

 

دولتشاه سمرقندی در لطائف‌الطوایفش نتوانسته است خوش‌حالی‌اش را از انتقال این آب به مشهد پنهان کند و نوشته است: «چند وقت است تا امیر همت عالی بر خیر گماشته که آب «چشمه‌گل» را که از مشاهیر عیون خراسان است و از منزهات جهان و در اعلی ولایت توس واقع است، به مشهد مقدسه رضویه آورد و مجاوران و مقیمان مشهد مقدس را از جور بی‌آبی خلاص سازد [..]و قریب به ده‌فرسخ شرعی است منبع این آب که در مجموع در ناهمواری‌ها و شکستگی‌ها آب می‌باید آورد؛ و این خیر بر جمیع خیرات شریفه‌اش شرف دارد و مشهد مقدسه از این جوی رشک بهشت برین و غیرت نگارخانه چین خواهد شد.»


با خواندن این متون تازه به خدمتی که امیرعلیشیرنوایی به مشهد کنونی کرده است، پی می‌بریم. مرد نیک‌نام دوره تیموری تلاش بسیاری کرد آب این چشمه را به این شهر بیاورد، چشمه‌ای که باید مسافت زیادی را طی می‌کرد تا مردم مشهد را از رنج بی‌آبی نجات بدهد. از مرگ امیر و شکست تیموریان تا زمان به‌سلطنت‌رسیدن شاه‌عباس، مشهد آن‌قدر درگیر جنگ و تحولات است که خبری از چشمه گلسب به چشم نمی‌خورد. اما روی‌کارآمدن شاه‌عباس‌صفوی دوباره این چشمه جوشان را بر سر زبان‌ها انداخت.


شاه‌عباس‌صفوی که گسترش صحن کهنه و مطلاکردن ساقه گنبد مطهر حرم امام‌رضا (ع) را هم در کارنامه دارد، اولین خیابان مشهد به‌طول ۳ کیلومتر را از سمت غرب مشهد به‌سوی شرق آن ساخت و ۲ محله بالاخیابان و پایین‌خیابان را بر سر زبان‌ها انداخت. ۲ دروازه غربی و جنوبی شهر را که بالاخیابان و عیدگاه است، تغییر داد تا خیابان به خط مستقیم ۲ دروازه را به‌هم وصل کند؛ چنان‌چه یک نفر در صحن بایستد، ۲ دروازه را ببیند. جوی وسط خیابان که مردم مشهد با آن حکایت‌های زیادی دارند، از همان‌جا شکل گرفت. سال ۱۰۱۶ قمری شاه‌عباس سفری مهم به مشهد داشت. در این سفر بود که آب چشمه گلسب به اضافه بخشی از آب رودخانه توس، کشف‌رود، به‌وسیله شاه‌عباس خریداری و وقف مشهد شد.

 

شاه‌عباس هم‌وغمش را روی جاری‌کردن این آب از وسط خیابان گذاشت و آب گوارای چشمه گیلاس و چند چشمه دیگر را به‌سمت آن گسیل کرد تا از میان نهر خیابان عبور کند و به میان صحن حضرت برود و پس از خارج‌شدن از آن پایین‌خیابان را درنوردد. البته برای اینکه حقوق زارعان و اربابان در زمین‌های پایین‌دست شهر ضایع نشود، استفاده از نهر خیابان یک پیش‌شرط داشت؛ آب جاری میان خیابان نباید تا زمانی که از دروازه پایین‌خیابان بیرون می‌رفت، برای زراعت و مصارف کلی دیگر استفاده شود.

 

امر همایونی شاه‌عباس بر این قرار گرفت که در هر دوطرف نهر خیابان درخت بنشانند و هر خانه‌ای را که در این مسیر قرار گرفت، با قیمت زیاد بخرند. والی مشهد در این زمان محراب‌خان قاجار بوده است. خود شاه‌عباس نمی‌دانست که این اتفاق در حافظه تاریخی مردم شهر مشهد چه دامنه‌ای پیدا خواهد کرد. ساخت حوض در وسط صحن و ساخت نخستین فواره آب در حرم مطهر نیز برای همه مردم جالب توجه بود و جذاب به‌نظر می‌رسید. شاه‌عباس در سال ۱۰۲۳ قمری موقوفات ارزشمندی را به نگهداری آب خیابان مشهد اختصاص داد که وقف‌نامه‌اش در اختیار آستان قدس رضوی است.


آنچه مشخص است، آب چشمه گیلاس تا زمان اجرای اصلاحات ارضی در نهر خیابان جریان داشته است. با تقسیم اراضی میان کشاورزان و ازبین‌رفتن نظام اربابی کشت‌وکار، انشعاب نهر خیابان نیز قطع و آب میان ۲ روستای چشمه گیلاس و قره‌جنگل تقسیم می‌شود. البته با پیدایش چاه‌های عمیق و گسترش بی‌رویه آن دیگر از جلال و شکوه چشمه گیلاس خبری نیست و اکنون این چشمه تاریخی درحال احتضار است.


منابع:
مشهد، نگاهی به تاریخ، فرهنگ و مفاخر؛ مهدی سیدی، یوسف متولی حقیقی، بهزاد نعمتی
تاریخ شهر مشهد؛ مهدی سیدی
سیمای تاریخی‌فرهنگی شهر مشهد؛ مهدی سیدی

گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
آخرین اخبار پربازدیدها چند رسانه ای عکس
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->