دستگاه جای دست را گرفته است

سید محمد عطائی| شهرآرانیوز؛ بوی خوش چوب و پیرمردی با کلاه سبز که میان تخته‌های چوبی نشسته است. اینجا مغازه سید محمد رضا حسینی، نجار قدیمی محله شیرودی، است که حدود ۵۰ سال از عمرش را در این حرفه صرف کرده است. سید محمدرضا می‌گوید آخرین نسل از نجار‌های سنتی است، آخرین کسانی که چوب را با دست و ابزار‌های دستی فرم و شکل می‌دهند. نجار‌هایی که استحکام کار را بر زیبایی و نمای آن اولویت می‌دانند.

سید محمد رضا حسینی متولد ۱۳۲۶ در شهر سبزوار است. او ۱۶ ساله بود که همراه خانواده‌اش به مشهد آمد. اوایل در کوچه جوادیه طبرسی ساکن بودند و بعد ازدواج به محله شیرودی آمده است. پدرش زراعتکار بوده و زمانی که آقا سید خردسال بوده از دنیا رفته است. به مشهد می‌آیند و او می‌رود در دباغی دایی‌اش کار می‌کند، ولی دوام نمی‌آورد و بعد به سراغ نجاری می‌رود. حرفه نجاری او با کارکردن در کارگاه «حاج مَن شریف شیعه» شروع می‌شود که در کوچه حسنقلی پایین خیابان مغازه داشته است. مدتی در آنجا مشغول است تا اینکه حاج من شریف راهی حج واجب می‌شود. مسافرتی که ۶ ماه طول می‌کشد و در آن مدت سید محمدرضا برای خودش اوستاکار می‌شود. کیفیت کار او همیشه عالی بوده و به همین علت اجرت زیادی هم می‌گرفته است. چند سالی می‌گذرد و او برای خودش کارگاهی باز می‌کند.

«نجاری علاقه می‌خواهد و اگر دوستش نداشته باشی دوام نمی‌آوری.» این جمله اول او درباره شغل نجاری است. آقا سید عاشق بوی چوب است. او می‌گوید: «قدیم بیشتر وسایل خانه چوبی بود. کمد‌ها و اشکاف‌ها هم با چوب ساخته می‌شد، اما الان با ام‌دی‌اف و ملامینه است.» آقاسید درباره نوع چوب هم توضیحی می‌دهد و می‌گوید: «ام دی اف از کاغذ درست شده است که فشرده می‌شود. ملامینه از خرده چوب ساخته می‌شود و بعد از پرس روی آن چسب زده می‌شود.

تفاوت زیادی ندارد، ولی مثلا ام‌دی‌اف به آب مقاوم‌تر است تا ملامینه. چوب‌های قدیمی خیلی کم است، قدیم چوب گردو و چنار زیاد بود. من الان منبر می‌سازم با همان سبک قدیمی که حتی مشتری از تبریز هم دارم. منبر‌های ۴ پله یا ۵ پله با چوب چنار. چوب چنار خوش موج است و وقتی رنگ می‌شود خیلی زیباست.»

چند پسر بچه قد و نیم قد شاگردش هستند، از او می‌پرسم چندتا شاگرد داشتی و چقدر پیش شما کار کردند. می‌گوید: «در این سال‌ها شاید حدود ۷۰ شاگرد داشتم که همگی برای خودشان استادکار شده‌اند. همه چیزی که باعث می‌شود کسی کاری را یاد بگیرد اراده خود اوست. شاگرد باید دست استادکار را ببیند که چه‌کار می‌کند و یاد بگیرد. شاگرد نجار باید چند سال کار کند تا استاد شود، اما شاگردی داشتم که از روز اول همه ریزه‌کاری‌ها را یادداشت می‌کرد و اندازه همه چیز‌هایی را که می‌ساختم می‌نوشت. سر سال که شد گفت می‌خواهم برای خودم کار کنم و کار را درست و حسابی و کامل یاد گرفته بود. الان کار‌ها راحت شده و کسی اگر ۳ ماه شاگردی کند یاد می‌گیرد.»

درباره تفاوت کار دست و ماشین هم می‌گوید: «کار دست عالی است، ولی کسی سراغش نمی‌رود، چون طول می‌کشد، سخت و گران است. قدیم چوب را فاق و زبانه می‌کردیم و سال‌های سال درست کار می‌کرد، به اصطلاح عمری می‌شد، ولی الان چوب، ام‌دی‌اف یا ملامینه را فارسی بُر (برش زاویه‌دار لبه‌ها) می‌کنند و چند تا منگنه می‌زنند. خب معلوم است که استحکامی ندارد. الان مردم دنبال کار‌های سنتی نیستند.

همه دنبال قشنگی هستند نه عمر کار. کار‌های ملامینه و ام‌دی‌اف هم قشنگ‌تر است. سود کار هم در سفارش کار‌های جدید بیشتر است. الان بیشتر نجارها، برش‌کار‌ها و پرس‌کار‌ها رفته‌اند خین عرب یا همان طرح‌چی و آنجا شده بازار این کار. ابعاد کار را می‌دهند به رایانه و دستگاه کار را شسته‌رفته تحویل می‌دهد.»

سید محمدرضا حسینی درباره ابزار‌های نجاری می‌گوید: «قبلا ما رنده دستی، رنده دو راهه، چپ رنده، کوشترا (ابزار تراز چوب)، مغار (ابزار طراحی روی چوب) و... داشتیم، ولی الان همه چیز برقی شده و با دستگاه این‌کار‌ها انجام می‌شود. امروزه نجار مثلا ابعاد در را می‌گیرد و می‌رود پیش پِرِس کار که اکثرا در خیابان خین عرب هستند، آنجا چوب را کلاف و دو راهه می‌کنند و جا قفلش را هم دستگاه در می‌آورد و نصاب نصب می‌کند، همین. آن دستگاه‌ها همه چیز را شسته‌رفته تحویل می‌دهند و آن‌ها هم نصب می‌کنند و تمام.»

آقاسید که همچنان به روش سنتی کار می‌کند، امروز دیگر سفارش چندانی ندارد و به گفته خودش، مغازه‌اش بیشتر تعمیرگاه لوازم چوبی است و مردم محله برای تعمیر میز و صندلی سراغش می‌آیند.

میخ و چکش قدیمی‌ترین ابزار نجاری است که قدمتی به عمر عصر آهن دارد. رایج‌ترین کاربرد چکش، کوبیدن میخ است و پرکاربردترین چکشی که در نجاری استفاده می‌شود چکش میخ‌کش است. مغار هم وسیله‌ای بسیار تیز و برنده است که برای کنده‌کاری و تراش دادن چوب استفاده می‌شود. رنده دستی نجاری هم یکی از مهم‌ترین ابزار‌هایی است که هر نجاری باید آن را داشته باشد. این وسیله قدیمی برای حذف لبه‌های تیز یا صاف و همسان کردن سطح چوب بسیار ایده‌آل است. رنده همچنین برای فرم دادن و نازک کردن چوب به کار برده می‌شود. اره دستی هم برای نجار ابزاری حیاتی است. اره انواع مختلفی دارد و برای بریدن چوب به کار برده می‌شود. رایج‌ترین کاربرد‌های اره دستی بریدن لبه‌های صاف، برش‌های زاویه‌دار و برش منحنی است که البته برای هر کدام از این موارد اره‌های مختلفی مورد نیاز است.