نگاهی به تنوع آیین‌های فرهنگی و هویتی عزاداری‌های محرم در خراسان
تنوع آیین‌های فرهنگی و هویتی عزاداری‌های محرم می‌تواند یکی از دلایل حضور گردشگران مذهبی در خراسان باشد.
به گزارش شهرآرانیوز؛ گونه‌گونی اقوام در خراسان سبب شده است در این اقلیم، با ایرانی کوچک روبه‌رو باشیم که آداب و رسوم همه اقوام ایرانی از ترک، کرد، فارس، بلوچ و دیگر قومیت‌ها در آن یافت می‌شود. ناگفته پیداست این مسئله تنوع فرهنگ‌ها را نیز به‌دنبال دارد؛ فرهنگ‌هایی که هر کدام آیینه تمام‌نمای آداب و رسوم بخشی از ایران بزرگ هستند. این تنوع فرهنگی را می‌توان بیش از هر زمان در روزهای محرم و مراسم عزاداری برای امام مظلومان دید. ثبت ۲۵ رسم و آیین عزاداری خراسان‌رضوی در فهرست آثار ناملموس ملی، فرصتی است تا گریزی بزنیم به معرفی برخی از این آیین‌ها که اگر درست معرفی شوند، می‌توانند علاوه بر نشان‌دادن فرهنگ و آداب و رسوم مذهبی ایرانیان مسلمان، راهکاری باشند برای رونق جاذبه‌های گردشگری مذهبی در این مرز و بوم.
تعزیه‌خوانی
به‌نام شهر مشهد و ترک‌ها و کرد‌های شمال خراسان ثبت‌ملی شده است
تعزیه‌خوانی یکی از آیین‌های مشترکی است که آن را می‌توان با اندک تفاوت‌هایی در سراسر ایران مشاهده کرد. این آیین عزاداری صد‌ها سال است در میان مشهدی‌ها، ترک‌ها و کرد‌های شمال خراسان با شکوهی مثال‌زدنی برگزار می‌شود. تعزیه به‌معنای متعارف آن، نمایشی است که واقعه کربلا در آن به‌تصویر کشیده شده است. این نمایش به‌دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیت‌های اصلی را بر دوش دارند، اجرا می‌شود. این نمایش نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی‌شیعی است که به مصائب اهل‌بیت (ع) به‌ویژه واقعه کربلا می‌پردازد. کارشناسان معتقدند هنر تعزیه توانسته است از یک‌سو به بالندگی تئاتر در ایران کمک کند و از سوی دیگر، نشانی هنری از مذهب شیعه را پیش چشم بگذارد.
سنگ‌زنی
به‌نام روستای صدخرو سبزوار ثبت‌ملی شده است
این آیین هر سال با آغاز ایام عزاداری سرور شهیدان در روستای «صدخرو» و چند روستای دیگر در خراسان‌رضوی برگزار می‌شود. اجراکنندگان این مراسم در حین خواندن مرثیه در سوگ امام‌حسین (ع) همراه با ریتم خاص نوحه و با زدن دو تکه چوب دایره‌ای‌شکل به یکدیگر، همراه با حرکت‌های همگون و ریتمیک، به عزاداری می‌پردازند.
گرچه وجه اشتراک این مراسم در همه نقاط، استفاده از دو تکه چوبی است که به هم می‌زنند، در اجرا و زمان آن تفاوت‌های چشم‌گیری به‌چشم می‌خورد. بنا به روایات شفاهی موجود در مناطق برگزارکننده، این حرکت، نمادی است از سنگ‌برسرزدن در عزای امام‌حسین (ع) که به‌مرور زمان به چوب‌زنی تغییر پیدا کرده است. عده‌ای نیز فلسفه این کار را اعتراضی گروهی به اسب‌تاختن شمر بر پیکر امام‌حسین (ع) می‌دانند.
نخل‌گردانی
به‌نام دو شهر بردسکن و بجستان و پنج روستای فدافن کاشمر، قصبه، ریاب، نوقاب و رهن در گناباد ثبت‌ملی شده است
این آیین نیز یکی از رسوم رایج در بسیاری از شهر‌ها و روستا‌های خراسان است، اما اوج شکوه در برگزاری آن را می‌توان در فدافن کاشمر، بردسکن، بجستان، قصبه، ریاب، نوقاب و رهن در گناباد دید. این مراسم در دو مرحله و با آداب خاصی برگزار می‌شود. هر کدام از عناصر به‌کاررفته در نخل نمادی از یک حادثه یا ادای احترام به یکی از بزرگان حادثه کربلاست. بخش اول این رسم به نخل‌آرایی، نخل‌بندی یا همان آماده‌سازی و به‌اصطلاح آرایش نخل اختصاص دارد.
نخل در مرحله دوم با مهارت خاصی توسط «نخل‌بند» به یکدیگر متصل می‌شود و پس از آن، بزرگان آبادی به تزیین و آماده‌سازی آن می‌پردازند. پس از تزیین و آماده‌سازی نخل، آیین نخل‌گردانی با حضور پرشور سوگواران با نظم و بر اساس آیینی مشخص انجام می‌شود. در ادامه مراسم، افرادی برای حمل نخل در نقاطی مشخص قرار می‌گیرند. این نقاط به‌صورت موروثی از اجدادشان به آنان می‌رسد و هیچ‌کس نمی‌تواند بدون اجازه آنها در حمل نخل و گرداندن آن شرکت کند.
علم‌گردانی
به‌نام چند روستا در نیشابور و روستای نظام‌آباد بردسکن ثبت‌ملی شده است
علم‌گردانی آیینی سنتی و مذهبی و یکی از نماد‌های فرهنگ سوگواری است که هر سال توسط عزاداران حسینی در روستا‌های نیشابور برگزار می‌شود. برای اجرای این آیین، مردم روستا‌های مختلف نیشابور با علم‌های مخصوص همان روستا به یک روستای شاخص و هدف مانند فدیشه، عبدل‌آباد، سلیمانی یا دیگر مناطق می‌روند و در آنجا مراسم علم‌گردانی را برگزار می‌کنند.
گاهی تعداد روستا‌های تجمیع‌شده در روستای هدف به ۴۰ تا ۵۰ روستا می‌رسد تا علم‌گردانی با شکوه بیشتری برگزار شود. در روز علم‌گردانی، علم‌های هر علم‌دسته آن‌گاه که به هم می‌رسند، در اصطلاح علم‌ها به یکدیگر سلام می‌دهند. چرخش موزونی که با خواندن اشعار مذهبی و صلوات مردم همراه می‌شود، از تماشایی‌های این مراسم است. شبیه این مراسم را می‌توان در دیگر نواحی خراسان به‌ویژه بردسکن نیز مشاهده کرد.
پخت و توزیع شله مشهدی
مراسم پخت و توزیع شله مشهدی ۲۷ آذر سال ۱۳۹۱ ثبت‌ملی شده است
شله یکی از غذا‌های سنتی مشهد است که هرسال در ماه‌های محرم و صفر با آداب و رسوم خاصی به‌عنوان نذری طبخ می‌شود. پخت این غذای سنتی داری آداب خاصی است که از پاک‌کردن حبوبات آن تا ریختن در دیگ ادامه دارد. برخی تاریخ پخت شله را تا زمان حمله مغول‌ها به ایران عقب می‌برند. در این روایت‌ها آمده است که پس از حمله مغول‌ها به خراسان، به‌دلیل کمبود مواد غذایی، برای سیرکردن مردم شهر، عده‌ای هر نوع حبوبات و ماده غذایی را که پیدا می‌شده، در دیگ‌هایی بزرگ می‌ریختند و می‌پختند.
پرده‌خوانی عاشورایی
به‌نام شهرستان خلیل‌آباد ثبت‌ملی شده است
پرده‌خوانی را می‌توان نوعی آیین نمایی مذهبی در ایران دانست. در پرده‌خوانی، فردی با عنوان پرده‌خوان از روی تصویر‌های روی پرده که مضمون آن صحنه‌های نقاشی‌شده عاشوراست، مصائب اولیای دین و واقعه کربلا را با کلامی آهنگین روایت می‌کند. نقش این پرده‌ها برگرفته از روایات عامیانه برمبنای تخیل نقاش، گفته‌ها، نوشته‌های تاریخی، افسانه‌ای و نوعی از نقاشی موسوم به قهوه‌خانه‌هاست. در پرده‌خوانی، پرده‌خوان با اشاره به تصاویر پرده با چوب‌دستی که مطرق نام دارد، صحنه‌ها را نشان می‌دهد و با صدایی رسا نقاشی پرده را بازخوانی می‌کند. این هنر در خلیل‌آباد دارای سابقه‌ای دیرین است.
مرثیه‌خوانی
مراسم «حسن‌وحسین (ع)» و مرثیه‌خوانی «واویلای» روستای‌مند در بیدخت گناباد ثبت‌ملی شده است
مراسم «حسن‌وحسین (ع)» در بیدخت گناباد از ابتدای محرم پس از نماز مغرب‌وعشا برگزار می‌شود. اوج آن نیز در عصر عاشورا و پس از شهادت امام‌حسین (ع) رقم می‌خورد. در این مراسم، اعضای هیئت‌ها حلقه‌وار به مرثیه‌خوانی و سینه‌زنی می‌پردازند و درحالی‌که یک گروه نام حسن (ع) و گروه دیگر هم‌زمان نام حسین (ع) را فریاد می‌زنند، از این رو این مراسم «حسن‌وحسین (ع)» نام گرفته است.
این آیین که قدمتی ۲۵۰ ساله دارد، در فهرست آثار ملی ناملموس معنوی ایران ثبت شده است. علاوه بر این، هرسال در روستای‌مند گناباد، مراسم مرثیه‌خوانی به‌نام «واویلا» توسط افرادی خاص برگزار می‌شود. این مرثیه که فراخوانی برای انجام مراسم عزاداری است، منحصر به روستای‌مند گناباد است. مندی‌ها با آغاز محرم «واویلاخوانی» را در بیشتر مساجد و حسینه‌های روستا برگزار می‌کنند.
مراسم خیمه‌پوشان
به‌نام روستای پیوه‌ژن از توابع مشهد ثبت‌ملی شده است
مراسم خیمه‌پوشان روستای پیوه‌ژن یکی از رسوم قدیمی محرم است که در گذشته بیست‌و‌هفتمین روز ذی‌الحجه برگزار می‌شده است و امروزه در آخرین جمعه قبل از ماه محرم برپا می‌شود. عمده‌ترین و به‌نوعی بزرگ‌ترین مراسم آیینی این روستا همین مراسم خیمه‌پوشان است که از صبح تا ظهر تداوم دارد. این مراسم با حرکت علم‌های روستا آغاز می‌شود و با برپایی خیمه و بیرق‌گردانی به اوج خود می‌رسد.
پیش از حضور مردم در حسینیه و برپایی خیمه و چادر، مردم و علم‌ها از دو طرف روستا به‌سمت حسینیه حرکت می‌کنند. در نهایت نیز هر دو گروه در میان ده که محل استقرار حسینیه مسجد جامع روستاست، به یکدیگر می‌پیوندند و با تشکیل یک کل واحد به حسینیه وارد می‌شوند و با برافراشتن علم‌ها به برپایی خیمه و چادر می‌پردازند. برخلاف آنچه در مناطقی مثل سبزوار و بیرجند برپا می‌شود، در پیوه‌ژن در مراسم خیمه‌پوشان خبری از چاووش‌خوانی نیست و به‌جای آن، تعزیه‌خوان به ذکر مصیبت می‌پردازد.
مقتل‌خوانی
به‌نام روستای ریوند از توابع شهرستان داورزن ثبت‌ملی شده است
یکی از مهم‌ترین عناصری که در روزهای عزاداری امام‌حسین (ع) در روستای ریوند داورزن برگزار می‌شود، تعزیه مقتل است. این مراسم هرسال در روز عاشورا برگزار می‌شود و از صبح تا عصر ادامه دارد. اتفاقی که برپایی این مراسم را بیش‌ازپیش به‌لحاظ ثبت میراث فرهنگی با‌اهمیت کرده است، توجه به حفظ اصالت‌های فرهنگی و محلی است که سعی می‌شود با استفاده از پنج عنصر در محوریت این مراسم قرار گیرد.
این پنج عنصر عبارت‌اند از میدان اجرا، نحوه اجرا، لباس و ادوات، موسیقی متن و اشعار تعزیه. مراسمی با عنوان فهرست‌گردانی نیز در شب عاشورا در منزل یکی از اهالی برگزار می‌شود که در واقع، مقدمه‌ای است برای تعزیه مقتل. در این مراسم، نقش‌ها و نسخه‌های تعزیه از سوی فهرست‌گردان میان تعزیه‌خوانان پخش می‌شود.
در مراسم مقتل‌خوانی، برخلاف بیشتر مجالس تعزیه که روایت به‌شهادت‌رسیدن یکی از بزرگان دین است، بیشتر وقایع عاشورا به‌نمایش گذاشته می‌شود که از جمله آنها ماجرای به‌شهادت‌رسیدن حر و فرزندش، حضرت علی‌اکبر (ع)، حضرت قاسم (ع)، حضرت عباس (ع)، حضرت علی‌اصغر (ع)، امام‌حسین (ع) و عبدا... فرزند امام‌حسن (ع) است. در این مراسم نیز از ادواتی مثل شیپور، فلوت و دهل استفاده می‌شود که از گذشته تا امروز مهم‌ترین ادوات موسیقایی تعزیه مقتل در ریوند بوده‌اند. در این میان، مطابق گفته اهالی، قدمت شیپور و فلوت به بیش از صد سال می‌رسد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
