آیا امام حسن‌عسکری‌(ع) سفری به گرگان کرده اند؟

امروزه در شهر گرگان، مسجد و قدمگاهی منسوب به امام حسن‌عسکری (ع) وجود دارد که در باور مردم، محل حضور امام حسن عسکری (ع) در این شهر به شمار می‌آید. مبنای این باور، خبری است که برخی علمای شیعه در سده ششم، ازجمله ابن‌حمزه طوسی در «الثاقب فی‌المناقب» و قطب‌الدین راوندی در «الخرائج والجرائح» نقل کرده‌اند.

مفاد این خبر به طور خلاصه آن است که شخصی به نام «جعفر بن شریف جرجانی»، از شیعیان جرجان، در سفر حج خود به سامرا نزد امام عسکری (ع) رفت و مبلغی را که شیعیان این شهر به امانت به وی سپرده بودند، به دست امام رسانید. امام نیز تاریخ بازگشت وی به جرجان را تعیین و آن را سوم ربیع‌الثانی همان سال پیش‌بینی کرد و به او وعده داد که خود ایشان نیز در همان روز به جرجان وارد خواهد شد. در تاریخ تعیین‌شده، امام به طیّ‌الارض به جرجان رفت و نزد شیعیان خود حضور یافت.

صرف نظر از ضعیف و بی‌اعتبار بودن این خبر از منظر رجالی (به‌علت مجهول و ناشناخته‌بودن راوی و نقل‌نشدن آن در منابع کهن و دست اول شیعه)، که اصل خبر را محل شک و تردید قرار می‌دهد (و جناب آقای دکتر حسین حسینیان‌مقدم در یادداشتی با عنوان «مستند خبر حضور امام عسکری (ع) در گرگان» به اعتبارسنجی آن پرداخته است)، نکته دیگری که حضور امام را در گرگان با تردید جدی رو به رو می‌سازد، آن است که براساس خبر فوق، امام عسکری (ع) به شهر «جرجان» وارد شد که منطبق بر شهر «گنبد کاووس» کنونی است؛ نه شهر گرگان امروزی که در گذشته به نام «استرآباد» شهرت داشته است.

ازاین‌رو به نظر می‌رسد مسجد و قدمگاه امام‌حسن‌عسکری (ع) در شهر گرگان، صرفا یادمانی است که در دوره‌های متأخر، پس از ویرانه و متروکه‌شدن جُرجان تاریخی (گنبد گاووس کنونی)، و با توهم بر انطباق گرگان کنونی بر جرجان کهن به وجود آمده است و از‌این‌رو نمی‌توان برای آن اعتبار تاریخی قائل شد.