سقوط اصفهان با اشتباهات پرتکرار صفویان

سجاد راستگو | شهرآرانیوز؛ صفویان خاندانی ایرانی و شیعه بودند که توانستند بعد از سال‌ها هرج‌ومرج و آشوب در ایران که در هر گوشه از کشور حاکمی مدتی حکومت می‌کرد و خیلی زود جای خود را به حاکمی جدید می‌داد، ثبات و یکپارچگی را به ایران بازگردانند. صفویان با اعلام مذهب شیعه به‌عنوان مذهب رسمی کشور، ایران را یکپارچه کردند و بیش از ۲ سده ایران را از خطر اشغال عثمانی‌ها و ازبک‌ها و اروپایی‌های استعمارگر نجات دادند.

شاه‌عباس، بزرگ‌ترین پادشاه این دودمان، ایران را از لحاظ اقتصادی و نظامی دوباره سرآمد کشور‌های منطقه و جهان کرد. دوران طلایی حکومت صفویان در زمان شاه‌عباس رخ داد، اما این دوران طلایی با تصمیمات اشتباه خود شاه‌عباس بعد از او به پایان رسید و بعد از مرگ او خاندان صفوی در سرازیری سقوط قرار گرفت. شاه بزرگ صفوی همه جانشینانش را از ترس شورش احتمالی از بین برد و پس از مرگش نوه‌اش، شاه‌صفی یکم، به پادشاهی رسید.

شاه جوان برخلاف پیشینیان خود که پیش از پادشاهی حکومت منطقه‌ای را در دست داشتند و با امور کشورداری آشنا بودند، در حرم‌سرا بزرگ شده بود و با امور کشور هیچ آشنایی نداشت. در زمان او و جانشینانش ازبک‌ها و عثمانی‌ها بار‌ها جرئت حمله پیدا کردند و بغداد از ایران جدا شد. رسم بزرگ‌شدن پادشاهان در حرم‌سرا تا زمان آخرین پادشاه صفوی، شاه‌سلطان‌حسین، باقی ماند و یکی از دلایل اصلی سقوط صفویان شد.

۲۸ آبان سال ۱۰۸۷ خورشیدی میرویس بزرگ شهر قندهار که برای شکایت از ظلم حاکم شهر به اصفهان رفته بود، بعد از اینکه نتوانست شاه را ملاقات کند، ناامیدانه به قندهار بازگشت و از همان لحظه شورش علیه حکومت مرکزی در اصفهان را پایه‌ریزی کرد. شاه صفوی در اقدامی اشتباه حاکم جدید و سخت‌گیرتری برای قندهار انتخاب کرد. گرگین‌خان، حاکم جدید که با رسوم منطقه هیچ آشنایی نداشت، آتش ناآرامی‌ها را بیشتر کرد و خود نیز به دست میرویس کشته شد. از این زمان به بعد قندهار به‌صورت نیمه‌خودمختار توسط میرویس اداره می‌شد. پس از مرگ او برادرش و پس از او پسرش محمود به حکومت قندهار رسیدند. محمود که قصد گسترش حکومت خود را داشت، به کرمان حمله کرد، اما لطفعلی‌خان، حاکم فارس، توانست او را شکست دهد و تا قندهار عقب بنشاند، اما یک‌بار دیگر تصمیم اشتباه شاه صفوی سقوط پادشاهی‌اش را نزدیک کرد.

لطفعلی‌خان، حاکم کرمان، برکنار شد و محمود با شنیدن این خبر دوباره شروع به حمله کرد. در این دور او با تصرف کرمان و بعد از یک حمله ناکام به یزد، در گلون‌آباد اصفهان مقابل لشکر شاه‌سلطان‌حسین قرار گرفت. بیشتر نیرو‌های حکومت مرکزی از میان کشاورزان و مردم عادی انتخاب شده بودند و درنهایت به همین دلیل و نیز اختلاف میان فرماندهان، محمود فاتح نبرد گلون‌آباد شد. محمود پس از نبرد، اصفهان را محاصره کرد. محاصره باعث قحطی در شهر شده بود و بسیاری از مردم در این قحطی مردند. اختلاف در میان فرماندهان و درباریان چنان بالا گرفته بود که پسر شاه گروهی را با خود برداشت و به قزوین رفت و در آنجا اعلام پادشاهی کرد.

درنهایت شاه‌سلطان‌حسین پس از ۶ ماه محاصره، بدون قیدوشرط تسلیم شد. محمود وارد شهر شد و شاه خودش تاج شاهی را بر سر او گذاشت. با برتخت‌نشستن محمود در اصفهان، پس از ۲۲۱ سال از بنیان‌گذاری صفویه به‌دست شاه‌اسماعیل یکم، حکومت صفویان به پایان رسید. بعد از سقوط اصفهان چندتن دیگر از خاندان صفوی با کمک نادر توانستند به حکومت برسند، اما حکومت آن‌ها فقط اسمی بود؛ چنان‌که نادر بعد از مدتی بر تخت نشست و خود را شاه ایران اعلام کرد.