درباره راهکار‌های رونق زیارت در مشهد الرضا (ع)

مسعود سلطانی | شهرآرانیوز؛ مشهد دومین کلان شهر ایران با بیش از ۳ میلیون نفر جمعیت و پذیرش سالانه بیش از ۲۷ میلیون زائر، اکنون قطب صنایع غذایی در کشور است و بزرگ‌ترین دانشگاه شرق کشور را در خود جای داده و در حوزه‌های بسیاری ازقبیل علمی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی درمقایسه با سایر نقاط کشور پیشروست و رتبه‌های برتر را به خود اختصاص داده است، با این حال نباید فراموش کنیم که فلسفه شکل گیری این شهر چه بوده است.

اقتصاد شهر و رونق آن حول محور مضجع شریف رضوی شکل گرفت و هنوز نیز بعد از گذشت سالیان دراز وجه تمایز اصلی مشهد با سایر نقاط کشور، زیارتی بودن آن است و اقتصاد شهر و حتی استان به این موضوع وابسته است. اکنون که با افزایش میزان واکسیناسیون به عادی شدن شرایط بعد از دوران کرونا نزدیک می‌شویم، ضروری است که نگاهی دوباره به چالش‌های این حوزه یعنی زائرپذیری مشهد مقدس بیندازیم.

کاهش سهم استان از جذب مسافران

مرکز پژوهش‌های مجلس در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرده است که در ۱۱ سال اخیر، استان خراسان رضوی بعد از مازندران، دومین مقصد برای سفر‌های داخلی بوده است و به طور میانگین حدود ۸ درصد از کل سفر‌ها به مقصد این استان بوده است.

نکته درخورتوجه و البته نگران کننده در این گزارش که با تیتر «بررسی وضعیت گردشگری داخلی به منظور دستیابی به چالش‌های سیاستی این حوزه» منتشر شده، این است که در ۱۱ سال اخیر، سهم بسیاری از استان‌ها در جذب گردشگر تغییر کرده است، به طوری که سهم استان‌های پربازدید مثل خراسان رضوی، گیلان و اصفهان کاهش یافته و در مقابل سهم استان‌های کم بازدید مانند همدان، کرمانشاه، کرمان، لرستان و یزد و... افزایش پیدا کرده است.

اگر معتقد باشیم اقتصاد خراسان رضوی وابسته به تعداد زائرانی است که به مشهد مقدس سفر می‌کنند، باید نگران کاهش سهم استان از جذب مسافران باشیم. علاوه بر این نباید فراموش کنیم که در ۱۱ سال اخیر، افزایش تورم باعث شده است بیشترین هزینه‌ای که مسافران در مدت سفرشان هزینه می‌کنند، صرف امور اساسی مثل خوراک و درمان شود.

کیفیت سفر فدای کمیت

در این باره در بخشی از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است: «بررسی‌های آماری مرکز آمار نشان داد که کمیت گردشگری داخلی در ایران رو به افزایش است. بر مبنای داده‌های موجود، سرانه سفر خانوار‌ها تقریبا سه برابر شده است، اما این سه برابر شدن را نمی‌توان نشانه موفقیت یا بهبود شرایط دانست؛ زیرا با مقایسه هزینه متوسط سفر با تورم نقطه به نقطه، مشخص می‌شود که بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ که کمیت گردشگری داخلی افزایش پیدا کرده، بر کیفیت آن افزوده نشده است.

در این بازه زمانی سهم هزینه‌های حمل و نقل ۲۰ درصد، خرید سوغاتی و اقامت ۲۴ درصد، تور و گشت ۴۵ درصد و سهم سایر هزینه‌ها ۳۴ درصد کاهش یافته است و صرفا سهم هزینه‌های اساسی و حیاتی مثل خوراکی، درمانی و خرید کالا افزایش یافته است.».

این موضوع نشان می‌دهد که اگرچه در سالیان اخیر از نظر کمی، تعداد زائرانی که به مشهد مقدس سفر می‌کنند بیشتر شده است، به طور میانگین باتوجه به اینکه بودجه سفر خانوار‌ها متناسب با تورم رشد نکرده است، میزان هزینه‌ای که در طول سفر خرج می‌کنند، کاهش یافته است.

وقتی این موضوع را درکنار مسئله «کاهش ماندگاری زائر» قرار بدهیم، متوجه خواهیم شد که آورده اقتصادی زائران برای مشهد رو به کاهش است، از این رو ضروری است که درباره بهبود طول ماندگاری زائر، سیاست گذاری و برنامه ریزی مناسبی انجام گیرد؛ اتفاقی که اکنون در سطوح عالی سیاست گذاری کشور نیز به اهمیت آن توجه می‌شود و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز در این باره زنگ خطر را به صدا درآورده است.

توزیع سفر، عادلانه نیست

در بخش دیگری از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس بر این نکته تاکید شده که توزیع سفر در بین خانوار‌های ایرانی عادلانه نبوده است و سه برابر شدن سرانه سفر خانوار‌ها از طریق افزایش سفر‌ها برای «خانوار‌های سفرکرده» رخ داده است. این شکاف رفاهی موجب شده است خانوار‌های بیشتری به فکر کاهش هزینه‌های سفر باشند، بنابراین اقامت در خانه اقوام و دوستان، استفاده بیشتر از وسایل حمل ونقل شخصی، کاهش هزینه‌های مربوط به خرید سوغاتی و استفاده نکردن از تور‌های گردشگری، نتیجه این وضعیت است که مانع از رخداد پیامد‌های مطلوب و مورد انتظار در حوزه گردشگری داخلی شده است.

ترسیم وضعیت فعلی نشان می‌دهد که سیاست گذاری مشخصی در بخش گردشگری داخلی انجام نشده است، بنابراین آسان سازی توزیع منابع مالی در جامعه میزبان گردشگری داخلی (که مبتنی بر الگوی اقامت در خانه دوستان و اقوام است)، افزایش کیفیت زندگی گردشگری داخلی و همچنین توزیع عادلانه سفر برای گروه‌ها و دهک‌های متفاوت درآمدی، محور‌هایی است که نیازمند سیاست گذاری و برنامه ریزی‌های مناسب است.

کاهش هزینه‌های اقامت

غلامحسین زاهدپیشه، کارشناس گردشگری، در گفتگو با شهرآرا، تلاش برای کاهش هزینه‌های اقامت زائران در مشهد را یکی از بهترین راهکار‌ها برای افزایش ماندگاری آن‌ها می‌داند و می‌گوید: زائرانی که به مشهد می‌آیند، تمایل دارند مدت بیشتری در این شهر بمانند، اما افزایش نرخ تورم در یک دهه گذشته، سبب شده است میزان ماندگاری آن‌ها در شهر کاهش بیابد، بر این اساس باید تلاش کنیم با آسان کردن شرایط اقامتی، هزینه زائران را کاهش دهیم. تحقق این امر سبب می‌شود ماندگاری زائران در مشهد بیشتر شود و رشد اقتصادی شهر شتاب بیشتری بگیرد.

محمد قانعی، از فعالان صنعت گردشگری مشهد، نیز افزایش نرخ تورم را عامل کاهش ماندگاری زائران می‌داند و می‌گوید: زائران امام رضا (ع) اقشار مختلف با سطح درآمدی متنوع هستند. اگر بتوانیم در برنامه ریزی‌های خودمان به این موضوع توجه کنیم و برای هرکدام از این اقشار برنامه‌های مناسبی داشته باشیم، هزینه اقامت آن‌ها در مشهد کاهش می‌یابد و میزان ماندگاری شان بیشتر می‌شود.

ترویج مسافرت با تور

همچنین رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی خراسان رضوی در گفتگو با شهرآرا، با بیان اینکه افزایش نرخ تورم در چند سال اخیر سبب شده است برخی خانواده‌ها سهم سفر را در سبد هزینه‌های خود کاهش دهند، می‌گوید: اکنون به دلیل افزایش هزینه ها، توان مالی برخی مردم برای سفر‌های چندروزه کاهش یافته است و آن‌ها ترجیح می‌دهند به سفر نروند یا اقامت‌های بسیار کوتاهی در مقصد داشته باشند.

بر این اساس، یکی از راهکار‌های خوب برای فراهم کردن زمینه حضور اقشار مختلف زائران در مشهد، ترویج مسافرت با تور است. در سفر‌های با تور، هزینه‌های اقامت و حمل ونقل و حتی تغذیه کاهش می‌یابد. اگر بتوانیم بستر‌های لازم برای افزایش سفر به مشهد با تور را فراهم کنیم، موجب می‌شود که مشتاقان زیارت امام رضا (ع) راحت‌تر بتوانند به مشهد بیایند.

علی اکبر علیزاده قناد می‌افزاید: کاهش نرخ تورم جزو مسائلی است که امکان ترویج سفر‌های گروهی به مشهد را فراهم می‌کند. وقتی نرخ تورم کاهش بیابد، تورگردانان هم این امکان را خواهند داشت که باتوجه به ثبات نسبی قیمت‌ها برای مدت طولانی تری با مراکز اقامتی و خدماتی قرارداد ببندند. وی بیان می‌کند: درنظر گرفتن بسته‌های سفر برای گروه‌های درآمدی مختلف، از دیگر راهکار‌هایی است که می‌توان برای آسان سازی سفر به مشهد به کار بست.