بازخوانی زندگی اجتماعی و علمی مرحوم آیت ا... محمدحسن نجفی مشهور به «آقا نجفی قوچانی»

به گزارش شهرآرانیوز - مرحوم آیت ا... محمدحسین نجفی قوچانی سال ۱۲۹۵هجری قمری در روستای خسرویه از توابع قوچان به دنیا آمد. سید محمد، پدر آقا نجفی، کشاورز بود و سواد مقدماتی داشت، ولی علاقه‌مند به تحصیل فرزندش بود و مقدمات این کار را از سنین کودکی و از همان مکتب روستا فراهم کرد، به طوری که آقانجفی قبل از هفت سالگی، قرآن را نزد پدر ختم کرد.

آقا نجفی در سیزده سالگی از خسرویه به قوچان رفت و پس از سه سال تحصیل در قوچان، پیاده از راه سبزوار و نیشابور به مشهد رفت. او در مدرسه دو در و پریزاد، ادبیات و سطح را تا قوانین فرا گرفت. سال۱۳۱۳هجری قمری در نوزده سالگی همراه یکی از هم درسانش، پیاده از راه طبس و کویر به یزد و از آنجا به اصفهان رفت و در مسجد «عربون» ساکن شد. در اصفهان، منظومه حاج ملاهادی سبزواری را نزد آخوند‌کاشی، رسائل را نزد شیخ عبدالکریم گزی و حکمت را نزد میرزا جهانگیرخان قشقایی فراگرفت. گاهی نیز در درس فقه و خارج محمد تقی آقا نجفی اصفهانی حاضر می‌شد.

سید محمدحسن سال ۱۳۱۸هجری قمری و در بیست و سه سالگی پس از چهار سال توقف در اصفهان با یکی از دوستانش که شاگردش نیز بود، پیاده عازم عتبات عالیات شد. چون به نجف رسید، در حجره‌ای واقع در یکی از مدارس شهر ساکن شد و در درس آخوند ملا محمدکاظم خراسانی شرکت می‌کرد. همین موضوع موجب شد تصمیم بگیرد برای ادامه تحصیل در نجف بماند.

او از طرفداران آخوند خراسانی بود، به گونه‌ای که در قیام وی و سایر علمای نجف به هواخواهی از مشروطیت، وی نیز از موافقان مشروطیت شد. وی حقایقی از نقش روحانیت در جنبش مشروطه را در «سیاحت شرق» یاد کرده است. در سی سالگی به درجه اجتهاد رسید. علاوه بر آخوند خراسانی و میرزاجهانگیر خان قشقایی، شریعت اصفهانی و محمدباقر اصطهباناتی نیز از استادان او بودند. از شاگردان وی می‌توان شیخ غلامرضا غروی، شیخ علی قدوسی، شیخ محمد رئیسی، شیخ عبدالکریم، شیخ ذبیح ا... اسلامی، شیخ آقا فاضل را نام برد.

آقا نجفی سال ۱۳۳۸هجری قمری، پس از آگاه شدن از فوت پدرش، پس از ۲۰ سال، از نجف به ایران بازگشت. وی ابتدا برای زیارت به مشهد رفت. پس از توقفی کوتاه در مشهد، به درخواست مردم قوچان به این شهر رفت و تا آخر عمر در آنجا ماندگار شد. وی متجاوز از ۲۵ سال از عمر خود را در مقام فقاهت و حاکمیت شرع در قوچان گذراند و به اداره حوزه علوم دینی پرداخت. آقانجفی در ماه‌های رمضان به قم می‌رفت و گاه در حجره استاد مطهری می‌ماند.

رهبر معظم انقلاب در یکی از بیاناتشان به خواندن این دو کتاب توصیه کرده و فرموده اند: «این کتاب زندگی مرحوم آقانجفی قوچانی که به اسم سیاحت شرق منتشر شده، خیلی چیز جالبی است. من به برادران و خواهران توصیه می‌کنم کتاب را بخوانند. خود مرحوم آقا نجفی یک شخصیت بسیار ممتازی بوده، یک انسان معنوی بوده. مرحوم شهید مطهری ایشان را دیده بود در قم و به من می‌گفت ایشان اهل مکاشفه و اهل معنا بودند. کتاب دیگری ایشان دارد به نام سیاحت غرب که در احوال عالم برزخ و پس از مرگ نوشته شده به شکل داستانی. مرحوم مطهری می‌گفتند من احتمال قوی می‌دهم که این‌ها مکاشفات این مرحوم هست، که به این شکل در کتاب سیاحت غرب آن را ثبت کرده است.»

آقانجفی قوچانی در شب جمعه ۲۶ ربیع الثانی ۱۳۶۳هجری قمری در شصت و هشت سالگی در قوچان درگذشت. او در حسینیه خود به خاک سپرده شد و آرامگاهش اکنون زیارتگاه مردم قوچان است.

مردی از جنس کتاب و کتاب خوانی

کتاب «سیاحت شرق» که در اصل سال ۱۳۰۷ خورشیدی نوشته شده است، ابتدا از روی نسخه‌های دست نویس اصلی توسط شاکری در سال ۱۳۵۱ تصحیح و بازبینی و در ایران منتشر و با استقبال بسیاری روبه رو شد. به گفته شاکری، دو نسخه از این کتاب، یکی در ۴۰۳ صفحه به قطع وزیری و دیگری در ۱۹۸صفحه به قطع رحلی در اختیار بستگان آن مرحوم است که در تاریخ ۱۳۰۷ خورشیدی به خط مرحوم آقا نجفی تحریر یافته و از هر دو نسخه برای تهیه کتاب تصحیح شده نهایی استفاده شده است.

آقا نجفی قوچانی، کتاب «سیاحت شرق» را در عناوین و فصل‌های خاصی طبقه بندی نکرده است و مصحح برای سهولت کار از نظر دسته بندی مطالب و همچنین حفظ متن به صورت دست نخورده، سایر متون پراکنده را سازمان دهی و عنوان‌هایی ایجاد کرده است.

آقا نجفی قوچانی در زمانی می‌زیسته است که جنبش مشروطه در ایران شکل گرفته بود و برخی علمای نجف نظیر میرزای نایینی و آخوند خراسانی از مشروطه خواهان حمایت کردند. وی که یکی از شاگردان ممتاز آخوند خراسانی بود، مشاهدات خود را از اتفاقاتی که در آن دوره در نجف رخ داد و کشمکش‌هایی که بین برخی بزرگان در آن زمان روی داد، به تصویر می‌کشد. مرحوم سید کاظم یزدی، صاحب کتاب مهم «عروه الوثقی»، یکی از کسانی بود که به مخالفت با مشروطه خواهان پرداخت و نظر او به دیدگاه شیخ فضل ا... نوری نزدیک بود. به همین دلیل اختلافی میان او و آخوند خراسانی هویدا شد. آقا نجفی این اختلافات را از نگاه خودش روایت کرد.

رمضانعلی شاکری، این روایت‌ها را در کتابی جداگانه با عنوان «سیاست نامه‌آقا‌نجفی» منتشر کرد. او در تاریخ یکم شهریور سال ۱۳۶۵ خورشیدی، برای انتشار چاپ سوم کتاب، به منظورمشورت با رهبر معظم انقلاب که آن زمان در مقام ریاست جمهوری بودند، به ایشان نامه نوشت. در بخشی از این نامه آمده است: «این جانب هنگام تصحیح کتاب به نکاتی از مطالب و حقایق تاریخ مشروطیت ایران که آن مرحوم خود شاهد و راقم آن بوده است، به صلاحدید عالمی وارسته و منزوی نزیل مشهد از اصل نسخه نیاورده ام که به اعتقاد ایشان نشر و پخش آن به مصلحت دنیای اسلام و حیثیت صاحب عروه نیست.

اینک با تقدیم ۱۲برگ بخشی از مطالب و حقایق مشروطیت ایران به قلم مرحوم آقا نجفی قوچانی را که سطور چاپ نشده آن به عمد بامداد مشخص گردیده است، به منظور ملاحظه و مطالعه از نظر مبارک می‌گذراند. نمی‌دانم در چاپ سوم صلاح هست که عین مطالب نانوشته منعکس گردد تا محققین به موارد تلخ و شیرین و به اصطلاح عین الوقایع و گوشه‌های تاریک تاریخ مشروطیت ایران که تا کنون انتشار نیافته است، آگاه شوند یا نه؟ به هر صورت از نظر صائب و مآل اندیش حضرت مستطاب عالی استمداد می‌نمایم تا درصورت چاپ سوم به همان نحو ان شاء ا... عمل شود.»

رهبر معظم انقلاب در پاسخ نامه او در تاریخ ۲۲ مهر همان سال چنین نوشتند: «با چاپ آن موافقم و در ثبت سند‌های تاریخی، ضرری نمی‌بینم بالخصوص که هیچ کس از بزرگان و خوبان نیست که یک نفر هم با او مخالف نبوده و قضاوت منفی درباره او نداشته باشد و مرحوم صاحب عروه رحمه ا... اگر به وسیله نویسنده بزرگوار این کتاب مورد طعن شود، مصداقی از قاعده‌ای کلی خواهد بود.»

پس از گذشت سال ها، متن کامل مشروطه کتاب «سیاحت شرق» در ضمیمه کتاب احوال مرحوم آخوند خراسانی با عنوان «حیات الاسلام فی احوال آیه الملک العلام» در سال ۱۳۹۳ توسط نشر کویر به چاپ رسید.