گذری در کوچه‌پس‌کوچه‌های هویت

کوچه‌ها و خیابان‌ها و نام‌هایی که روی آن‌ها می‌گذارند همگی جزو هویت شهری و حتی فردی هستند، زیرا آدم‌ها بعد از معرفی شناسنامه خود از مکان‌ها حرف می‌زنند. اینکه کجا متولد شده‌اند یا در چه کوچه و خیابانی زندگی می‌کنند در ادامه با دو کوچه قدیمی منطقه آشنا می‌شویم.

نام بزرگ‌ترین واقف خراسان در هاشمی نژاد ۱۲
تابه‌حال بسیاری از مشهدی‌ها یا گذرشان به کوچه ناظر یا شهید هاشمی نژاد۱۲ امروزی افتاده است یا دست‌کم نامش را شنیده‌اند.
خوشبختانه بافت انسانی محله، چندان تغییری نکرده است و هنوز هم قدیمی‌های کوچه در آن زندگی می‌کنند. با خلیل ناصری که جزو جوانان محل است هم‌قدم می‌شویم تا برایمان از دلیل این نام‌گذاری بگوید و او می‌گوید: «مرحوم پدربزرگم تعریف می‌کرد که "بخش زیادی از املاک کوچه متعلق به میرزای ناظر بوده و او هم آن‌ها را وقف کرده است" برای همین از قدیم اینجا را به نام او می‌خواندند، اما من هم مثل شما نمی‌دانم که این میرزای ناظر چه کسی بوده است! البته این موضوع خیلی هم برایم اهمیت نداشت.»،
اما واقعاً میرزای ناظر کیست؟ در تارنمای اداره کل اوقاف استان آمده که عبدا... رضوی معروف به میرزای ناظر یکی از بزرگ‌ترین واقفان خراسان است سال ۱۳۴۳ خورشیدی همه زمین‌ها و قنات‌های مزرعه سوران و زمین، مسافرخانه، مغازه و خانه‌اش را در چندین نقطه مشهد وقف می‌کند. مرحوم عبدا... رضوی در وقف نامه خود بر تأسیس پرورشگاه و درمانگاه مجهز در منطقه سوران و مداوای بیماران، برپایی عزاداری برای امام حسین (ع) در عاشورای هر سال در آنجا و اطعام اهالی و مستضعفان در آن روز و ساختن یک مجموعه آموزشی برای کودکان یتیم از محل درآمد‌های موقوفه‌های خویش تأکید کرده است.
ثمره این وقف یک درمانگاه و یک دارالایتام به نام میرزای ناظر و هنرستان شبانه‌روزی مجهزی با نام عبدا... رضوی در سوران شاندیز است.

کوچه‌باغ حرم
از آن‌همه تاریخ و قدمتی که برای کوچه هاشمی نژاد ۳ می‌گویند فقط یک مسجد امام محمدباقر (ع) یا همان مسجد خردو باقی‌مانده است و یکی دو خانه قدیمی که از ظاهرشان چنین پیداست مربوط به دوره پهلوی دوم باشند. حتی آدم‌هایی که در این کوچه زندگی می‌کنند با پیشینه آن غریبه هستند. آن‌ها در مقابل پرسش ما در برابر قدمت و نام سابق کوچه هاشمی نژاد ۳ فقط به گفتن نمی‌دانم بسنده می‌کنند و می‌روند. یکی از اهالی که خود را محمد اشراقی معرفی می‌کند، می‌گوید: «بیشتر کسانی که امروز در این کوچه زندگی می‌کنند یا در دو سه سال اخیر به اینجا آمدند، یا اینکه زائر هستند و چند روزی بیشتر مهمان هتل‌ها و خانه‌های زواری نیستند.»
پس از جست‌وجو‌های بسیار بالأخره با سید اسماعیل موسوی آشنا می‌شویم که حافظه کوچه‌باغ حرم است. او با خوش‌رویی هر چه تمام‌تر صحبت‌هایش را این‌طور آغاز می‌کند: «شصت هفتاد سال پیش اصلاً خیابان شهید هاشمی‌نژاد وجود نداشت! همه زمین‌های این محدوده باغ و زمین کشاورزی بود و به آن عشرت‌آباد می‌گفتند.» او ادامه می‌دهد: «یکی از مسیر‌های رسیدن به حرف حرم امام رضا (ع) همین خیابان شهید هاشمی نژاد ۳ کنونی بود آن موقع اینجا کوچه‌باغ بود یعنی یک‌طرف باغ بود و از طرف دیگر زمین‌های سبزی‌کاری که با آن حیطه «حاج کربلایی علی» می‌گفتند. یادم است زمین‌ها پر از آب و کاهو و انواع و اقسام سبزی بود البته در میان این باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی تک‌وتوک منازل مسکونی وجود داشت. آن‌هایی که می‌خواستند از این مسیر به حرم بروند ناچار از وسط همین زمین‌ها رد می‌شدند. به‌مرور زمان مردم رهگذر و بعضی اهالی نام کوچه‌باغ حرم را برای اینجا انتخاب کردند البته تا جایی که من یادم هست شهرداری چه قبل از انقلاب و چه بعد ازآن هیچ‌وقت این نام را روی کوچه نگذاشت.»
سید اسماعیل برای اثبات گفته‌های خودی سندی ۱۵۰ساله را شاهد می‌آورد و می‌گوید:؟ «سنگ وقف مسجد متعلق به حدود ۱۵۰سال پیش است و نشان می‌دهد که این نام را دست‌کم از همان موقع روی این کوچه گذاشته‌اند و مربوط به دیروز و امروز نیست.»