امام رضا (ع) مبنای اشتراک ملل اسلامی است

سید محمد عطائی | شهرآرانیوز؛ جشنواره بین‌المللی هنر‌های شهری مشهد در این دوره رویکرد جدیدی دارد. اضافه شدن بخش بین‌المللی به این جشنواره باسابقه، می‌تواند اتفاقات خوبی را در جهان‌شهر برکت و کرامت رضوی رقم بزند. بخش نوروزگان جشنواره نیز در چهار بخش برگزار می‌شود که هنر‌های نمایشی یکی از آن‌هاست. قرار است چهارده اثر نمایشی به‌صورت میدانی با تأکید بر خلاقیت‌های ویژه و اجرای مفهومی مکمل یادمان‌های نوروزی در چهارده نقطه شهر باشند.

مهدی سیم‌ریز، نویسنده و کارگردان نمایش و دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد یکی از سه داور این بخش است. با او درباره چگونگی برگزاری بخش نمایش در این دوره از جشنواره بین‌المللی هنر‌های شهری مشهد و ظرفیت نمایش در مشهد گپ‌و‌گفتی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

نمایش دربردارنده هویت یک جامعه

داور بخش نمایش جشنواره درباره موضوع هنر نمایش و توسعه شهری می‌گوید: از گذشته‌های دور، نمایش بخشی از فرهنگ و تمدن بوده است. اگر به تاریخ و تمدن بشر نگاهی بیندازیم همیشه نمایش و سالن‌های اجرا نقش بسیار مؤثری در شکل‌گیری فرهنگ و تمدن و هویت یک جامعه ایفا کرده‌اند و اجرای نمایش نقش اساسی در پیشبرد اهداف فرهنگی جامعه داشته است.

مهدی سیم‌ریز می‌افزاید: هنر نمایش برخاسته از آیین‌ها، رسوم و کهن‌الگو‌های یک جامعه است. عامل اصلی آن داشته‌های فرهنگی جامعه بشری است که در قالب نمایش بازآفرینی و یادآوری شده است. در شکل‌گیری یک نمایش، خود جامعه و رسوم آن نقش اصلی را ایفا می‌کنند. به تبع اگر جامعه‌ای بخواهد ارتقا پیدا کند، ابزار نمایش می‌تواند یکی از بهترین شاخصه‌های دربردارنده هویت یک جامعه و راهکار‌های ارتقای سطح فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و معیشتی آن باشد.

حرم مطهر، مهم‌ترین داشته فرهنگی مشهد

سیم‌ریز داشته‌های فرهنگی شهر مشهد را در دو شاخصه حرم مطهر حضرت رضا (ع) و ادبیات حماسی خراسان بزرگ معرفی می‌کند و می‌گوید: وجود مرقد امام رضا (ع) مبنای اشتراک ملل اسلامی و حتی فراتر از آن کل جهانیان است. حرم مطهر امام رضا (ع) در مشهد حائز شرایطی است که می‌شود آن را فراتر از مفاهیم اسلامی، به عنوان فصل مشترک در فضای بین‌المللی دید

. امام رضا (ع) نماد رأفت و مهربانی است، دقیقا نقطه مقابل جنگ و آشوب است. نیاز امروز جهان مهر و مهربانی است و امام هشتم (ع) نماد آن است.

او ادامه می‌دهد: خراسان مهد شکل‌گیری ادبیات حماسی ایران و منظومه‌های بعد شاهنامه است. آثار قبل از شاهنامه به آن قوت نبوده و بعد از شاهنامه هم به آن معنا تکرار نشده است. می‌توان گفت ادبیات حماسی غالبا منحصر به خطه خراسان است.

ادبیات حماسی بخشی از زبان فارسی است که ریشه در اساطیر و کهن‌الگو‌ها دارد. مفاهیمی که جهانی است و متعلق به تمام مردم جهان است. خراسان میراث‌دار تمدن‌های بسیاری است.

ظرفیتی که کهن‌الگو‌های بشری را در خود دارد. نمونه آن در ادبیات فارسی مخصوصا ادبیات خراسان بسیار مشهود است و شاهنامه قله این سبک ادبی و حماسی است که اگر اقتباس درستی از آن صورت گیرد در همه شاخه‌های فرهنگی و هنری، مفاهیمی را دربرخواهد داشت که مخاطب آن فراتر از یک ملت و کشور است و اثری که براساس آن تولید می‌شود اقتضای حال همه مردم جهان خواهد بود.

بخش نمایش در مسیر ملی و بین‌المللی شدن

سیم‌ریز، همچنین درباره بخش نمایش جشنواره امسال توضیح می‌دهد: خوشبختانه شهرداری مشهد در این دوره حمایت تحسین‌برانگیزی از جشنواره کرده است. میزان مبلغ قرارداد اجرای نمایش که در نظر گرفته شده آن قدر مناسب است که انگیزه لازم را برای شرکت در این جشنواره به هنرمندان استان‌های دیگر هم داده است. اکنون بخش نمایش جشنواره بین‌المللی هنر‌های شهری مشهد به صورت استانی برگزار می‌شود.

جشنواره بین‌المللی است و امیدوارم بخش نمایش هم به‌زودی ملی و بین‌المللی شود تا بتوانیم از توانمندی هنرمندان نمایش سراسر کشور و حتی کشور‌های دیگر استفاده کنیم. به‌خصوص کشور‌هایی که با کشور ما فصول مشترک فرهنگی دارند.

کشور‌هایی مثل تاجیکستان، افغانستان، ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان ریشه‌های مشترک فرهنگی دارند و بخشی از خراسان بزرگ کهن هستند. هنرمندان این کشور‌ها می‌توانند در این جشنواره شرکت و پنجره‌های جدید فرهنگی و هنری را رو به مشهد باز کنند.

تعامل میان شرکت‌کنندگان و برگزارکنندگان جشنواره

سیم‌ریز، درباره بخش بررسی سوابق این دوره از جشنواره نیز می‌گوید: از اتفاقات خوبی که در این دوره از جشنواره افتاده است، توجه به سوابق ارائه‌دهنده یا گروهی است که برای شرکت در جشنواره درخواست داده‌اند. ما مجموعه‌ای از سوابق را مد نظر قرار می‌دهیم تا با پیشنهاددهندگان وارد تعامل کاری شویم. این به آن معناست که گام اول درست برداشته شده است.

ما توانمندی شخص یا گروه را در سال‌های فعالیتش ملاک قرار می‌دهیم. چون گاهی ممکن است شخصی ایده خوبی برای جشنواره ارسال کند و اتفاقا ایده‌ای بدیع و نو باشد، اما صاحب ایده پشتوانه اجرای آن را نداشته باشد. متأسفانه این شرایط در جشنواره‌های دیگر شایع است و کار نهایی متناسب با ایده بدیع اولیه نیست. ما در این جشنواره از این فضا فاصله گرفته‌ایم و مجموعه فعالیت‌های شرکت‌کنندگان را مدنظر قرار داده‌ایم و با توجه به توانمندی‌شان وارد تعامل خواهیم شد.

او درباره کارگاه‌های بخش نمایش جشنواره هنر‌های شهری مشهد نیز توضیح می‌دهد: قرار است کارگاه‌هایی برای ایجاد فضای محتوایی برگزار شود و با گروه‌ها در بازه زمانی میان‌مدت سه ماه، بده‌بستان کاری صورت گیرد تا کار‌ها بر مبنای تعامل و نظارت شکل گیرد. این عمل کمتر در فراخوان‌ها مدنظر قرار گرفته است.

نمایش‌ها بسته کامل انتقال مفاهیم

سیم ریز به اهمیت نقش نمایش‌ها در جشنواره امسال اشاره می‌کند و می‌گوید: به نظر من نمایش، در جشنواره امسال حلقه واسط بین مفاهیم و مخاطب خواهد بود. سال‌های گذشته مفاهیم در قالب المان‌ها ارائه می‌شد که بسیار کار شایسته‌ای بود.

نصب المان‌ها در سطح شهر مطالبه دائمی شهروندان و حتی زائران را به دنبال داشت و این نشانه‌ای از موفقیت و تأثیرگذاری جشنواره بود. اما این وسط چیزی کم بود، به‌خصوص از زمانی که المان‌ها از بزرگ‌نمایی خاطره‌انگیز اشیای کوچک فاصله گرفته و به سمت المان‌های مفهومی رفتند. این تغییر، نیاز به حلقه واسطی دارد که مخاطب مفهوم، پیشینه و پیوست‌های آن المان را کامل دریافت کند.

نمایش در این قسمت می‌تواند بهترین کارکرد را داشته باشد. در ادوار گذشته کار‌ها حول محور المان‌ها انجام می‌شد مثلا فایل صوتی خاصی پخش می‌شد و پیشینه آن نماد یا بیوگرافی تندیس یا سردیس را بیان می‌کرد. کار خوبی بود، ولی نمایش این کار را به صورت عینی و ملموس انجام می‌دهد. از این طریق بسته‌ای کامل به مخاطب ارائه می‌شود؛ که معرفی المان و مفهوم آن خواهد بود.

این هنرمند درباره چگونگی اجرای نمایش‌ها در جشنواره امسال می‌گوید: نمایش‌ها کوتاه خواهند بود، اما زمان آن‌ها طوری تنظیم شده که حداکثر انتقال مفاهیم را داشته باشند و حوصله مخاطب هم سرنرود. تلاش ما این است که زمان آن‌ها در حد استاندارد نمایش‌های خیابانی و محیطی، بین ده تا بیست دقیقه و حتی کوتاه‌تر باشد.

متأسفانه زمان بهره‌برداری مخاطب از نمایش‌ها طولانی نیست و منحصر به بازه زمانی کوتاه مدتی است. به این معنی که المان‌ها بعد از ایام نوروز هم در سطح شهر هستند، ولی نمایش‌ها تنها در همان ایام برگزار می‌شوند. امیدوارم در همان زمان اندک هم رسالت خودشان را به بهترین شکل انجام دهند.