مروری بر تاریخچه ساختمان‌های متعلق به کشور‌های خارجی در مشهد

به گزارش شهرآرانیوز؛ شمار نمایندگی‌های دیپلماتیک کشور‌های خارجی که در مشهد فعال‌اند، به عدد ۸ می‌رسد. هرکدام از این ۸ کنسولگری و نمایندگی در یکی از خیابان‌های شهرمان مستقرند که شکل‌وشمایل ساختمان و تابلو نصب‌شده بر سردر آن‌ها و وجود دکه‌های نگهبانی مقابلشان از تمایز کارکرد این بنا‌ها خبر می‌دهد.

روز ملی کشور‌هایی که در مشهد کنسولگری دارند، از دیگر شاخصه‌هایی است که هر سال در این دفتر‌ها به آن توجه می‌شود؛ مثل ۲۸ مرداد در کوچه معروف به کنسولگری که جشن روز ملی افغانستان برگزار می‌شود یا ۳ فروردین در ساختمانی مقابل باغ‌ملی که جشن ملی پاکستان برپا می‌شود.

در مطلب پیش رو به تأسیس ۸ کنسولگری و نمایندگی دیپلماتیک کشور‌های خارجی در مشهد نگاهی کرده‌ایم.

کنسولگری جمهوری اسلامی افغانستان، مشهد

رابطه ایران و افغانستان از آن رابطه‌هایی است که با تغییر دولت در هرکدام از ۲ کشور بازهم ناگسستنی است، زیرا در اصل رابطه ملت با ملت است، نه دولت با دولت. بر همین اساس، به‌محض استقلال رسمی افغانستان از بریتانیا برپایه قرارداد۱۹۱۹ بین افغانستان و بریتانیا، تلاش‌ها برای ایجاد دفتر‌های سیاسی در ۲ کشور آغاز شد. این تلاش‌ها سرانجام در ابتدای سال ۱۳۰۰ نتیجه داد و سفارت پادشاهی افغانستان در تهران افتتاح شد.

درست ۸ ماه پس از این واقعه هم نخستین و مهم‌ترین کنسولگری افغانستان در ایران، یعنی کنسولگری مشهد، افتتاح شد.

افتتاحی که خودش حکایتی جالب داشت، زیرا در روز بعثت پیامبراکرم (ص) ۲۷ رجب ۱۳۴۰ و پس از تبرک‌کردن پرچم این کشور به ضریح امام‌رضا (ع) رخ داد. از آن سال تاکنون هرسال به‌جز سال‌های اشغال افغانستان به‌دست شوروی و البته طالبان، ۲۸ مرداد که روز استقلال افغانستان است، در ساختمان این کنسولگری که همان سال‌های دهه اول قرن حاضر در ضلع جنوبی میدان ارگ مشهد ساخته شد، جشن روز ملی افغانستان برگزار می‌شود.

این ساختمان هنوز هم ابتدای کوچه‌ای است که تابلو امام‌خمینی (ره) ۳۰ در آن نصب شده، اما در بین مردم به کوچه کنسولگری معروف است.

کنسولگری جمهوری اسلامی پاکستان، مشهد

ایران نخستین کشور جهان محسوب می‌شود که پس از اعلام استقلال رسمی پاکستان از هندوستان، این استقلال را به رسمیت شناخت. همین امر هم کافی بود تا اندکی بعد تلاش‌های دولت‌های ۲ کشور برای ایجاد سفارتخانه در پایتخت‌های یکدیگر و سپس ایجاد کنسولگری در شهر‌های مهم ۲ کشور آغاز شود.

اقدامی که ثمره آن افتتاح کنسولگری پاکستان در مشهد در ۶ اسفند ۱۳۲۹ بود. این کنسولگری ابتدا در ساختمانی در ابتدای خیابان جم آن زمان و پاسداران کنونی مستقر شد که راه دسترسی هم از خیابان جهانبانی آن دوران و شهید چمران کنونی داشت و موسوم به منزل سیگاری بود.

حدود ۲۵ سال بعد یعنی اواخر سال ۱۳۵۴ شرایط به‌گونه‌ای تغییر کرد که مکان کنسولگری سابق بریتانیای کبیر که مدتی هم کنسولگری انگلیس صغیر بود، در اختیار جمهوری اسلامی پاکستان قرار گرفت و بدین‌ترتیب این کشور صاحب بزرگ‌ترین زمین کنسولی مشهد و البته بزرگ‌ترین پلاک ثبتی محدوده خیابان ارگ آن زمان و امام‌خمینی (ره) کنونی شد.

از آن زمان تاکنون هرسال کنسول جمهوری اسلامی پاکستان در ۲۳مارس برابر با ۳ فروردین که روز تصویب قطعنامه لاهور برای تشکیل پاکستان اسلامی در سال ۱۹۴۰ است، جشنی در این محل برگزار می‌کند. این کنسول‌گر مقابل باغ ملی در خیابان امام خمینی (ره) واقع شده است.

سرکنسولگری جمهوری اسلامی عراق، مشهد

روابط ایران و عراق از زمان استقلال رسمی عراق تاکنون با نوسان بسیاری همراه بوده که اوج آن جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است. همین امر در وضعیت حضور نمایندگان رسمی این کشور به مشهد تأثیر زیادی گذاشته است.

این تأثیر به‌نحوی است که هرچند زمزمه‌های ایجاد کنسولگری عراق در مشهد از میانه‌های سال ۱۳۴۵ به گوش می‌رسید و حتی وعده افتتاح آن در ماه‌های منتهی به پایان این سال در رسانه‌های رسمی آن زمان داده بود، عملا هیچ سندی که بر این افتتاح دلالت کند، وجود ندارد.

بر این اساس، می‌توان مدعی شد که کنسولگری عراق در مشهد حدود ۱۹ سال پس از پایان جنگ تحمیلی رژیم بعث سابق این کشور بر میهن عزیزمان ایران، یعنی در ۲۶ خرداد ۱۳۸۶ افتتاح شده است.

این کنسولگری که نبش فردوسی۲۲ یا شقایق منشعب از بولوار فردوسی قرار دارد، در سال‌های گذشته نقش تسهیل‌کننده مسافرت ایرانیان به عراق خاصه در ایام اربعین حسینی را برعهده داشته است. درباره اخبار مرتبط با برگزاری آیین روز ملی عراق در کنسولگری این کشور به‌دلیل تغییر مکرر این روز نظمی دیده نمی‌شود.

امسال بار دیگر روز ملی عراق به ۳ اکتبر، سالروز استقلال عراق در سال۱۹۳۲ از قیمومیت انگلیس، تغییر کرد.

سرکنسولگری جمهوری ترکمنستان، مشهد

بخش عمده‌ای از ترکمنستان کنونی در مجموعه جغرافیایی فرهنگی قرار می‌گیرد که محققان اهل ادب و فرهنگ آن را با نام خراسان بزرگ می‌شناسند. به همین دلیل است که در مشهد و البته عشق‌آباد و مرو خانواده‌هایی وجود دارند که با اندکی تأمل در گذشته ایشان می‌توان اجداد ساکن در کشور مقابلشان را شناسایی کرد.

این امر از چنان اهمیتی برخوردار بود که پس از پایان دوران تسلط همسایگان شمالی ترکمنستان بر این کشور که ابتدا تزار‌های ساکن کرملین و سپس کمونیست‌های ساکن آن کاخ قرمز بودند، در روز ۲۷ اکتبر ۱۹۹۱ یکی از نخستین اولویت‌های سیاسی سران جمهوری تازه‌استقلال‌یافته ترکمنستان که به‌دنبال استفاده از ظرفیت‌های مختلف برای بهبود وضعیت اقتصای کشور خود بودند، ایجاد رابطه سیاسی با همسایه جنوبی‌شان، جمهوری اسلامی ایران، بود.

رابطه‌ای که البته ایجاد نمایندگی سیاسی در مشهد به‌عنوان شهری که برخی از مردمانش قرابت‌های خونی با ساکنان ترکمنستان داشتند، از مهم‌ترین بخش‌های آن بود. این مهم با فاصله زمانی بسیار اندکی از استقلال ترکمنستان رخ داد، به‌نحوی‌که کنسولگری این کشور واقع در خیابان امام‌خمینی (ره) ۲۲ مشهد حدود اواخر سال ۱۹۹۲ نخستین فعالیت‌هایش را که از همان زمان تاکنون بیشتر اقتصادی است، آغاز کرد.

سرکنسولگری پادشاهی عربستان سعودی، مشهد (غیرفعال)

داستان کنسولگری عربستان سعودی در مشهد از آن روایت‌های خاص است. دلیل این امر هم کاربرد ویژه این کنسولگری برای مردم خراسان است. کاربردی که بیش از آنکه در آن نیاز سعودی‌ها نهفته باشد، نیاز ایرانی‌ها نهفته است.

شرایط خاص حکومت دینی حاکم بر عربستان که تا حد زیاد نگاهی ضدشیعی دارد و از دیگر سو، قطب‌تشیع‌بودن مشهد باعث شد در سال‌های حکومت پهلوی‌ها بر ایران و با وجود درخواست‌های انجام‌شده، مسئولان این کشور تمایلی به ایجاد نمایندگی در مشهد نداشته باشند.

آنان معتقد بودند افزایش رفت‌و‌آمد مردم مشهد به عربستان باعث افزایش آگاهی شیعیان مدینه و سایر نقاط این کشور از مسائل روز می‌شود و مشکلاتی را برای حاکمیتشان ایجاد می‌کند.

آنان سال‌ها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران هم از ایجاد کنسولگری در مشهد خودداری کردند تا اینکه این طلسم در سال‌های نخست دهه ۸۰ شکسته شد و عربستان سعودی کنسولگری‌اش را در خیابان مولوی بولوار سجاد مشهد افتتاح کرد.

چند سالی هم ۲۳سپتامبر که روز تأسیس پادشاهی سعودی است، در آن جشن گرفته شد. البته این کنسولگری سرانجام خوشی نداشت و پس از اعتراض ۱۲دی۱۳۹۴ به اعدام شیخ نمر، روحانی برجسته شیعی، به‌دست حکومت عربستان، تعطیل شد.

کنسولگری جمهوری قرقیزستان، مشهد

جمهوری قرقیزستان منطقه‌ای کوهستانی در شمال خراسان بزرگ است که سکونتگاه اولیه سکا‌ها محسوب می‌شود، قومی که بعد‌ها به منطقه سیستان کوچ کردند. قرقیزستان تا پیش از استقرار نظام شوروی سابق و کنترل کمونیست‌ها بر آن، بخشی از منطقه ترکستان امپراتوری روسیه بود، اما پس از آن ابتدا مدتی زیرمجموعه جمهوری سوسیالیستی قزاقستان بود و سپس در سال۱۹۲۶ به یکی از جمهوری‌های مستقل اتحاد جماهیر شوروی تبدیل شد.

این وضعیت برای قرقیزستان تا زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال۱۹۹۱ ثابت باقی ماند، اما در این سال جمهوری قرقیزستان استقلالش را از شوروی و البته روسیه اعلام کرد.

مسئولان این کشور تازه‌تأسیس در همان نخستین روز‌های پس از ۳۱آگوست ۱۹۹۱ که این کشور به‌صورت رسمی مستقل شد و به همین دلیل روز ملی قرقیزستان شناخته می‌شود، سیاست عمومی‌شان را بر ارتباط با کشور‌هایی که باهم نزدیکی زبانی و فرهنگی داشتند، تنظیم کردند.

بدین‌گونه ایران باتوجه‌به تأثیر به‌نسبت زیاد فرهنگ قرقیزی از فرهنگ ایرانی به‌ویژه خراسانی، جایگاه ویژه‌ای در سیاست‌های آنان پیدا کرد. این‌گونه بود که اندکی پس از تأسیس سفارت قرقیزستان در تهران، کنسولگری آن در بولوار شهید فرامرز عباسی مشهد نیز شروع به کار کرد.

دفتر امور کنسولی سفارت جمهوری تاجیکستان، مشهد

ایران، افغانستان و تاجیکستان تنها کشور‌های جهان هستند که براساس قانون اساسی زبان رسمی آن‌ها فارسی است. امری که باعث می‌شود این تصور در ذهن‌ها ایجاد شود که این ۳ کشور دست‌کم در ظاهر هم که شده است، روابط خوبی باهم دارند.

موضوعی که دست‌کم درباره روابط تاجیکستان و ایران صادق نیست. جمهوری تاجیکستان پس از رسیدن به استقلال در ۹ سپتامبر ۱۹۹۱ یعنی روزی که در جهان به‌نام روز ملی تاجیکستان شناخته می‌شود، برخلاف ۲ همسایه‌اش، یعنی قرقیزستان و ترکمنستان، روشی دیگر در برابر ایران اسلامی اتخاذ کرد.

این کشور در مسیر ناسیونالیسم گوی سبقت را از ایران‌گرایان داخل ایران ربود و تا جایی پیش رفت که برخی مصادر فرهنگ ایرانی را به نام خودش مصادره کرد؛ اما در گسترش روابط با مام میهن بسیار کند قدم برداشت تا جایی که جزو آخرین کشور‌های آسیای میانه بود که سفارتش را در تهران افتتاح کرد.

البته در مشهد که بزرگ‌ترین شهر ایرانی نزدیک به مرز‌های این کشور و بخشی دیگر از خراسان بزرگی است که تاجیکستان هم در جغرافیای آن تعریف می‌شود، به‌جای ایجاد کنسولگری‌ای فعال به تأسیس دفتر امور کنسولی سفارت در ساختمانی در بولوار سجاد بسنده کرد.

دفتر نمایندگی کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان، مشهد

کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان سال۱۹۵۰ از سوی مجمع عمومی سازمان ملل تأسیس شد. باتوجه‌به کنوانسیون۱۹۵۱ مربوط به وضعیت پناهندگان و پروتکل ۱۹۶۷ الحاقی آن، این آژانس موظف به رهبری و هماهنگی اقدامات بین‌المللی برای حمایت از پناهندگان و حل‌و‌فصل مشکلات آن‌ها در سراسر جهان است و هدف اصلی‌اش حفاظت از حقوق و رفاه آن‌هاست.

باتوجه‌به اینکه جمهوری اسلامی ایران در سال‌های زیادی یکی از بزرگ‌ترین جمعیت‌های پناهندگان جهان را میزبانی می‌کند که بیشتر پناهندگان افغانستانی هستند، کمیساریا در سال۱۹۸۴ نخستین دفترش را در ایران افتتاح کرد و به‌دنبال هجوم پناهندگان عراقی در پی جنگ خلیج‌فارس در سال۱۹۹۱ فعالیت‌هایش را در ایران گسترش داد.

دفتر فرعی مشهد این کمیساریا که یکی از ۳ دفتر فرعی آن در ایران است، سال ۱۹۹۲ در بولوار سجاد مشهد افتتاح شد. این دفتر وظیفه رسیدگی و رفع مشکلات پناهجویان ساکن در استان‌های گلستان، خراسان‌رضوی، خراسان‌شمالی و خراسان‌جنوبی را برعهده دارد.

همچنین، دفتر عملیاتی این کمیساریا مستقر در مرز دوغارون، زیر نظر دفتر مشهد فعالیت می‌کند و فقط امور مربوط به مهمانشهر تربت‌جام در شرق کشور نیز به‌وسیله این دفتر هدایت می‌شود.