اول تا دوازدهم بهمن ۱۳۵۷ به روایت روزنامه‌های مشهد

هادی دقیق | شهرآرانیوز؛ بهار ۱۳۵۷ که در زمستان همان سال به گل نشست، طلیعه نور بود و ارمغان آزادی به همراه داشت. این را نه حرف‌ها و سخن ها، که نوشته روزنامه‌ها به عنوان اسناد مکتوب باقی مانده حکایت می‌کند؛ رسانه‌هایی که پس از پشت سر گذاشتن فراز و فرود‌های بسیار و جان به در بردن از زیر تیغ سانسور‌ها در طلایی‌ترین روز‌های قرن به روزنگار جامعه ایران تبدیل شده بودند و با اینکه به دلیل وضع نابسامان اقتصادی و مشکلات تأمین کاغذ، انتشار مستمر و روزانه شان دشوار بود، توانستند نقشی مهم در روند به هدف رسیدن انقلاب اسلامی مردم ایفا کنند.

این رسانه‌های مردمی در روز‌های ابتدایی بهمن تا ورود امام خمینی (ره) بی پروا و بدون واهمه با مردم همراه می‌شوند و تاریخی را می‌نویسند که ایرانیان خود به دست خود رقم زده اند. گزارش پیش رو نقبی است بر آنچه آن‌ها در ۱۲ روز نخست بهمن ۱۳۵۷ در خراسان و به ویژه مشهدالرضا حکایت کرده اند.

یک بهمن ۱۳۵۷

روز‌های اوج انقلاب اسلامی رسیده بود و مردم که بی صبرانه منتظر به ثمر رسیدن راهپیمایی هایشان بودند، روزبه روز و صف به صف حضورشان بیشتر می‌شد. روزنامه‌های این روز‌ها از پیوستن اقشار مختلف به جمع تظاهرکنندگان خبر می‌دهند.

روزنامه خراسان، خبری درباره جلسه بحث و سخنرانی در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی منتشر کرده است؛ تجمعی که حوالی ساعت ۵ عصر به راهپیمایی تبدیل می‌شود و تظاهرکنندگان به سمت حرم مطهر حرکت می‌کنند و درنهایت به صف اصنافی که در آن مکان مقدس تحصن کرده بودند، می‌پیوندند.

این روزنامه همچنین می‌نویسد که در روز اربعین ۱۰ هزار نفر در قوچان تظاهرات کردند؛ تظاهراتی که به زدوخورد مردم و مأموران می‌رسد و در شهر می‌پیچد که در محاصره یکی از مسجد‌های شهر، واعظ مسجد شهید و چند تن مجروح شده اند.

در این تاریخ، همچنین گزارش‌هایی از تظاهرات مردم چناران و گناباد منتشر شده است. جامعه پیشه وران و اصناف مشهد هم قطعنامه‌ای در ۱۰ بند منتشر کرده اند که بر تهیه مایحتاج مردم با قیمت و کیفیت مناسب تأکید و تأیید دارد.

تیتر یک روزنامه خراسان در این روز، تصویر راهپیمایی مشهد بوده است ودر آن، خبر‌ی درج شده که می‌گوید، یک سوم تظاهرکنندگان زن بوده اند.

گزارشی دیگر از این روزنامه، به درگیری در روستای طبس اشاره می‌کند. گویا مردم این روستا در پی تیراندازی استوار پاسگاه و شهادت چند نفر، به پاسگاه حمله کرده و استوار یادشده را کشته بودند. حمله چماق به دستان به مردم تایباد و به خون کشیده شدن تظاهرات شیروان هم اخبار مهم دیگری بوده که در احوال این روز سیاهه شده است.

آفتاب شرق هم تیتر یکش را به راهپیمایی میلیونی مردم مشهد اختصاص داده و از راهپیمایی مردم نیشابور نیز گفته است؛ همچنین به زلزله چند روز قبل قائن اشاره کرده است. گزارشی هم از مشکلات سیلو‌های گندم چاپ شده است؛ سطر‌هایی که به اصل انقلاب اسلامی مربوط نیست، ولی به اهمیت رسیدگی به امور مردم در آن شلوغی اشاره می‌کند.

آیت ا... شیرازی جلسه‌ای با مسئولان سیلو‌ها برگزار کرده و از شایعه انتقال گندم از سیلو‌های خراسان به بیرون استان به دست ارتش گفته است. همچنین آیت ا...  شیرازی دستور داده اند دستگاه‌های زنده یاب با متخصص برای کمک به زلزله زدگان به قائن فرستاده شود. این روزنامه گزارش‌هایی نیز از کشته شدن دونفر در قوچان منتشر کرده است. در این روز‌ها تقریبا مراسم تشییع یا گرامیداشت شهدای روز‌های قبل دائم تکرار می‌شود و در روزنامه‌ها بازتاب دارد.

۲ بهمن ۱۳۵۷

روزنامه خراسان در این روز گزارش می‌دهد که دفتر آیت ا... شیرازی برنامه ورود امام (ره) را تأیید کرده است. جامعه روحانیت مشهد هم اعلامیه‌ای منتشر کرده و نوشته که عده‌ای کماندو از تهران با هواپیما به مشهد آمده اند تا به بنا‌های ارتش و ساواک که پیش‌تر تخلیه شده بودند، حمله کنند، سپس با غارت و به آتش کشیدن آنجا، این اتفاق‌ها را به حساب مردم بنویسند.

خبر‌های تظاهرات در شیروان، کاشمر، بردسکن و تشییع جنازه شهدای قوچان هم تیتر خبر‌ها بودند. در این بین، از عبدالعظیم ولیان، نایب تولیت آستانه، هم خبر درج شده است؛ مطلبی که ادعا می‌کند وی با سوءاستفاده از وضع موجود، ۹ هزارتخته فرش نفیس آستان قدس را به سرقت برده است و قصد صادرکردنشان را دارد. جامعه دانشگاهیان هم از نمایندگان مجلس و سنا درخواست استعفا کرده اند و به صف دیگر متقاضیان برای پایان دادن به مجلس پیوسته اند.

۳ بهمن ۱۳۵۷

در این روز فراخوان‌هایی برای مراسم استقبال از امام خمینی (ره) در روزنامه‌ها منتشر شده است. مراسم دانشگاه‌ها نیز همچنان پابرجا بوده و خبرنگاران از تظاهرات در تربت جام و سبزوار نوشته اند. خراسان گزارش می‌کند که ۳ هزارنفر در تجمعی در دروازه طلایی مشهد، نماز جماعت خوانده اند.

پس از این در بازدید آیت ا... مرعشی و جامعه روحانیت از خیابان تعبدی و برگزاری نماز ظهر در مسجد زابلی ها، سه راه «شاه عباس» به «کاشانی» تغییر نام داده است. سخنرانی در ساختمان شهرداری و درخواست‌ها از نمایندگان برای استعفا نیز تیتر‌های کوچک‌تر این روزنامه در این روز بود.

۴ بهمن ۱۳۵۷

به نقل از روزنامه‌ها در شیروان، جامعه بانوان مسلمان، پیرو اتفاق‌های روز‌های قبل تظاهرات می‌کنند. هیئت اعزامی آیت ا... قمی نیز به شیروان و قوچان رفته و با مردم آنجا دیدار کرده است. جلساتی در شهرداری با سخنرانی علمای حوزه علمیه تشکیل شده است.

در این روز، اما صفحه آگهی روزنامه خراسان با آگهی‌های مختلفی پر شده که در آن اصناف از نمایندگان  خواسته‌اند استعفا دهند و از امام خمینی (ره) حمایت کنند. تظاهرات مردم تربت حیدریه و شکسته شدن اعتصاب کارکنان تلویزیون برای پوشش برنامه ورود امام (ره) به ایران هم تیتر‌های دیگر روزنامه‌ها بود.

۵ بهمن ۱۳۵۷

تظاهرات در بجنورد فراگیر شده است. خبر برنامه ورود امام خمینی (ره) به ایران، عده زیادی را برای مراسم استقبال به تهران کشانده است. خراسان گزارش می‌کند که برخی اتوبوس‌ها مردم را رایگان به تهران می‌بردند. این گزارش‌ها نشان می‌دهد که جلسات سخنرانی دانشگاه و دادگستری نیز همچنان پابرجاست.
خبر دیگری می‌گوید کارکنان پست خراسان در دیدار با آیت ا... شیرازی اعتصابشان را به نفع مردم و برای راه اندازی امور شکسته اند. هنوز هم خبر‌های فراوانی دیده می‌شود که اصناف مختلف با چاپ اطلاعیه در روزنامه از نمایندگانشان می‌خواهند استعفا دهند.

۸ بهمن ۱۳۵۷

آفتاب شرق، تیتری از راهپیمایی میلیونی مردم زده و از پلاکارد‌ها و شعار‌های مختلف تظاهرکنندگان نوشته است. بیشتر خیابان‌های اطراف حرم مطهر دیگر زیر پای تظاهرکنندگان است و همه مسیر‌ها به حرم ختم می‌شود.

جمعی از علما و مدرسان حوزه علمیه مشهد هم در اعلامیه‌ای در ا ین روزنامه از اعتصاب لشکر ۷۷ خراسان حمایت کرده اند. خبر‌های تظاهرات در گناباد هم پررنگ است. مساعدشدن اوضاع اقتصادی به ویژه برای مشهد، از دیگر گزارش‌های این روزنامه است که از ورود مرتب قطار‌های غذا و سوخت به مشهد خبر می‌دهد.

۹ بهمن ۱۳۵۷

خراسان نوشته است که در سرمای شدید هوا مردم برای راهپیمایی به خیابان آمده اند. این تظاهرات هم زمان با رحلت رسول اکرم (ص) برگزار شده بود. در این روز گزارش‌هایی نیز از خون ریزی در تظاهرات بیرجند دیده می‌شود.

۱۱ بهمن ۱۳۵۷

تیتر یک روزنامه خراسان از راهپیمایی مردم مشهد خبر می‌دهد که مردم در آن فریاد آزادی سر می‌داده اند. برنامه سفر امام خمینی (ره) قطعی و بسیار نزدیک شده است. بر همین اساس در این تاریخ، جمعی از استادان و علمای حوزه علمیه مشهد، بیانیه‌ای صادر و از حرکت مردم حمایت می‌کنند.

آن دسته از علمایی نیز که به سنت چند دهه قبل، برای تحصن به حرم رفته بودند، بیانیه‌ای منتشر کرده اند. تظاهرات همچنان در شهر‌های فردوس، چناران، گناباد، حتی شهر زلزله زده طبس و... ادامه دارد.

آفتاب شرق، تحصن علما در حرم مطهر را با تیتر سخنرانی آیت ا... شیرازی در جمع آن‌ها با صدور بیانیه، روایت کرده است. همچنین، خبر راهپیمایی اصناف، دانشگاهیان و تظاهرات در نیشابور بین تیتر‌های بزرگی از سخنان امام خمینی (ره) به چشم می‌خورد.

۱۲ بهمن ۱۳۵۷

تیتر روزنامه‌های این روز سراسر اشتیاق است؛ زیرا خبر‌هایی از موافقت ایرفرانس با پرواز پاریس به تهران به گوش رسیده است. خراسان در این روز در خبری اعلام می‌کند که دانشگاهیان نیز به تحصن علما در حرم پیوسته اند.

این جریده، نوشته است: «روحانیون مبارز در صحن امام خمینی (ره) متحصن شدند. آیت ا... شیرازی نیز پس از اقامه نماز دقایقی در میان متحصنان گذراندند.» یکی از اهداف این تحصن نیز اعتراض به ایجاد موانع در راه بازگشت امام خمینی (ره)، اعتراض به کشتار بی رحمانه جمعه تهران و آگاهی بخشیدن بیشتر به جامعه بیان شده است.

طبق نوشته خراسان، جامعه دانشگاهیان برای شرکت در تحصن جامعه روحانیت، دسته جمعی و با نظمی خاص از باشگاه دانشگاه حرکت کردند و در مسیر، ضمن سردادن شعار‌های مختلف، شاخه‌های گل به سربازان و پاسبان‌ها می‌دادند. هرچند خبر قطعی شدن پرواز امام (ره) به ایران رسیده بود، تحصن قرار بود تا زمان فرود هواپیمای امام (ره) در مهرآباد ادامه داشته باشد.

بهمن ۱۳۵۷

تیتر‌های شادی مردم از به ثمرنشستن خواستشان و پایان تحصن با به سرانجام رسیدن هدفشان، عنوان‌های اصلی روزنامه‌های این روز را تشکیل می‌دهد. متن سخنرانی امام (ره) پس از ورود به ایران هم تیتر یک روزنامه خراسان است.

از خبر‌هایی که در این میان پررنگ است، می‌توان به نارضایتی مردم از پخش زنده نشدن مراسم ورود امام (ره) اشاره کرد. خراسان با تیتری جالب با عنوان «خردشدن ۲۰۰ تلویزیون در مشهد» به استقبال این نارضایتی می‌رود. داستان از این قرار بوده است: مردمی که منتظر بودند مراسم ورود امام خمینی (ره) را از تلویزیون تماشا کنند، در ساعت مقرر متوجه می‌شوند صداوسیما اعلام می‌کند به دلایلی نمی‌تواند مراسم را مستقیم پخش کند.

سپس برای چند ثانیه سرود شاهنشاهی پخش می‌شود و پس از آن، تصویر امام (ره) جایگزین می‌شود. روزنامه خراسان گزارش می‌کند که پس از این اتفاق، تماس‌های زیادی با روزنامه گرفته شده است که مردم می‌گفته اند در زمان پخش سرود، تلویزیون‌های خودشان را شکسته اند. گزارش میدانی خبرنگار خراسان هم حکایت از این دارد که این اتفاق‌ها و رفتار‌های مردم، ناشی از شوکه شدن بوده است.

اگر امام فردا نیاد/ مسلسل از مشهد می‌آد

جواد چشمه نور، فعال سیاسی و مبارز انقلابی در دهه ۵۰، در مرور خاطراتش از حضور مشهدی‌ها در قالب کاروان‌های استقبال از امام خمینی (ره) در بهمن ۵۷ این طور می‌گوید: در کنار وجه مذهبی شهر، وجود علمای بزرگ مبارز، انجمن‌های انقلابی بسیار و حرکت‌های مبارزاتی مهمی که با محوریت مشهد رخ می‌داد، این شهر را به رکن انقلاب اسلامی در کشور تبدیل کرده بود.

به همین دلیل وقتی خبر بازگشت امام (ره) اولین بار در نهم بهمن اعلام شد، افراد بسیاری به صورت کاروانی از مشهد راهی تهران شدند، آن چنان که آماری معادل ۱۰۰ اتوبوس پُر را اعلام می‌کردند.

خاطرم هست که ۶ بهمن، من و تعدادی از مبارزان مشهدی با یکی از همین کاروان‌ها از مشهد حرکت کردیم و روز بعد در تهران بودیم. ابتدا ما را برای اسکان به مسجد «لرزاده» تهران بردند.

امام جماعت مسجد، آقای فلسفی بود که خانواده شان از علما و مبارزان مطرح مشهد بودند. چند ساعتی را در آنجا استراحت کردیم تا اینکه چند تن از اهالی که منزلشان در همسایگی مسجد بود، آمدند و ما را به خانه هاشان دعوت کردند.

آن دوران مردم پایتخت در خانه هایشان را باز می‌گذاشتند تا مسافرانی که از راه‌های دور برای استقبال از امام (ره) آمده اند، بی جا و مکان نمانند. خانه‌ای که من وارد آن شدم، یک منزل بزرگ چندطبقه بود که صاحبش ۲۴ساعت کامل در آن از مسافران پذیرایی می‌کرد. شب را در آنجا ماندیم و صبح فردا (۸ بهمن) به سمت فرودگاه حرکت کردیم.

خاطرم هست از میدان شهیاد (آزادی فعلی) تا مهرآباد، سرتاسر تانک مستقر بود. ارتش هم در آماده باش نظامی قرار داشت. بختیار فرودگاه را بسته و اعلام کرده بود که موقعیت آب وهوایی برای پرواز مناسب نیست. راه‌ها به آن سمت هم بسته بود؛ به همین دلیل ما مشهدی‌ها درحالی که شعار می‌دادیم، به سمت دانشگاه تهران حرکت کردیم. شعار معروف ما در آن روز این بود: «وای به حالت بختیار/ اگر امام فردا نیاد/ مسلسل از مشهد می‌آد.» این شعار در روز‌های بعد خیلی باب شد و تمام پایتخت را فرا گرفت.

۱۲ بهمن ۵۷ به روایت مشهد

۱۰ صبح
مردم روی خودرو‌های سواری، وانت‌بار‌ها و تریلی‌ها سوار شده‌اند و با در دست داشتن عکس‌هایی از امام (ره)، شادی‌کنان ۲ انگشت خود را به علامت پیروزی بالا گرفته‌اند. روزنامه خراسان فردا زیر یکی از عکس‌های این روز می‌نویسد: «زیر لبشان شعار، بر چهره‌شان شادی و بر دستشان علامت پیروزی نقش بسته است.»

۱۱ صبح
صد‌ها هزار نفر از مردم مشهد درحالی‌که سبد‌های گل و عکس‌هایی از امام خمینی (ره) را در دست دارند، از مقابل مدرسه نواب به راه افتاده‌اند و شعار «خمینی بت‌شکن/ خوش‌آمدی به وطن» سر داده‌اند.

۱۲ ظهر
روی پرده‌ای که در مقابل منزل آقای شیرازی نصب شده، چنین نوشته شده است: «ملت ایران مژده ورود رهبر انقلاب، امام خمینی (ره) را که سلطه طاغوتیان را برانداخت، گرامی می‌دارد.»

۱۲:۳۰ ظهر
راهپیمایی بزرگی از چهارراه نادری شروع شده‌است و تا خیابان امام رضا (ع) فعلی ادامه دارد. مردم شعار می‌دهند: «خمینی پیروز است/ عید ما امروز است.»

۱۲:۴۵ ظهر
عده‌ای از راهپیمایان وارد حرم مطهرشده‌اند. همه یک‌صدا و پای‌کوبان فریاد می‌زنند: «وای اگر خمینی حکم جهادم دهد/ توپ و مسلسل نتواند که جوابم دهد.»

۱۴ عصر
تحصن علما در حرم پایان می‌پذیرد. علما اعلام کرده‌اند: «مردم غیور و مبارز ایران! اکنون که حکومت غاصب و دست‌نشانده بختیار به زانو در آمده‌است... هدف مقدسی که به خاطر آن تحصن نموده بودیم به خواست خداوند متعال برآورده گردید. از این نظر پایان تحصن را با موفقیت اعلام می‌کنیم.»