فرزانه عمادی - برخورداری از سلامت به‌عنوان یک حق در قانون اساسی کشور به رسمیت شناخته شده است، از این‌رو اخلال در سلامت افراد جامعه به هر بهانه و به هر روشی، آثار ناگواری بهدنبال خواهد داشت. برپایه گزارش سردار مجید کریمی، رئیس‌پلیس مبارزه با موادمخدر فراجا، در سال جاری بیش از ۳میلیون‌و۷۰۰هزار قرص لاغری و چاقی حاوی ترکیبات متامفتامین(شیشه) در کشور کشف و ضبط شده است. آنچه درباره این نوع داروها مطرح است، اثرات بسیار مخرب آن‌هاست که مصرف‌کنندگان را دچار بحران‌های جدی میکند. علاوه‌بر این، طبق گزارش‌های پزشکی‌قانونی، در سال گذشته بیش از 6هزارو500نفر از مصرف‌کنندگان مواد مخدر و قرص‌های روان‌گردان، جان خود را از دست داده‌اند. مصرف‌کنندگان این قرص‌های لاغری، آگاهانه یا ناآگاهانه برای کاهش وزن از این داروها استفاده می‌کنند که در ادامه مصرف، دچار آسیب جدی روحی، روانی و جسمی خواهند شد.
ازآنجاکه قانون، ورود هرگونه داروی غیرمجاز را تحت هر عنوان و استفاده به‌دلیل اینکه مطابق با استانداردهای «فارماکوپه دارویی» نیست و مجوز وزارت بهداشت را ندارد، قاچاق دانسته است، پروسه صدور مجوز واردات دارویی را سختگیرانه و در قالب قوانین خاص دنبال میکند، با این حال به‌دلیل آنکه داروهای لاغری تقلبی و ماهواره‌ای هیچ نام‌ونشانی از محل تولید و کشور تولید‌کننده ندارند، مردم و مصرف‌کنندگان پس از بروز مشکل هرگز نمی‌توانند شکایتشان را پیگیری کنند و به‌عبارتی دستشان به هیچ‌جا نمی‌رسد.
درحال‌حاضر پرونده‌های بی‌شماری درباره عوارض هولناک و حتی مرگ‌بار استفاده از داروهای تقلبی و قاچاق وجود دارد اما آمار دقیقی از تعداد قربانیان آن در دست نیست؛ زیرا این نوع داروها شاید قابل پیگیری نباشند، از این‌رو سیاست‌گذاران در حوزه سلامت و دارو می‌کوشند تا آثار زیان‌بار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی واردات داروی غیرمجاز را -که معجزه لاغری نام گرفته است- در سطح جامعه کنترل کنند و از افزایش ثروت و قدرت نامشروع، رانت‌خواری و کاهش اعتماد عمومی جلوگیری کنند. نباید از این نکته غافل شد که حجم وسیعی از داروهای غیرمجاز لاغری که ارمغانی جز مرگ برای مصرف‌کنندگان ندارد، سبب آثار مخرب فرهنگی و هدر رفتن سرمایه‌های اجتماعی و افزایش بی‌نظمی در جامعه سلامت‌محور می‌شود.
تشویش و نگرانی؛ عارضه قرص‌های غیرمجاز لاغری
دکتر آزیتا مهریزی، داروساز مشهدی، درباره اثرات مخرب داروهای غیرمجاز لاغری می‌گوید: مشتقات تمام داروهای غیرمجاز لاغری، مواد مصنوعی است که موجب سرکوب کردن اشتها در زمان طولانی می‌شود، از این‌رو کسانی که سعی می‌کنند در زمان کوتاه به اندام ایده‌آل دست یابند، از مصرف این قرص‌ها احساس رضایتمندی دارند. داروهای لاغری، سوخت‌وساز بدن را به‌صورت غیرطبیعی افزایش میدهد و سبب از بین رفتن مواد مغذی و مفید در بدن می‌شود. مصرف قرص‌های لاغری، استرس در فرد را افزایش میدهد و باعث می‌شود فرد دچار تشویش و نگرانی شود.
*افزایش خودکشی در افراد با مصرف داروهای لاغری
دکتر مهریزی با اشاره به عارضه فشارخون ناشی از مصرف قرص‌های لاغری بیان میکند: تپش قلب بالا و بی‌خوابی، از اثرات مضر مصرف قرص‌های لاغری است و ازآنجاکه خواب فرد در هنگام استفاده از این قرص‌ها دچار اختلال می‌شود، سیستم ایمنی بدن نیز به‌شدت آسیب‌پذیر می‌شود و مشکلات و بیماری‌های گوناگون را در انسان افزایش میدهد. همچنین داروهای غیرمجاز لاغری، فشارخون انسان را افزایش میدهد و باعث از بین رفتن بافت‌‌های چربی و سوخت‌وساز غیرطبیعی می‌شود. درنتیجه پرفشاری یا همان فشارخون بالا از مهم‌ترین عوارض استفاده‌کنندگان این نوع از داروهاست.
این دکتر داروساز در ادامه بیان میکند: بیشتر افرادی که از داروهای غیرمجاز لاغری استفاده می‌کنند، به‌تدریج به افرادی تهاجمی و دارای استرس بالا تبدیل می‌شوند. در بسیاری مواقع مشاهده شده است که افسردگی‌های حاد در مصرف‌کنندگان این نوع داروها شدت گرفته و آمار خودکشی در این گروه افزایش یافته است. وجود ترکیبات سیبوترامین باعث آسیب‌های مغزی و قلبی جبران‌ناپذیری می‌شود. وزارت بهداشت مصرف این داروها را به‌دلیل عوارض قلبی و عروقی و افزایش موارد سکته مغزی، ممنوع کرده است. ترکیبات فنل‌فتالین در داروهای غیرمجاز لاغری درواقع یک مسهل است، اما ثابت شده است که این ماده اثرات سرطان‌زایی دارد. این ماده حتی روی دی‌ان‌ای هم تأثیر می‌گذارد و می‌تواند اثرات سرطان‌زایی خود را به نسل‌های بعدی انتقال دهد.
کشف تخلف دارویی از 13باشگاه
رئیس هیئت پزشکی‌ورزشی خراسان‌رضوی نیز با بیان اینکه در شش ماه نخست امسال، 13تخلف دارویی از باشگاه‌های ورزشی، کشف و اقدامات قانونی درباره مؤسسان و صاحبان آن‌ها اعمال شده است، می‌گوید: محل فروش دارو در داروخانه است و هیچ‌کس اجازه ورود به حوزه پزشکی را ندارد.
دکتر رضا گلدوزیان بیان میکند: خدمات دارویی به نام داروهای لاغری گیاهی که به‌صورت غیرمجاز و بدون حضور پزشک یا در قالب یک مکان آرایشگاهی، عطاری‌ها و سالن‌های ورزشی فعالیت می‌کنند، مداخله‌گر پزشکی به‌شمار می‌روند، از این‌رو دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد با همکاری سازمان‌های مربوط در قالب نظارت‌های مشترک از طریق گزارش‌ها و شکایت‌های مردمی یا گزارش‌های سازمان‌های نظارتی مانند اداره تعزیرات حکومتی، وارد عمل می‌شود و با فعالیت این مراکز برخورد قانونی میکند.
این مقام مسئول می‌افزاید: بسیاری از داروهای لاغری که به‌صورت غیرمجاز در عطاری‌ها مشاهده می‌شود، دست‌ساز هستند و به‌شدت سلامت افراد را تهدید می‌کنند. بررسی درباره ترکیب محتوای محصولاتی که به‌عنوان داروهای گیاهی لاغری عرضه می‌شوند، آن‌ها را در دسته داروهای غیرمجاز و غیراستاندارد قرار میدهد که عوارض جدی و اعتیاد بالا را بهدنبال دارند؛ زیرا مواد مؤثر موجود در این ترکیبات بر روی برچسب محصولات ذکر نمی‌شود و مصرف‌کنندگان از خطرها و عوارض آن اطلاعی ندارند.
دکتر گلدوزیان ادامه میدهد: مقصود از توزیع یا خریدوفروش غیرمجاز دارو، این است که واردات و صادرات و خریدوفروش دارو بدون داشتن مجوز از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی صورت می‌پذیرد؛ البته قابل مصرف بودن یا غیرقابل مصرف بودن دارو در مواقع کشف و ضبط داروهای غیرمجاز، موضوعی است که پس از احراز تخلف جرم به‌منظور تعیین‌تکلیف و بررسی دراختیار وزارت بهداشت قرار می‌گیرد.
جوانان 15 تا 18سال از مصرف قرص‌های لاغری اجتناب کنند
همچنین نایب‌رئیس بانوان در هیئت پزشکی‌ورزشی خراسان‌رضوی درباره منع استفاده از داروهای لاغری غیرمجاز می‌گوید: استفاده از قرص‌های لاغری در بسیاری از مواقع برای جوانان زیر 15 تا 18سال توصیه نمی‌شود. همچنین زنان باردار و مادران شیرده باید از مصرف خودسرانه هر قرصی به‌خصوص قرص لاغری اجتناب کنند. مصرف‌کنندگان قرص‌های لاغری بی‌نام‌ونشان باید بدانند که مواد تشکیل‌دهنده این دارو به‌گونه‌ای است که در افراد دارای مشکلات قلبی یا عروقی، سابقه فشارخون، افراد دچار مشکلات کلیوی یا افرادی که داروهای دیگر مصرف می‌کنند، هشداری جدی است و نباید خودسرانه به خوردن قرص‌های لاغری به‌منظور کاهش وزن روی آورند.
دکتر طاهره ملک‌آرا می‌افزاید: در بسیاری از قرص‌های لاغری، ترکیبات دارویی به شکلی است که باعث دفع آب از بدن می‌شود و این عمل می‌تواند عوارض خطرناکی را ایجاد کند و همین‌طور باعث کمبود مواد غذایی و ویتامین‌های مهم و ضروری برای بدن شود.
*وجود آمفتامین در ترکیبات قرص‌های غیرمجاز
این متخصص طب سنتی درمورد ترکیبات قرص‌های غیرمجاز هشدار میدهد: قرص‌های غیرمجاز لاغری دارای درصد بالایی از آمفتامین هستند که عملکرد این نوع قرص‌ها، باعث سوزاندن چربی و کالری در بدن می‌شود. البته ترکیبات مشابه دیگر هم در این قرص‌ها به‌وفور یافت می‌شود و عوارض مصرف داروهای دارای آمفتامین به افزایش انبساط عروقی و افزایش ضربان قلب، افزایش فشارخون، سکته‌های قلبی و مغزی می‌‌انجامد. از عوارض دیگر ترکیبات آمفتامین در داروهای غیرمجاز لاغری، می‌توان به خشکی دهان، لرزش دست، افزایش فشارخون، آسیب به کبد و کلیه و تأثیر مخرب بر عملکرد تیروئید فرد اشاره کرد.
*خماری؛ دیگر علامت داروهای لاغری
دکتر ملک‌آرا درباره اعتیاد به این داروها نیز می‌گوید: ازآنجاکه آمفتامین یک محرک قوی سیستم عصبی مرکزی به‌شمار می‌رود، به‌عنوان نوعی ماده مخدر و روان‌گردان استفاده می‌شود و استفاده طولانی‌مدت از آن به بروز اعتیاد در فرد مصرف‌کننده منجر می‌شود و اگر میزان مصرف آن کاهش یابد، فرد دچار علائم خماری می‌شود. متأسفانه داروهای غیرمجاز لاغری در بسته‌بندی‌های خارجی و شیک عرضه می‌شوند و حاوی موادمخدر صنعتی شیشه هستند که با ایجاد رنگ‌های فسفری، قرمز و آبی باعث جذابیت دارو می‌شود.
مجازات عاملان خریدوفروش داروهای غیرمجاز
دکتر مصطفی ثانی، حقوقدان و استاد دانشگاه امام‌رضا(ع)، درباره مرتکبان جرم خریدوفروش داروی غیرمجاز می‌گوید: دامنه شمول مصادیق جرم خریدوفروش غیرمجاز دارو از لحاظ فاعل و مرتکب جرم، بسیار وسیع است و هر فردی را که مبادرت به خریدوفروش داروهای لاغری غیرمجاز کند، دربر می‌گیرد. ازطرفی ویژگی و صفت خاصی برای فاعل جرم مذکور در قانون قید نشده است. بنا بر ماده3 قانون مربوط به مقررات امور پزشکی‌دارویی، خوردنی و آشامیدنی، چنانچه فاعل یا مرتکب جرم اقدام به ساخت، تهیه و توزیع و فروش دارو، تجهیزات و ملزومات پزشکی کند، مجازاتش تشدید می‌شود.
این حقوقدان درباره موضوع جرم خریدوفروش غیرمجاز دارو بیان میکند: موضوع جرم خریدوفروش غیرمجاز دارو، اقلام دارویی است که نام و مشخصات آن‌ها را وزارت بهداشت مشخص و معرفی کرده است، بنابراین طبق تبصره۳ ماده۳، همه فرآورده‌های تقویتی، تحریک‌کننده ویتامین‌ها و... که فهرست آن‌ها را وزارت بهداشت اعلام و منتشر میکند، جزو اقلام دارویی محسوب می‌شود و خریدوفروش آن‌ها نیز از مصادیق جرم خریدوفروش غیرمجاز دارو به حساب می‌آید.
دکتر ثانی در ادامه به مجازات قانونی جرم خریدوفروش داروهای غیرمجاز اشاره و بیان میکند: طبق ماده۲۷ قانون مبارزه با کالا و ارز، هر شخصی که اقدام به واردات و صادرات دارو، مکمل‌ها، ملزومات و تجهیزات پزشکی و قطعات آن‌ها و فرآورده‌های خوراکی آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی یا مواد اولیه یا همه اقلام مذکور بدون انجام تشریفات قانونی یا مبادرت به ساخت کالاهای مذکور بدون رعایت تشریفات و مقررات مربوط کند، به مجازات قاچاق کالا محکوم می‌شود. این مجازات، مانع پرداخت دیه و خسارت‌های واردشده نیست، لذا طبق قوانین، وجوه حاصل از فروش کالاهای ممنوعه و آلات و ادواتی که برای ساخت کالاها و به‌منظور قاچاق یا تسهیل ارتکاب قاچاق کالاهای ممنوعه، استفاده می‌شود و همچنین وسیله نقلیه مورد استفاده که متعلق به شخص مرتکب قاچاق است، با دستور قضایی ضبط می‌شود.
این استان دانشگاه بیان میکند: دفعات ارتکاب جرم در مجازات مجرم، مؤثر است، از این‌رو نظر به اینکه فرد متخلف مرتکب توزیع و خریدوفروش غیرمجاز دارو دارای ویژگی و صفت تشدیدکننده مجازات است یا خیر و با درنظر گرفتن دفعات ارتکاب جرم که برای بار نخستین است یا مرتکب سابقه تکرار جرم دارد، مجازات آن متغیر خواهد بود.
*کلام آخر
اگرچه این روزها برخی از افراد برای رسیدن به وزن ایده‌آل خود، ورزش و فعالیت‌های بدنی و رژیم صحیح تغذیه را انتخاب می‌کنند، اما افرادی هستند که می‌خواهند
«ره صد ساله را یک شبه طی کنند» و با رجوع به مکمل‌های دارویی بی‌اصل‌ونسب و فاقد مجوزهای بهداشتی و مصرف بی‌رویه آن‌ها، کمر به نابودی خود می‌بندند. افرادی که در توهمات اندام عروسکی با مصرف داروهایی که اغلب برگرفته از مواد مخدر همچون شیشه است، جانشان را به بازی گرفته و سرآخر تراژدی تلخی را در زندگی خانوادگی خود رقم می‌زنند.
در روزهای آینده شهرآرا سوژه مورد نقد و بررسی در حوزه داروهای لاغری را از منظر قضایی، انتظامی و آسیب‌شناسی پیگیری خواهد کرد، اما از شهروندان درخواست می‌کنیم که حتما موضوع را با مراجعه به پزشک متخصص و واحدهای درمانی مجوزدار پیگیری کنند.