آمنه مستقیمی| اربعین حسینی در ادامه عزاداری‌های محرم و صفر و گرامیداشت یاد و نام امام‌حسین(ع) و قیام تاریخ‌ساز آن حضرت، یادآور اهدافی است که از روز عاشورا با شهادت اباعبدا...الحسین(ع) و اصحاب باوفایشان آغاز شد و طی چهل روز کاروان اسرا آن را دنبال و تکمیل کردند و به نتیجه رسید، از این‌رو دانستن اهداف اربعین و آنچه از عاشورا تا اربعین رقم خورده است، اهمیت بسیار دارد؛ موضوعی که در گفت‌وگو با آیت‌ا...محمدباقر تحریری، استاد اخلاق و تولیت مدرسه علمیه مروی، بررسی کرده‌ایم و در ادامه دنبال می‌کنید.
شبیه عاشورا در هیچ دین و قومی نیست
واقعه کربلا و آنچه در عاشورای حسینی به وقوع پیوست، بزرگ‌ترین اتفاق رخ‌داده در تاریخ بشریت محسوب می‌شود؛ واقعه‌ای که در هیچ دین، مذهب و قومی شبیه آن را سراغ نداریم که از یک‌سو جمعیتی کم، طرفدار حق و حقیقت و عدالت و دارای فضایل فراوان ایمانی و صفات برجسته الهی، درمقابلِ جمعیتی بسیار که به‌ظاهر، از اسلام و قرآن طرفداری می‌کردند و با آن جمعیت معدود همفکر بودند، به قیام برخیزند؛ جماعتی پرتعداد که برخلاف ادعا‌یشان، هیچ قرابتی با دین و کتاب خدا نداشتند، بلکه دنبال دنیا و رسیدن به شئون دنیایی بودند، اما آن جمعیت معدود با تحمل سختی‌های بسیار و با وجود قرار گرفتن در محاصره اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، همه هستی و آبرو و حیثیت خود را برای حفظ و احیای دین و اسلام ناب محمدی در طبق اخلاص نهادند؛ دینی که رسول خاتم(ص) به ارمغان آورده بودند و پس از ایشان جز پوسته‌ای از آن باقی نمانده بود و جز عده‌ای اندک، کسی به آن پایبند نبود.
این واقعه اگرچه در ظاهر بین دو جبهه حق حسینی و باطل یزیدی رخ داد، درحقیقت بین دو تفکر و دو دیدگاه که از ابتدای تاریخ با هم در تضاد و تقابل بودند، رقم خورد. از این نظر، واقعه عاشورا باید الگو قرار بگیرد و برای استمرار تقابل میان حق و باطل، مشوق و راهنما باشد. در این میان، اربعین امام‌حسین(ع) نشان‌دهنده الگو بودن تفکر توحیدی با راهنمایی امام معصوم(ع) است که ما را همیشه به پاکی در عمل و تفکر، رهنمون
شده‌اند.
فقط برای امام‌حسین(ع) اربعین داریم
ما درباره هیچ‌یک از معصومان حتی شخص پیامبر اعظم(ص)، موضوع اربعین یا گرامیداشت چهلمین روز درگذشت و شهادت را نداریم، جز برای امام‌حسین(ع). مهم آن است که گرامیداشت اربعین، منحصر به همان سال شهادت حضرت نیست و نه‌تنها جابربن‌عبدا... انصاری همراه عطیه در نخستین اربعین شهادت حسینی به زیارت حضرت اباعبدا...الحسین(ع) رفته‌اند و این روز زیارت‌نامه دارد و در مفاتیح‌الجنان آمده است، بلکه پس از آن نیز این سنت مرسوم بوده است. از این نظر بدون تردید اهل‌بیت امام‌حسین(ع) در اربعین همان سال یا سال بعد به کربلا رفته‌اند.
حکمت اربعین
حکمت بزرگداشت اربعین، زنده و جاودان ماندن واقعه کربلاست و به‌منظور همین حیات دائمی است که ائمه(ع) در دهه محرم به‌ویژه عاشورا، اقامه عزا می‌کردند و خانواده و اصحاب را به عزاداری فرامی‌خواندند تا با بیان مصائب حسینی، موضوع حاکمیت همیشگی دین، یعنی ولایت و امامت اهل‌بیت(ع)، نیز مطرح و تبیین شود و این حقیقت در نسل امام‌حسین(ع) تا امام عصر(عج) ادامه می‌یابد؛ به‌دلیل این اهمیت و عظمت است که هم امام‌صادق(ع)، زیارت اربعین را انشا و به آن امر کرده‌اند و هم امام‌عسکری(ع) این زیارت را از علائم پنجگانه انسان مؤمن معرفی کرده‌اند.
تعبیر مؤمن در آیات قرآنی شامل همه مسلمانان می‌شود، لکن در بیانات ائمه(ع) آن را برای معتقدان به امامت خودشان به‌کار برده‌اند و آن‌ها کسانی هستند که به خلافت بلافصل علی(ع) و سپس یازده امام معصوم(ع) بعد از پیامبر اکرم(ص) معتقد هستند تا تفاوت بین آن‌ها و پیروان مذاهب اسلامی دیگر در عمل مشخص شود. از این نظر، بلند گفتن «بسم‌ا...الرحمن‌الرحیم» در سوره‌های نماز، یکی از نشانه‌ها بیان شده است؛ زیرا اهل‌سنت یا آن را نمی‌گویند یا آهسته می‌گویند و نیز انگشتر در دست راست کردن.
شاخصه‌های زیارت اربعین
اگر به زیارت اربعین که امام‌صادق(ع) انشا کرده‌اند توجه کنیم، چند شاخصه را در آن می‌یابیم:
نخستین شاخصه، مقام امامت حضرت اباعبدا...الحسین(ع) است که با تعابیر مختلف بر آن تأکید شده است.
شاخصه دوم، جایگاه ویژه ائمه(ع) از منظر خلقت نوری است که انوار مقدس ایشان از نسل‌های پاک انبیا و موحدان از حضرت آدم(ع) تا عبدا...، پدر رسول خدا(ص) و ابوطالب، پدر علی(ع)، از شرک و گناه، مبری شده و هیچ شرک و اخلاق مشرکانه‌ای در نسل آن‌ها وجود نداشته است؛ چنان‌که به تصریح زیارت‌نامه، مقام امامت از جانب خدای متعال برعهده کسانی گذاشته شده است که از نظر نسل و اعتقاد و اعمال، از پاکان روزگار هستند.
سوم، هدف والای امام‌حسین(ع) در قیام عاشوراست که در دیگر زیارات، کمتر به این هدف اشاره شده است که حضرت سیدالشهدا(ع) درصدد بودند مردم را از جهالت بی‌ایمانی، جهالت درباره هدف آفرینش و سرگردانی در یافتن راه و روش صحیح برای زندگی پاک و سعادتمندانه نجات دهند؛ زیرا عده‌ای بعد از پیامبر(ص) راه را گم کردند و از صراط مستقیم یعنی‌امیرالمؤمنین(ع) و اهل‌بیت(ع) دور افتادند و خود را پرچمدار اسلام و زمامدار مسلمانان معرفی کردند.
چهارمین شاخصه زیارت اربعین، اشاره به آن‌هایی است که امام‌حسین(ع) را به شهادت رساندند؛ کسانی که فقط به زندگی دنیا فکر می‌کردند و خود را در حیات پست آن محدود کردند و برای این حیات از کشتن مظلومان هم ابایی نداشتند. نکته دیگری که در زیارت اربعین باید به آن توجه کرد، استمرار جریان امامت تا روز قیامت است. این جریان با ظهور امام‌زمان(عج) و نیز در آستانه قیامت با موضوع رجعت، حاکمیت می‌یابد و سبب جهانی شدن اسلام می‌شود؛ همان هدفی که پیامبر اکرم(ص) دنبال می‌کردند، بنابراین هم زائران اربعین، هم آن‌ها که به این زیارت نمی‌روند، باید خود را با این اهداف هم‌مسیر کنند.
جشنی که جای خود را به اقامه عزا داد
در چهل روزی که پس از عاشورا بر اهل‌بیت امام‌حسین(ع) گذشت، اتفاقات مهمی رخ داد. با رفتن اهل‌بیت به کوفه و شام و سپس بازگشتشان به کربلا، چهره پلید یزید و هم‌دستانش و اسلام بنی‌امیه، مشخص شد. معاویه و یزید درصدد بودند که اسم پیامبر(ص) و ائمه(ع) از مأذنه‌ها و منابر برداشته شود اما در محفل یزید و بعد از اسارت و آزار اهل‌بیت(ع)، با خواندن خطبه‌های امام‌سجاد(ع) و حضرت زینب(س) ورق برگشت، تاجایی‌که خانواده یزید علیه او برخاستند و جشنی که برای پیروزی ظاهری در کربلا پیش‌بینی شده بود، جای خود را به اقامه عزا و عزاداری داد و این‌چنین اهداف یزید خنثی شد.
تبیین عاشورا و حیات اسلام
برای ما نیز باید این موضوع مهم باشد و در دهه محرم، عزای با معرفت و همراه با محبت، برپا و اهداف مختلف امام‌حسین(ع) را دنبال کنیم و چنان‌که علما و بزرگان ما تاکنون با برگزاری عزا و جلسات معرفت‌افزایی در دهه محرم و اربعین، اهداف قیام حسینی را تبیین کرده‌اند، ما نیز باید در مجالس عزاداری، معارف حسینی را بیان کنیم که این تبیین، اسلام را زنده نگه می‌دارد؛ همان اسلام محمدی، علوی و فاطمی که بنی‌امیه درصدد ریشه‌کَن کردن آن بود؛ چون آن‌ها ازاساس، اسلام را قبول نداشتند و جدشان ابوسفیان به‌اجبار اسلام آورد و پیش از آن، از هیچ کارشکنی علیه اسلام و پیامبر(ص) و مسلمین فروگذار نکرده بود و در روز فتح مکه مشمول رحمت نبوی قرار گرفت؛ به همین دلیل نیز حضرت زینب(س) در خطبه شام، خطاب به یزید فرمودند: «یابن‌الطلقا؛ یعنی ای پسر آزادشده!» و این کنایه از رحمت پیامبر(ص) به آن‌ها بود. محبان اهل‌بیت(ع) نیز باید در محرم و صفر به‌طور ویژه برای احیای اسلام و پاسداشت مکتب اهل‌بیت(ع) این مجالس را برگزار کنند و این شکوه روزافزون باید همراه با تبیین و اعتقادات برحق و دستورهای اهل‌بیت(ع) باشد که این‌چنین، مسیر راستین و صحیح زندگی را می‌یابیم.
سبک زندگی عاشورایی این است که ما دنبال ایمان به خدا، ایمان به قیامت، ایمان به حقانیت دستورهای دین باشیم و این ایمان را با معرفت‌افزایی به معارف قرآن و اهل‌بیت(ع) مستحکم کنیم. در این میان، انقلاب اسلامی دورنمایی از این حرکت عاشورایی است که امام‌حسین(ع) انجام دادند و برای اقامه عدل و احیای امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر و اصلاح امور دین قیام کردند؛ انقلاب اسلامی هم حاکمیت دینی و سبک زندگی اسلامی را برای ما به ارمغان آورد؛ هرچند ما در ابتدای راه هستیم و باید متوجه دشمنان باشیم؛ به‌ویژه که آن‌ها استقلال و عزت ما را نمی‌خواهند. اگر می‌خواهیم حیات حسینی و اربعینی داشته باشیم، باید این‌گونه بیندیشیم و عمل کنیم و باطن و ظاهر ما در پیروی از امام‌حسین(ع) یکسان باشد.
ادبی که زائران باید داشته باشند
زائران اربعین قدر خود را بدانند. در روایت است هر قدمی در این مسیر برداشته می‌شود، فضایل بسیار دارد و گناهان فراوان انسان را پاک می‌کند و درجات انسان را بالا می‌برد و به فرموده امام‌صادق(ع) ، «هزار حسنه برای انسان نوشته می‌شود و هزار گناه از او رفع می‌شود». زائران باید در این مسیر، کمک‌حال هم باشند و به دستورهای شرع مقدس، التزام داشته باشند و اخلاق اسلامی را رعایت کنند. شیطان همه‌جا در کمین است و باید مراقب راه‌های نفوذ او باشیم. این سبک زندگی را باید پس از زیارت هم دنبال کرد. در مفاتیح‌الجنان مرحوم شیخ‌عباس قمی، ۲۸ادب زیارت تصریح شده است و در باب زیارت امام‌حسین(ع)، به بیست ادب زائر اشاره می‌کند که خوب است زائران آن‌ها را رعایت کنند. مقصد اصلی در زیارت، ابراز ارادت و بیعت با امام معصوم و تلاش برای تجربه زیست حسینی است. این شکوه چندین‌میلیونی را وامدار خون شهدا هستیم که تابع اصحاب عاشورایی امام‌حسین(ع) بودند.