امروز به شرح عبارت مشهوری از امام علی(ع) می‌پردازیم؛ «أَنَا الضَّارِبُ بِالسَّیْفَیْنِ». ایشان در یکی از خطبه‌هایشان درمورد فضیلت‌ها، سابقه و رشادت‌های خویش در پیشبرد اهداف اسلام، بعد از بیان برخی از این امتیازها فرمودند: «أَنَا الضَّارِبُ بِالسَّیْفَیْنِ؛ من کسی هستم که با دو شمشیر جنگیدم».1
علامه‌مجلسی در تفسیر «سیفین»(دو شمشیر)، احتمالاتی را مطرح کرده است. وی می‌گوید: «شاید مقصود از سیفین همان چیزی باشد که مشهور است؛ یعنی ذوالفقار(شمشیر آن حضرت) دولبه بود».2 ابن شهرآشوب نیز دولبه بودن ذوالفقار را در کتاب خود آورده است.3 اما در ریشه‌یابی لغوی واژه ذوالفقار، برخی لغت‌شناسان می‌گویند: «ذوالفقار، یعنی دارای «فقرات(مهره‌ها)»؛ به‌عنوان نمونه به هریک از مهره‌های پشت، «فقره» می‌گویند که مجموعه ستون فقرات از آن‌ها تشکیل می‌شود. همچنین گفته‌اند چون بر پشت شمشیر ذوالفقار، خراش‌های پست و همواری بود، از این‌رو آن را ذوالفقار گفته‌اند.4
یکی از لغت‌شناسان عرب به نام ابن‌منظور، درمورد دلیل نام‌گذاری این شمشیر می‌گوید: «... لأَنه کانت فیه حُفَرٌ صِغار حِسان؛ ذوالفقار را به این اسم نامیده‌اند؛ چون در وسط آن، سوراخ‌های کوچک و زیبایی وجود داشت».5
لغت‌دان دیگری به نام ابن‌اثیر نیز همین عقیده را دارد: «سمّی السیف ذا الفقار لحفر فیه؛ آن شمشیر به ذوالفقار نامیده شد؛ چون در آن سوراخ‌هایی وجود داشت».6 در برخی منابع آمده است ذوالفقار وسطش مانند مهره‌های پشت انسان بود.7یعقوبی می‌گوید: بلندی ذوالفقار هفت وجب و پهناى آن یک وجب [بود] و درمیان آن کنده‌کاری شده بود.8
عفان‌بن‌مسلم از عبدالواحدبن‌زیاد از خصیف و او هم از مجاهد و زیادبن‌ا‌‌بومریم نقل می‌کند: «شمشیر پیامبر اسلام(ص) شمشیری زبانه‌دار و ساخت منطقه خیف بود».9
بر این اساس و باتوجه‌به آنچه در منابع تاریخی و روایی وجود دارد، نمی‌توان گفت که شمشیر ذوالفقار، شمشیری دولبه بود، بلکه آنچه از جمع‌بندی گزارش‌ها برمی‌آید، آن است که این شمشیر، شمشیری بود که با نقش‌ونگارهای خاصی تزیین شده بود.10
منابع:
1. شیخ‌صدوق، امالی، ص25، تهران، کتابچى، چاپ ششم، 1376ش.
2. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج39، ص342، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق؛ «نبرد امام‌علی(ع) با دو شمشیر».
3. ابن شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل أبیطالب(ع)، ج3، ص250، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.
4. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، واژه «فقر»؛ یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابوعبدا...، معجم‌البلدان، ج4، ص268، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، 1995م.
5. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان‌العرب، محقق، مصحح، میردامادی، جمال‌الدین، ج5، ص63، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.
6. ابن‌اثیر جزری، علی‌بن‌محمد، الکامل‌فی‌التاریخ، ج2، ص316، بیروت، دار صادر، 1385ق.
7. صالحی‌دمشقی، محمدبن‌یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیرالعباد، ج7، ص363.
8. یعقوبی، احمد بن أبی‌یعقوب، تاریخ‌الیعقوبی، ج2، ص88، بیروت، دار صادر، چاپ اول، بی‌تا.
9. ابن سعد کاتب واقدی، محمد، الطبقات‌الکبری، ج یک، ص378، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1410ق.
10. ر. ک: «سازنده شمشیر ذوالفقار».