رضا میرزاده|«هنرمند رازدار خزاین غیب است و زبان او، زبان تمثیل و تمثل است. پس باید رمز و راز ظهور حقایق متعالی و کیفیت حضور و ظهور امر قدسی را در جهان بشناسد. او باید با بصیرت قلبی، راز تمثل حقایق ملکوتی را بیابد و این یافتن، به معنای علم پیدا کردن نیست. به زبان روان شناسی امروز، این یافتن، لزوما با خودآگاهی نیست؛ بلکه روح هنرمند باید منزل نزول ملائکه ای شود که واسطه الهام رموز غیبی به قلوب و اذواق هستند. قلب هنرمند باید جلوه گاه حسن و بهاء حضرت حق باشد و آیینگی نیز بداند.» آنچه که بیان شد، بخشی از دیدگاه ها و نظرات سید شهیدان اهل قلم، «سید مرتضی آوینی» است که سالروز شهادت او به نام «روز هنر انقلاب اسلامی» نام گرفته است. شهیدی که از هشت سال دفاع مقدس مردم ایران، روایتی مستند و با زبانی تازه و گویا بنیان گذاشت که «روایت فتح» نام گرفت و در کنار آن، با تولید آثار مکتوب و مستند، کوشید تا امانت دار روایت انقلاب باشد.نگاه آوینی به هنر، صرفا نگاهی از نوع زیبایی شناسی و بهره گیری از ابزار در تولید آثار هنری نبود. آوینی نگاهی اشراقی به هنر داشت که تکامل آن را در رسیدن نوع انسان به راز خلقت می دانست. در پیوست نگاه اشراقی آوینی به هنر، نگاهی تمدنی نیز وجود داشت که بر مبنای آن، هنر در مسیر تکامل و سیر تمدنی، می بایست خاصه هنرمند و پس از او، نوع افرادی را که با هنر ارتباط برقرار می کنند در مسیر تکامل و تعالی فردی قرار دهد و جامعه را به جامعه ای اخلاقی رهنمون کند.این نگاه سیدمرتضی آوینی، در اندیشه بنیان گذار فقید انقلاب و جمهوری اسلامی و پس از آن، رهبر انقلاب اسلامی نیز مورد توجه بوده و در عرصه های مختلف، هنرمندان را به سمت وسوی آن تأکید و تشویق کرده اند. از آن جمله، این فرمایش رهبر معظم انقلاب اسلامی در اول مردادماه ۱۳۸۰ است که این گونه بیان کرده اند: «هنرمند، هم در باب فرم و قالب هنرِ خودش و هم در قبال مضمون تعهد دارد. کسی که قریحه هنری دارد، نباید به سطح پایین اکتفا کند. این یک تعهد است. هنرمند تنبل و بی تلاش، هنرمندی که برای تعالی کار هنرىِ خودش و ایجاد خلاقیت تلاش نمی کند، در حقیقت به مسئولیت هنری خودش در قبال قالب عمل نکرده است. هنرمند باید دائم تلاش کند.»
به نظر می رسد که چنین امری، یکی از مهم ترین نیازهای جامعه امروزی باشد. در جامعه ای که به دلیل آنچه مجال گفتن آن در این نوشتار نیست، سبک و سیاق زندگی مردم در آن تغییر کرده و اگر به آن توجه نشود، به سمت وسوی بی تفاوتی به انسانیت و ارزش های انسانی حرکت می کند. چه رسد به اینکه بتوان از مفاهیم و ارزش های دینی در آن سخن گفت و توقع مدینه فاضله از آن داشت.
در ادامه این نوشتار، به سراغ برخی از هنرمندانی رفته ایم که کوشیده اند در مسیر تحقق هنر انقلابی گام بردارند و در زندگی هنری خود، شاخص های هنر انقلابی را مورد توجه قرار دهند.
هنر انقلاب زبان گویای جامعه
سید محمدرضا میری، هنرمند طراح و گرافیست که در قالب فعالیت هایی نظیر نهضت پوستر انقلاب اسلامی کوشیده است تا نوعی همراهی و وحدت بین هنرمندان انقلاب ایجاد کند.
او که در سال ۱۳۹۹ نیز به عنوان چهره برتر هنر انقلاب در خراسان رضوی معرفی شد، در معرفی شاخص های هنر انقلابی می گوید: انقلاب اسلامی ایران پدیده ای چند وجهی بوده و شامل مسائل صرفا سیاسی نبوده است.
انقلاب ما در فرهنگ، اقتصاد، صنعت، مسائل اجتماعی، مسائل بین الملل نظراتی داشته و دارد و اتفاقا در همین زمینه ها نیز با چالش هایی روبه رو است. بر همین مبنا، هنر انقلاب نیز هنری است که در هر زمینه ای که انقلاب در آن با چالش روبه رو می شود، تلاش می کند در برطرف کردن آن چالش و نیز بروز و ظهور اندیشه های اصیل انقلابی در آن مؤثر باشد.
وی می افزاید: اگر امروز ما در اقتصاد و تولید چالش داریم، هنر انقلاب اسلامی باید کمک کند تا مسائل و مشکلات این عرصه را بررسی کند و برای متخصصان و مخاطبانش پیشنهادهایی ارائه کند تا آن مشکلات برطرف شود.
میری بیان می کند: اگر نسل فعلی بدانند که هنرمندان انقلاب به مشکلات آن ها فکر می کنند، زبان گویای آن ها هستند، مسائل آن ها را مطالبه می کنند و امیدآفرین هستند، از هنر و هنرمند انقلاب دفاع می کنند و دلبسته این هنر و این هنرمند خواهند شد.
وی ادامه می دهد: هنر انقلاب را اگر فقط در عرصه های خاص یا مناسبت های تقویمی خاص محصور کنیم، نه پاسخگوی مأموریتی است که در عرصه های مختلف دارد و نه نسل جدید با آن ارتباط برقرار خواهد کرد. به هر اندازه این هنر باری از روی دوش نسل جدید بردارد، نسل جدید هم به هنر و هنرمند علاقه مند
خواهد شد.
حفظ هویت محتوایی هنر انقلابی
محمدمهدی خالقی، هنرمند، کارگردان و مستندساز نیز که در دو دهه گذشته، آثار متعددی را در حوزه های داخلی و بین المللی تولید کرده، تلاش کرده است از این منظر در مسیر گفتمان انقلاب اسلامی حرکت کند. او درباره نقشی که شهید آوینی در گسترش و توسعه هنر انقلاب داشته است می گوید: شهید آوینی بدون شک عمیق ترین تأثیر را بر هنر انقلاب اسلامی داشت. آوینی هنر را وسیله ای برای بیان ارزش های انقلابی، دینی و انسانی در جامعه دینی می دانست.
وی آوینی را یک هنرمند نظریه پرداز جامع الاطراف می داند و در ادامه می گوید: آرمان خواه، عدالت طلب، دین دار، یک شیعه مخلص و هنرمند فرم بلد و هنرفهم بود ... شهید آوینی همچنین شاخه های مختلف هنر و ادبیات را درک کرده و در آن ها دست به تولید زده بود. تفاوت بزرگش درهمین عمل گرا بودن و هم زمانی نظر و عمل بود. سید مرتضی آوینی این ویژگی ها را به سبب مطالعه، فهم و درک متون اصلی دین و انقلاب اسلامی به دست آورده بود ... فلسفه و کلام می دانست، به قرآن و احادیث مسلط بود و با اقشار مختلف مردم از دانشگاه تا حوزه و ... حشر و نشر داشت.وی می افزاید: از منظر شهید آوینی؛ هنر انقلابی یا هنر دینی آیینه بازتاب درونیات هنرمند است یعنی آنچه را زیسته و فکر کرده باشی، در هنرت بازتاب خواهد داشت. تفاوت عمده هنر انقلابی و هنر به اسم انقلاب همین است.
خالقی درباره مسیر هنر انقلابی نیز معتقد است: هنر انقلاب اسلامی چون به مانند خود انقلاب متکی است بر فطرت الهی و آنچه خداوند در نهاد هر انسانی قرار داده است، می تواند با همه نسل ها و با وجود همه تغییرات نسلی ارتباط برقرار کند.
وی می افزاید: البته این موضوع منوط به دو شرط است: اول اینکه ماهیت و هویت حقیقی محتوایی خود، یعنی همه آنچه در آرای بزرگان انقلاب اسلامی مثل حضرت امام خمینی و رهبر انقلاب اسلامی آیت ا... خامنه ای، شهید آوینی، چمران، بهشتی و ... دیده ایم را حفظ کرده و توسعه دهد. دوم اینکه بتواند نسبت به بیان هنرمندانه زمانه و فرم به روز خود را زنده و پویا نگه دارد.
هنر انقلاب، به مسائل ناب انسانی می پردازد
احمد منصوری نژاد، هنرمند نقاش که در جامعه هنری به احمد منصوب مشهور است و آثار او از شهدا و بزرگان انقلاب اسلامی در جای جای شهر نقش بسته است نیز می گوید: هنر انقلاب، بر اساس آنچه که عاملان آن دل در گرو ارزش های انقلاب داشته اند، مسیر خود را پیموده است. هنری که برخاسته از ارزش های انقلاب و مبلغ اندیشه های آن بوده است و تجلی آن در اندیشه و رفتار شخصیت های انقلاب اسلامی وجود داشته است.
وی می افزاید: هنر برخاسته از این فرهنگ، هنری است که به مسائل ناب انسانی می پردازد و عناصری مانند از خودگذشتگی و ایثار، عدالت و ایستادگی و مقاومت در آن بسیار پررنگ است. هنرمندی نیز که در این مسیر گام برمی دارد، باید دل خود را صیقل دهد تا هنر خود را عرضه کند و به کار بگیرد.
منصوب می گوید: البته در مسیر ادامه انقلاب و به ویژه در گام دوم و چهل سال دوم انقلاب، گام سنگینی بر عهده هنرمند انقلابی است. همچنان که دستگاه ها و مجموعه های فرهنگی نیز در این مسیر تکالیفی را بر عهده دارند که گاه این تکالیف محقق نشده است.
اگر بخواهیم مطابق با فرمایشات رهبر انقلاب اسلامی در گام دوم انقلاب اسلامی قدم برداریم، باید ضمن استفاده از تجربیات چهل سال نخست انقلاب، نقاط ضعف و آسیب های مسیر طی شده را برطرف کنیم. از جمله آن، توجه و حمایت جدی از افرادی است که مستعد حرکت در مسیر هنر انقلاب اسلامی هستند و اگر حمایت نشوند، نمی توانند در این مسیر تأثیرگذار باشند و علاوه بر این، نیاز به آموزش را نباید نادیده گرفت و می بایست اقدامات بسیار جدی تری در این باره انجام شود. اندیشه های فرهنگی و هنری بزرگان انقلاب باید به نحو مطلوب به نسل های جدید معرفی شود.