الهام ظریفیان| فقط یک غده کوچک در گردنتان است، غده ای به شکل پروانه درست زیر سیب‌آدم(برجستگی در قسمت جلویی حنجره). اما آن قدر نقش بزرگی در عملکرد بدنتان دارد که حتی کمی تغییر در آن می تواند زندگی تان را به هم بزند. تیروئید مانند یک موتور کوچک در بدن است که اگر درست کار کند، همه چیز در بدنتان خوب پیش می رود، اما اگر دچار اختلال شود، عوارض جدی برای سلامتتان ایجاد می کند. این غده نه تنها روی جسم بلکه روی ذهن شما هم اثر می گذارد. چنانکه مطالعات نشان داده اند اختلالات تیروئید با افسردگی، مه مغزی و حتی کاهش تمرکز مرتبط هستند. به همین دلیل است که گاهی به تیروئید لقب مغز دوم بدن را می دهند، اما خبر خوب این است که با شناخت صحیح و مراقبت های لازم، می توانید از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کنید. در این مطلب می خواهیم به بررسی کامل تیروئید، علائم کم کاری و پرکاری آن، راه های تشخیص، درمان و راه های پیشگیری از آن بپردازیم تا شما بتوانید با دانش کافی از سلامتتان محافظت کنید.
تیروئید چیست؟
غده تیروئید، غده ای درون ریز است که در قسمت جلو گردن، دقیقا زیر سیب آدم (برجستگی حنجره) قرار دارد و دارای دو لوب راست و چپ در هر دو طرف نای است. هورمون های اصلی آن، تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) هستند (عدد 3 و4 بیانگر تعداد مولکول های ید موجود در ساختار این هورمون ها ست.)
کار غده تیروئید چیست؟
غده تیروئید یک وظیفه بسیار مهم به نام متابولیسم یا همان سوخت و ساز بدن را برعهده دارد. همه سلول های بدن برای فعالیت به سوخت و ساز نیاز دارند. کنترل دمای بدن، ضربان قلب، انقباض و انبساط ریه ها، دستگاه گوارش، پوست و تقریبا تمام اندام ها بر عهده هورمون های تیروئیدند. حالا چه می شود اگر این هورمون ها کمی بیشتر یا کمتر تولید شوند؟
میزان شیوع مشکلات تیروئید
در ایران، به دلیل کمبود ید در برخی مناطق، بیماری های تیروئید مانند گواتر و کم کاری تیروئید شایع تر هستند. چهار استان اصفهان، یزد، تهران و قزوین به ترتیب بالاترین میزان سرطان تیروئید را دارند. اگرچه افزودن ید به نمک خوراکی کمک زیادی به کاهش این مشکل کرده است، اما هنوز عواملی مانند استرس، رژیم غذایی نامناسب و سابقه خانوادگی خطر ابتلا را افزایش می دهند.
زنــان یا مردان؟
زنان 5 تا 8 برابر بیشتر از مردان در معرض مشکلات تیروئید هستند.
چه سنی؟
اختلالات تیروئید ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما شیوع آن در زنان قبل از یائسگی بیشتر است.
کم کاری تیروئید
وقتی غده خیلی آرام می گیرد
کم کاری تیروئید به حالتی گفته می شود که غده تیروئید شما مقادیر کافی از هورمون های مهم و خاص را تولید نکند.
خستگی، خواب آلودگی و ضعف مفرط
عدم تحمل سرما
افزایش وزن بی دلیل یا مشکل در کاهش وزن
خشکی پوست و موهای شکننده
یبوست و کم اشتهایی
تورم صورت و دست ها
صدای خشن
ضربان قلب کند
خون ریزی ماهیانه شدید و نامنظم در زنان
ترشح شیر از پستان‌ها
عوارض
کم کاری تیروئید اگر درمان نشود، می تواند منجر به مشکلات جدی تری شود، از جمله:
مشکلات قلبی نظیر افزایش فشار خون
مشکلات روانی و کاهش حافظه
بزرگی تیروئید (گواتر)
کم خونی
بروز مشکلات در بارداری و نازایی
علل
کم کاری تیروئید علت‌های مختلفی دارد که موارد زیر از جمله شایع‌ترین آن‌ها هستند:
بیماری‌های خودایمنی
کمبود ید
آسیب به غده
مصرف داروهای خاص
پرکاری تیروئید
وقتی غده خیلی فعال و پرانرژی می شود
پرکاری تیروئید شرایطی است که در آن غده تیروئید شما مقادیر بالایی از هورمون تیروکسین را ترشح می کند.
افزایش ضربان قلب
اضطراب، زودرنجی، تحریک پذیری و عصبانیت
کاهش وزن بدون توضیح
تعریق زیاد و عدم تحمل گرما
خارش پوست و ریزش مو
مشکل در خواب
تنگی نفس و تنفس کوتاه
احساس خستگی
لرزش دست‌ها
درد سینه و ضعف عضلات
استفراغ
عوارض
عدم درمان پرکاری تیروئید می تواند منجر به مشکلات زیر شود:
نارسایی قلب
سکته مغزی
بیماری های روانی
شکنندگی استخوان
مشکلات چشم مانند بیرون زدگی، قرمزی یا تورم، حساسیت به نور، دید تار و دید دوتایی
به خطر افتادن سلامت جنین و نوزاد در زنان باردار
علل
مهم ترین علل بروز پرکاری تیروئید موارد زیر هستند:
بیماری های خودایمنی مانند گریوز که در این بیماری سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید حمله کرده و باعث افزایش ترشح هورمون های تیروئید می شود.
تومور های غده تیروئید
تومورهای مغزی (مثل آدنوماهای هیپوفیز)
دیگر اختلالات غده تیروئید
تیروئیدیت: گاهی بچه دار شدن می تواند موجب بروز اختلال تیروئید شود. این بیماری تحت عنوان تیروئیدیت پس از زایمان شناخته می شود. این شرایط معمولا موقتی است، اما می تواند با هر بار بارداری برگردد.
ندول ها یا توده ها: این توده ها می توانند مانع از عملکرد درست غده تیروئید شوند. همچنین آن ها به تنهایی نیز ناراحت کننده هستند.
سرطان تیروئید: سرطان تیروئید شایع ترین بدخیمی غدد درون ریز در دنیاست. شیوع سرطان تیروئید سیری افزایشی به ویژه از سال ۲۰۰۲ داشته است.
راهکارهای ساده اما مؤثر برای پیشگیری از اختلالات غده تیروئید
تغییرات در سبک زندگی می تواند نقش مهمی در حفظ سلامت این غده حیاتی ایفا کند. رفتارهای روزمره، رژیم غذایی، استراحت و مدیریت استرس همگی می‌توانند بر عملکرد تیروئید تأثیرگذار باشند. راهکارهای زیر پیشنهاد می شوند:
تغذیه مناسب
رژیم غذایی سرشار از ید: مطمئن شوید به میزان کافی در رژیم غذایی شما ید وجود دارد. (یک میلی گرم ید در هفته). نمک یددار، ماهی، میگو و مواد غذایی دریا منابع خوبی از ید هستند.
کاهش مواد کربوهیدراتی تصفیه شده: یعنی هر ماده غذایی که از آردهای نول یا همان آردهای قنادی درست شده است. مانند انواع کیک ها و شیرینی ها، نان فانتزی و ...
مصرف سبزیجات، میوه جات و غلات کامل: به حفظ تعادل هورمونی کمک می کند.
محدود کردن مصرف سویا و مواد دارای گلوتن: در برخی افرادی که حساسیت یا مشکلات هورمونی دارند، مصرف زیاد این مواد می تواند بر عملکرد تیروئید تأثیر بگذارد.
مدیریت استرس و اضطراب
استرس مزمن می تواند بر عملکرد غده تیروئید تأثیر منفی بگذارد و احتمال بروز بیماری های مربوط به آن را افزایش دهد.
تکنیک های تنفس عمیق، یوگا، مدیتیشن و ورزش های آرام بخش را در برنامه روزانه قرار دهید.
ورزش منظم
فعالیت بدنی منظم نه تنها به کنترل وزن کمک می کند، بلکه تعادل هورمونی بدن را نیز حفظ می کند.
پیاده روی، شنا، یوگا، همه گزینه های مناسبی برای حفظ سلامت کلی و پیشگیری از بروز مشکلات تیروئید هستند.
اجتناب از مواد مضر و آلاینده‌ها
قرار گرفتن در معرض مواد سم زا، مواد شیمیایی صنعتی و آلودگی های محیطی می تواند بر غده تیروئید تأثیرگذار باشد.
بهتر است در استفاده از محصولات حاوی مواد شیمیایی، شوینده ها و سموم بی احتیاط نباشید و هوای سالم و محیط پاک را ترجیح دهید.
خواب کافی و منظم
خواب کافی، به تنظیم هورمون ها کمک می کند و از بروز اختلالات هورمونی جلوگیری می کند.
سعی کنید هر شب ۷تا۸ ساعت خواب منظم داشته باشید و از خواب در محیط تاریک و تاریکی کامل بهره ببرید.
کنترل وزن و تناسب اندام
داشتن رژیم غذایی متعادل و تمرینات فیزیکی منظم، در حفظ وزن مناسب مؤثر هستند.
مراجعه منظم به پزشک
معاینات دوره ای و چکاپ های منظم کمک می کند تا قبل از بروز نشانه های قابل توجه، وضعیت سلامت تیروئیدتان بررسی شود.
در صورت داشتن سابقه خانوادگی یا علائم هشدار، حتما هر سال یا هر دو سال یک بار آزمایش های تیروئید را انجام دهید.
استفاده از محافظ تیروئید در رادیوگرافی‌ها
محافظت از تیروئید حین رادیوگرافی از سر و گردن و دندان ضروری است. استفاده نکردن از کاورهای تیروئید می تواند موجب بروز اختلالات تیروئیدی شود.