مهدیه قمری
خبرنگار
مشهد چند روزی می‌شود که نامی تازه بر پیشانی دارد؛ «شهر دوستدار سالمند». این شهر حالا در جمع یازده شهر دوستدار سالمند کشور قرار گرفته و از همان زمان تصویب این نام برای مشهد، چراغ اقدامات طرح روشن شده است. براساس آمارهایی که دکتر محمد احمدیان، مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدرس دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، دراختیار خبرنگار ما قرار داده است، مشهد میزبان ۳۷۹هزارو۴۱۹سالمند است که ۳۵۰هزارو۱۶۷نفرشان در قلب شهر زندگی می‌کنند و ۲۹هزارو۲۵۲نفرشان در روستاهای اطراف، روزگار می‌گذرانند. کارشناسان معتقدند که مشهد در سال‌های اخیر از شهری جوان به شهری سالمند تبدیل شده است که عوامل مختلفی در این تغییر نقش داشته‌اند. این دگرگونی جمعیتی، ضرورت ایجاد دبیرخانه‌ای ویژه را به‌وجود آورده است؛ نهادی که قرار است مشهد را در مسیر تبدیل شدن به یک شهر ایده‌آل برای سالمندان یاری کند؛ تحولی که نه‌تنها یک تغییر، بلکه یک آغاز تازه برای شهر است.
ضرورت بومی سازی تجربیات کشورهای توسعه یافته
دکتر حسام الدین علامه، رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندان، پزشک و پژوهشگر حوزه سالمندی و عضو هیئت علمی گروه پژوهشی پزشکی مبتنی بر سبک زندگی، مباحث مرتبط با سالمندان را با ابعادی بین بخشی می داند و به خبرنگار روزنامه شهرآرا می گوید: لازم است تجربه های موفق کشورهای توسعه یافته را بومی سازی کنیم تا زیرساخت های جامعه برای زندگی سالمندان شهرمان مناسب سازی شود.
او سالمندی جمعیت را پدیده نوظهوری معرفی می کند که ایران حوالی سال۱۴۰۹ با آن روبه رو خواهد بود.
دکتر علامه با تأکید بر اینکه با توجه به پیشرفت های رخ داده در حوزه های مختلف بهداشت و سایر مؤلفه های اجتماعی و اقتصادی جامعه، میزان امید به زندگی گروه سنی سالمند در شهرمان افزایش یافته است، اضافه می کند: ازسوی دیگر، عواملی همچون کاهش شدید نرخ باروری، کاهش درصد گروه زیر پانزده سال، مهاجرت جوانان و افزایش جمعیت گروه سالمندی بالای شصت سال، باعث شده است سالمندی جمعیت با شتاب شدیدی در حال وقوع باشد.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندان، با اشاره به مشکلات حرکتی که بیشتر سالمندان بیش از شصت ساله با آن روبه رو هستند، یادآوری می کند: مناسب سازی محیط شهری از حمل ونقل عمومی گرفته تا افزایش تعداد صندلی ها در بوستان ها و مناسب سازی پیاده روها و پل ها جزو کارهایی است که می تواند در قالب تشکیل یک دبیرخانه شهر دوستدار سالمند رقم بخورد.
او با اشاره به اینکه مشهد از نظر درصدی در میانه فهرست شهرهای سالمند کشور قرار می گیرد، اما بعد از تهران دومین شهر پرتعداد سالمند است، تصریح می کند: علاوه بر این، مشهد شهری با حجم انبوه زائران ایرانی و خارجی است که بخشی از آن ها در سنین سالمندی قرار دارند، بنابراین تشکیل دبیرخانه شهر دوستدار سالمند در این شهر، تصمیم بسیار درستی است.
دکتر علامه درباره شاخصه های شهر دوستدار سالمند نیز این طور توضیح می دهد: این محورها در سه بخش قرار می گیرند که بخش کالبدی عمرانی و سخت افزار، بخش دریافت خدمات سلامت و رفاه و بخش فرهنگی را شامل می شود.
به گفته او، بخش اول بیشتر مرتبط با شهرداری هاست؛ زیرا مناسب سازی محیط شهری، ساختمان های عمومی و محیطی را دربر می گیرد که موردنیاز سالمندان است.
پژوهشگر حوزه سالمندی با بیان اینکه بخش دوم خدمات سلامت و رفاه درواقع اولویت مدنظر برای خدمات سلامتی و رفاهی و ایجاد زیرساخت های لازم ازسوی نهادهای دولتی را شامل می شود، می گوید: ایجاد زیرساخت های فرهنگی و تسهیل گروه های همتایان، درنظر گرفتن فعالیت های محله محور برای سالمندان و آموزش مهارت های ارتباطی و مسائل حقوقی و مالی به آن ها، جزو موضوعات مرتبط با بخش فرهنگی است.
پیش دستی شهرداری در مناسب سازی شهر
با توجه به اینکه قرار است دبیرخانه «مشهد؛ شهر دوستدار سالمند» در شهرداری مشهد مستقر شود، به سراغ مهدی ابراهیمی، معاون اجتماعی و مشارکت های سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد، می رویم، با این حال به گفته او، هنوز ابلاغی به صورت قانونی به شهرداری مشهد برای استقرار این دبیرخانه اعلام نشده است.
ابراهیمی با اشاره به اینکه در راستای انجام مسئولیت اجتماعی، دغدغه زندگی مناسب سالمندان در شهرمان را داریم، می گوید: باتوجه به تغییر هرم سنی مشهد از جوانی به سالمندی در سال های اخیر، قبل از طرح موضوع دبیرخانه «مشهد؛ شهر دوستدار سلامت»، از شورای اسلامی شهر آیین نامه ای داریم که در آن به اهمیت دادن به سالمندان در ابعاد مختلف متناسب سازی شهری و حوزه های فرهنگی و اجتماعی، توجه ویژه ای شده است.
معاون اجتماعی و مشارکت های سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد ادامه می دهد: در این آیین نامه مصوب شده است در بخش محیط شهری برای سالمندان، از بوستان ها گرفته تا حمل ونقل عمومی، شرایط و امکانات شهری برای زندگی این گروه مناسب سازی شود.
او به برنامه های مختلفی که قرار است در حوزه های فرهنگی و اجتماعی ویژه سالمندان مشهد در سال۱۴۰۴ اجرایی شود، نیز اشاره می کند و می گوید: ایده راه اندازی یک فرهنگ سرا برای سالمندان را به شورای اسلامی شهر مشهد پیشنهاد کرده ایم که در صورت تصویب، هم این فرهنگ سرا راه اندازی می شود و هم برنامه های مختلفی ویژه این گروه سنی در برنامه ریزی و اجرا می شود.
۶۰۰میلیون تومان؛ اعتبار اولیه شهر دوستدار سالمند
حسن ظفرمقدم، مسئول دبیرخانه شورای سالمندان خراسان رضوی، اطلاعات کامل تری از چندوچون فعالیت این دبیرخانه دارد.
او با اشاره به اینکه سازمان جهانی بهداشت برای شهر دوستدار سالمند، سه بعد و هشت حوزه یا مؤلفه معرفی کرده است، به خبرنگار ما می گوید: چشم انداز آتی شهرهای ایران به عنوان شهر دوستدار سالمند در محورهایی ازجمله شهرهایی با فضاهای همه شمول، محیط زیستی مطلوب و ساختمان های عمومی دردسترس همه، شهرهایی با ظرفیت گسترده برای مشارکت اجتماعی سالمندان، شهرهایی با مشارکت مدنی و اشتغال، شهرهایی با سیستم بهداشت و درمان یکپارچه، فراگیر و به روز و شهرهایی با سیستم حمل ونقل کارآمد، پیشرفته و همه شمول درنظر گرفته شده است.
ظفرمقدم در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه وضعیت فعلی مشهد در زمینه این شاخصه ها به چه صورت است، بیان می کند: در برخی از ابعاد سه گانه و حوزه های هشت گانه مدنظر سازمان بهداشت جهانی کار شده است، ولی به معنای این نیست که دیگر نیازی نیست در آن حوزه و بعد کار کرد؛ مثلا در مورد ساختمان ها و فضاهای عمومی با وجود طرح شهیدرجایی و امتیازدهی به ساختمان ها و اماکن اداری در چند سال اخیر، فعالیت های خوبی انجام شده است. همچنین، حرم مطهر رضوی برای اولین بار لوح طلایی مناسب سازی را دریافت کرده است و نمونه هایی از این دست که خوب و زیاد است، ولی کافی نیست.
مسئول دبیرخانه شورای سالمندان خراسان رضوی از تصویب سند راهبردی دبیرخانه «مشهد، شهر دوستدار سالمند» بلافاصله پس از تصویب این طرح خبر می دهد و می افزاید: قرار است این دبیرخانه در شهرداری مشهد مستقر شود و در ادامه ضمن انتخاب منطقه آزمایشی(احتمالا منطقه ثامن) و انتخاب مجری و عقد قرارداد با مجری طرح، به ارزیابی ابعاد مختلف محیطی و اجتماعی و خدمات از نظر ذی نفعان اصلی در محلات آزمایشی و شهر(مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه و...) می پردازیم. در مرحله دوم نیز در همه ابعاد و در دو سطح راهبردی و عملیاتی برنامه ریزی می کنیم. همچنین در مرحله اجرا براساس برنامه های تعریف شده عملیاتی و اجرایی که به صورت سالانه است، اجرای پروژه ها در مقیاس محلات آزمایشی و شهر ضرورت دارد.
او مرحله چهارم و پایانی را ارزش گذاری و نظارت بیان می کند که در این مرحله قرار است ارزش گذاری و بازنگری پروژه ها در قالب جلسات کارشناسی با حضور کارشناسان و نمایندگان سازمان های مختلف انجام شود.
ظفرمقدم به نهادها و سازمان هایی اشاره می کند که قرار است در این دبیرخانه نمایندگانی داشته باشند و اضافه می کند: نمایندگانی از اداره کل راه وشهرسازی، نمایندگانی از ادارات کل آموزش وپرورش، نیروی انتظامی، صداوسیما، بهزیستی، خدمات شهری، علوم پزشکی، بیمه سلامت و... جزو دستگاه های دولتی شرکت کننده در جلسات دبیرخانه «مشهد، شهر دوستدار سالمند» هستند.
مسئول دبیرخانه شورای سالمندان خراسان رضوی یادآوری می کند: فعلا فقط مصوبات در جلسات شورای سالمندان استان تصویب شده است و باید دبیرخانه راهبردی شهر دوستدار سالمند در شهرداری مستقر شود و بعد از مراحل چهارگانه ذکرشده، به خصوص مرحله ارزیابی و برنامه ریزی، می توان میزان اعتبار موردنیاز طرح را احصا کرد.
او با این حال یادآوری می کند: در فاز اول، اعتباری به مبلغ ۶۰۰میلیون تومان به خراسان رضوی تخصیص خواهد یافت که فرایند انتخاب مجری از طریق مکانیسم ارسال پروپوزال ها توسط متقاضیان و بررسی پروپوزال ها توسط ناظر علمی و مجری طرح انجام می شود.