صادرات هنر با یک انگشتر

لیلا کوچک زاده - نخستین دوره «جایزه فیروزه»،جشنواره کالا و محصولات فرهنگی، اواخر سال گذشته برگزار شد و منتخبان آن در سه بخش « کالاهای صنایع دستی کاربردی»، «کالاهای حوزه نوشت افزار و لوازم تحریر» و «طراحی و بسته بندی کالاهای فرهنگی» مشخص شدند. این جشنواره که کار مشترک اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی و سازمان اجتماعی فرهنگی شهرداری مشهد بود، نخستین بار به صورت استانی در خراسان رضوی و 15استان دیگر کشور برگزار می شد. درحالی که در سطح ملی ششمین دوره خود را پشت سر می گذاشت.
جشنواره ای که با هدف حمایت از کالای ایرانی، کارآفرینی و رونق تولید ملی شکل گرفته است. در ادامه با برگزیدگان جشنواره فیروزه، درباره ویژگی های اثرشان گفت وگو کرده ایم که پیش روی شماست.

نفیس ترین، زیباترین و خوش آب و رنگ ترین عقیق مشهد
حسین یساول، هنرمند باسابقه مشهدی با «انگشتر نفیس قلم زنی برجسته با عقیق یمنی»، جایزه نخست جشنواره فیروزه را کسب کرده است. به گفته این هنرمند، اثرش در زمره زیورآلات کلکسیونی و موزه ای قرار می گیرد. هنری که به عنوان صنایع دستی خاص در مشهد مطرح است و البته سوغات فرهنگی مشهد، خراسان و در سطح وسیع تر ایران قرار می گیرد. به باور او با کالایی که در یک مشت جا می شود، می توانیم فرهنگ و تمدن معاصرمان را صادر کنیم. او این را هم می گوید که مشهد در حوزه زیورآلات و به ویژه در نقره در بالاترین سطح کشور قرار دارد.
اما موضوع این انگشتر نفیس، اثبات ولایت امیرالمومنین(ع) از منظر قرآن و حدیث است. او در این باره توضیح می دهد: یک طرف رکاب انگشتر، آیه 55 سوره مائده و طرف دیگر فرازی از خطبه غدیر با قلم زنی و با خط برجسته سه بعدی کار شده است که عالی ترین نوع قلم زنی است. به گفته یساول، هنرمند باید در این گونه آثار، به شبکه زنی، قلم زنی و رکاب سازی در عالی ترین سطح تبحر داشته باشد و بتواند این هنرها را با خط و طراحی آمیخته کند. کارهایی که در این انگشتر، خود یساول انجام داده است.
اما آن طور که این هنرمند مشهدی می گوید، 20 درصد وزن رکاب این انگشتر نفیس، از فلز گران قیمت «پالادیوم» تهیه شده است که در اصطلاح به این رکاب، رکاب «فدیوم» می گویند و برای ساخت زیورآلات نفیس و کلکسیونی از آن استفاده می شود. یساول می گوید: پالادیوم فلزی ارزشمند است که تقریبا دوبرابر طلا قیمت دارد و استفاده از آن در انگشترسازی، به براق ماندن انگشتر نزدیک به دو سال کمک می کند. بدون اینکه به شست وشو نیازی داشته باشد.
نگین این انگشتر نیز از عقیق یمن است که یساول آن را از نفیس ترین و زیباترین و خوش آب و رنگ ترین نگین های عقیقی که در مشهد یافت می شود، تهیه کرده است. این عقیق حدود 10میلیون تومان ارزش ریالی دارد. اما شروع تا پایان این کار، حدود 8ماه کار تخصصی برده است که همه این ها به گفته یساول، قیمت این اثر نفیس را به یک میلیارد تومان می رساند تا سرآمد آثار صنایع دستی در خاورمیانه باشد.
البته آن طور که این هنرمند قلم زن می گوید، ارزش این گونه کارهای نفیس معمولا در حراج آثار هنری دیده می شود و خاستگاه ارائه اش در این طور مراسم است. گرچه هنرمندان دل خوشی از حضور در این گونه حراج ها ندارند. درخواست یساول و هنرمندان همین است که این گونه برنامه ها باید با سروشکل به سامان و از سوی نهادی مشخص و با نظارت برگزار شود.

کار خوب با درآمد خوب
یساول که 15سال در این حرفه فعال بوده و تجربه اندوخته، چندین نشان ملی و مقام هم دارد. او می گوید تاکنون سه انگشتر قلم زنی نفیس ساخته است. اولین کارش که 6ماه زمان برده، روی رکاب فدیوم و با انگشتر عقیق، 4آیه آخر سوره حشر را قلم زنی کرده است. دومین کارش نیز، نگینی با همان ویژگی و مزین شده با آیه الکرسی بوده است و یک سال برای آن زمان گذاشته و آخرین کارش هم مربوط به جشنواره فیروزه بوده است. او همچنین می گوید که بیشترین مخاطب این طور کارها، عموما افراد درجه یک کشوری از نظامیان رده بالا تا جانبازان، حافظان قرآن و مداحان هستند و می توان گفت، همه کس امکان خرید این آثار را ندارد.
آثاری که از 5میلیون تا 40میلیون تومان قیمت گذاری می شوند. اما به گفته این هنرمند، شرایط و بازار برای فروش این گونه آثار در مشهد فراهم است: در شرایط عادی کار خوبی است و درآمد خوبی هم دارد. گرچه باتوجه به کاهش رفت و آمدها در شرایط کرونا، فروششان کم شده است.
او این را هم می گوید که هدفش از شرکت در جشنواره ها رکورد جابه جاکردن نیست بلکه: می خواهم حداکثر توانم را بروز دهم.

قلم زنی روی مس کار دشواری است
امرا... فرخاری دیگر هنرمندی است که با اثری با عنوان «قلم زنی چهارقل» رتبه سوم جشنواره فیروزه را در بخش صنایع دستی به دست آورده است. او که 10سال در حوزه آثار هنری و صنایع دستی فعالیت دارد در شهرستان قوچان ساکن است. او درباره شکلات خوری مسی که با قلم زنی، آن را به چهار آیه قرآنی مزین کرده است، می گوید: پایه ظروف قلم زنی، برنج، نقره و طلاست و من در این اثر، ظرف مسی را انتخاب کرده ام. ارتفاع و قطر بدنه این کار 20سانتی متر است و از 25قلم در 20 روز برای قلم زنی بهره برده ام. فرخاری می گوید، ظرف مسی مورد نظرش را از اصفهان خریداری کرده است. ظرفی از دست ساخته های استاد اصغر درویشی که به گفته فرخاری فرم کارهایش هم اصالت دارد و هم نوآوری. او نوآوری در فرم ظرف را در پذیرش اثرش در جشنواره مؤثر می داند و می گوید: در کنار این فرم جدید و خلاقانه، ظرافت به کار رفته در قلم زنی هم قطعا در نظر هیئت داوران جشنواره تأثیر داشته است. خط شناسان می دانند که قلم زنی روی مس کار بسیار دشواری است.
به گفته این هنرمند، در اصفهان در هر خانه ای ظرف قلم زنی وجود دارد. از آینه و شمعدان گرفته تا ظروف میوه خوری و شکلات خوری، قاب تابلو، جای جواهرات و استفاده از این طور ظروف بین مردم رایج است. او می گوید: امیدوار است در استان خراسان هم با افزایش این آثار، مردم بر سر ذوق بیایند و برای خریدش استقبال نشان دهند.
اما آن طور که فرخاری می گوید در بازار، آثار قلم زنی از درجه یک تا درجه 10 دیده می شود و اثر او در حد درجه سه بوده است و هنوز ادعایی برای ساخت کار درجه یک ندارد. گرچه با دریافت این جایزه، تشویق شده است که سال آینده، کاری ویژه این رویداد بسازد و ارائه کند.

حفظ ارزش آثار صنایع دستی با بسته‌بندی
«بسته‌بندی کشویی گلدان‌های‌ صنایع دستی» اثر عطیه غلام‌پور در بخش «طراحی و بسته‌بندی محصولات فرهنگی» جشنواره فیروزه درخور تقدیر شناخته شده است. غلام‌پور کارشناس ارشد طراحی صنعتی و سال‌هاست در حوزه طراحی و طراحی بسته‌بندی برای کالاهای صنایع دستی فعالیت و تدریس می‌کند. به گفته او ارائه بسته‌بندی در حوزه کالاهای صنایع دستی، کاری ارزشمند است. چون بسته‌بندی علاوه بر اینکه کالا را از آسیب در جابه‌جایی‌ها حفظ می‌کند، می‌تواند بیانگر فرهنگ و هنر سرزمین یا خطه‌ای باشد که آن کالا سوغات آنجاست و بدین‌گونه شأن اثر نیز حفظ می‌شود. این ویژگی‌ها در اثر تقدیرشده او در جشنواره فیروزه نیز مشهود است. بسته‌بندی کشویی او از جنس چوب و پلکسی و در ابعاد 12 در 14 در 26سانتی‌متر، برای قراردادن انواع گلدان‌های فلزی و سفالی و مینا مناسب است و محافظ خوبی برای این کالاها محسوب می‌شود. از طرفی روی سطوح دیواره این بسته‌بندی، نقوشی با لیزر، طراحی شده که برداشتی از گره‌ و نقوش هندسی در هنر ایرانی اسلامی است و این موضوع، هم بر زیبایی این محصول افزوده و هم در کنار گلدانی که داخل آن قرار می‌گیرد، می‌تواند نماد خوبی برای معرفی این هنر ایرانی باشد.
اما این اثر یک ویژگی دیگر هم دارد که غلام‌پور درباره آن می‌گوید: قابلیت ویژه این کالا، شناسنامه‌دار بودن آن است. در این شناسنامه که در کشویی زیر بسته‌بندی، تعبیه شده، نام هنرمند و خاستگاه اثر لحاظ شده است که در نگاه اول، نامحسوس به نظر می‌رسد. به گفته این طراح، وجود شناسنامه در یک محصول صنایع دستی، هم می‌تواند موجب ارزشمندی بیشتر یک اثر شود و هم به منزله معرفی آن کالا به فرهنگ‌های دیگر است.
او همچنین درباره اینکه بسته‌بندی محصولات صنایع دستی، چه تأثیری در افزایش قیمت نهایی کار دارد، می‌گوید: هزینه بسته‌بندی معمولا جزئی از مراحل تولید محصول در نظر گرفته می‌شود و درصدی از قیمت نهایی را به آن اختصاص می‌دهند که طبیعی است. در این میان اما بسته‌بندی بعضی از محصولات صنایع دستی، به صورت انبوه تولید می‌شود و بعضی نیز با توجه به ویژگی‌های اثر، می‌تواند ویژه همان کار باشد و خاص‌تر که طبیعتا با هزینه بیشتری ساخته می‌شود.