آموزه‌های پیامبر خدا، حضرت محمد (ص)، درباره فضیلت‌ها و ظرفیت‌های ماه رمضان بسیار است. پیامبر اعظم (ص) از زمان وجوب روزه ماه رمضان تا زمان رحلتشان، هرساله درباره اهمیت و آثار روزه ماه مبارک سخن گفته‌اند. یک فصل از این توصیه‌های رمضانیه پیامبر اعظم (ص) به آموزش‌های آن حضرت اختصاص دارد. ایشان در سخنان خویش، امتیاز‌های ماه رمضان و برتری آن بر سایر ماه‌ها را یادآوری کرده‌اند.
عباده‌بن‌صامت می‌گوید پیامبر خدا (ص) فرمودند: «اتاکم شهر رمضان شهر برکه، فیه خیر یغشیکم ا... فینزل الرحمه و یحط فیه الخطایا و یستجاب فیه الدعاء، ینظرا... الی تنافسکم و یباهی بکم ملائکته فادوا ا... من انفسکم خیرا فان الشقی من حرم فیه رحمه ا... عزوجل: ماه رمضان بر شما آمد؛ ماه برکت. در این ماه خیری است که خداوند آن را بر شما فرومی‌پوشاند، پس در این ماه، خداوند رحمت را فرومی‌فرستد و خطاها و اشتباهات را فرومی‌ریزد و در این ماه، دعا مستجاب می‌شود.
خداوند به رقابت و مسابقه شما در عبادت می‌نگرد و به شما بر فرشتگانش مباهات می‌کند، پس به خدا از خود نیکی و خیر نشان دهید. بدبخت فردی است که در ماه رمضان از رحمت الهی محروم شود». (کنزالعمال فی سنن‌الاقوال و الافعال، ج ۸، ص ۲۱۷، حدیث ۲۳۶۸۷).
در این حدیث نبوی، آموزه‌ها و درس‌های رمضانیه مهمی وجود دارد که در این روز‌های پایانی باید این درس‌های الهی را شناخت و به آنها توجه کرد.
پیامبر خدا (ص) در این گفتار خویش، از عبارت «شهر رمضان» استفاده کرده‌اند. باید از این گفتار درس بگیریم و در گفتگو‌ها درباره این ماه بابرکت، همواره با احترام، «ماه رمضان» بگوییم و هیچ‌گاه رمضان تنها بدون کلمه ماه را به‌کار نبریم. در تعدادی از احادیث بر این نکته مهم، وصیت و تأکید شده است.
یکی از نام‌های ماه رمضان، «شهر برکت» است. در واژه برکت، خیر و فزونی و رشدونمو و فراوانی و سعادت و ماندگاری و نجات و رضایت نهفته است. راغب اصفهانی در تعریف برکت نوشته است: «البرکه ثبوت الخیر الالهی فی شیء: برکت، ثبوت خیر الهی در چیزی است (المفردات فی غریب‌القرآن، ماده برک، ص ۴۵). ماه رمضان ماه برکت است، بنابراین خیر الهی در سراسر آن جریان دارد. اهل ایمان باید از این خیر الهی ویژه روز‌ها و شب‌های ماه رمضان استفاده کنند و خیر الهی، همه وجود انسان‌ها را فرابگیرد و بپوشاند.
برخی آثار و جلوه‌های خیر و برکت ماه رمضان در همین حدیث نبوی آموزش داده شده است. «رحمت الهی» در این ماه بر روزه‌داران نازل می‌شود. «خطاها» و اشتباهات آنان می‌ریزد و گناه‌تکانی می‌شود و انسان‌ها از گناهان پاک می‌شوند. «دعای» روزه‌دار در این ماه به اجابت می‌رسد و حاجتش برآورده می‌شود.
ماه رمضان، ماه مسابقه در عبادت و رقابت در عمل صالح و کار است. در این ماه، فرصت‌های بی‌حدومرز برای پیشرفت معنوی وجود دارد و زمینه و امکانات فراوان برای تکامل معنوی و کسب درجات و فضیلت‌های بزرگ الهی فراهم است، بنابراین مؤمنان باید در روز‌های پایانی این ماه به مسابقه روی آورند و هرکدام بیشتر تلاش کنند تا بهره‌وری معنوی آنان افزایش یابد. پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند: «ینظرا... الی تنافسکم: خداوند به رقابت و مسابقه شما روزه‌داران در ماه رمضان نگاه می‌کند».
«تنافس» به معنای رقابت و مسابقه و رغبت و میل و اراده شدید به کار و نشاط و تلاش است. به حکم این حدیث نبوی، خدای سبحان به تنافس اهل ایمان در ماه رمضان نظر می‌کند و بر مؤمنان روزه‌دار پرکار در ماه رمضان، به فرشتگانش مباهات و فخر می‌کند.
ماه رمضان، ماه تنبلی و بی‌حالی و بی‌رمقی و کم‌کاری و کوتاهی نیست. در این ماه مبارک، فضای معنوی برای مسابقه و رقابت در کار و عمل صالح و عبادت و خدمت و فداکاری فراهم است و خداوند به مسابقه روزه‌داران در عبادت و کار‌های نیک نگاه می‌کند. چه مسابقه و رقابتی خوب و زیباست؟
رقابتی که مورد تأیید و نظر الهی باشد. ماه رمضان، زمان رقابت و مسابقه مؤمنان است؛ رقابت در کمک به دیگران و مشکل‌گشایی و مهرورزی و ایثار و افطاری و خودسازی و تهذیب نفس و تلاوت قرآن و آموختن و تفقه و تهجد و سخاوت و دعا و صدقه و انفاق و سایر کار‌های خیر.
پیامبر خدا (ص) پس از توصیف این جو و فضای معنوی ماه رمضان، به مؤمنان چنین فرمان داده‌اند: «فادوا ا... من انفسکم خیرا فان الشقی من حرم فیه رحمه ا...: پس به خدا از خودتان خیر و نیکی نشان دهید. بدبخت کسی است که در این ماه از رحمت الهی محروم شود». این دستور نبوی، بر فراوانی انجام کار خیر در ماه رمضان، فرمان می‌دهد. منشور نبوی برای اهل ایمان در ماه رمضان، تلاش و کوشش و کار و مسابقه در عمل صالح و فعل خیر است.