ساخت وسازهای شهری و امور عمرانی آن صرفا در سازههای فیزیکی و بی روح خلاصه نمیشود. بخش مهمی از آن درقالب جلوههای بصری تعریف میشود که در منظر عموم قرار دارد و اتفاقا به دلیل اثراتی که بر ذهن و روح آدمی میگذارد، اهمیت فراوانی نیز دارد. در ادبیات مدیریت شهری از این مهم به عنوان سیما و «منظر شهری» یاد میشود.
منظر شهری شامل گروهی از عوامل طبیعی و مصنوعی است که بر اثر ویژگیهای طبیعی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی یک شهر شکل مییابند و قوام مییابند. منظر شهری یکی از عوامل کیفیتی و مطلوبیت شهرها، واقعی و عینی است و حاصل مشاهده و درک نشانههای متنوع و ملموس شهر اعم از بناها، فضاها، فعالیت ها، صداها، بوها و... هنگام رویارویی شهروندان با کالبد شهر است.
در دانش طراحی شهری، اصطلاح «سیمای شهر» بیشتر معادل «منظر شهر» به کار برده میشود که در دو بخش تعریف میشود:
اول: منظر عینی شهر: یعنی همه آنچه در سطوح افقی و عمودی شهر رویت پذیر است که شامل درک محیط شهری و بدون هیچ گونه واکنش ذهنی (نظیر عکس برداری ذهن) است. برخی کارشناسان صرف مشاهده آنچه در شهر به چشم میآید را، «منظر عینی شهر» نام داده اند.
دوم: منظر ذهنی شهر: بخش دوم (که البته هم زمان با بخش اول و تفکیک ناپذیر از آن است) تصویر نقش بسته از محیط شهری در ذهن، با احساسات و عواطف و افکار ناشی از مشاهده است که آن را به دو بخش «منظر ذهنی شهر» و «منظر ذهنی-ارزیابانه شهر» تقسیم میکنند.
باتوجه به صنعتی شدن شهرها و زندگی مکانیکی که شهروندان را درگیر خود کرده است، اهمیت موضوع سیما و منظر شهری و اثراتی که بر ذهن و روح آدمی میگذارد، شایان توجه است.
نابسامانی فضاهای شهری، ریشه در پاسخگو نبودن مناسب به توقعاتی دارد که در طول تاریخ درباره شهرها ایجاد شده است. در سالهای اخیر زندگی شهری مدرن، عامل بروز بیماریهای روحی و روانی ناشی از آلودگیهای روانی و محیطی و افزایش میزان افسردگی و استرس در جوامع شهری شده است.
درکنار این امر هر شهر به اقتضای باورها و علایق شهروندان خود، نیازمند بهره مندی از معماری و فضاسازی شهری مناسب با نیازهای بومی است؛ به خصوص در کشور ما به این امر باید بیشتر توجه شود؛ زیرا موضوع معماری ایرانی اسلامی ریشه تاریخی دارد و بسیار هنرمندانه، باشکوه و دارای پیامها و مفاهیم متعالی است؛ موضوع مهمی که از آن غفلت شده است و درحال حاضر بسیاری از شهرهای کشور در این زمینه دارای نظم، شاکله و ساختار مناسبی نیستند یا دست کم با استانداردها فاصله زیادی دارند.