اهمیت و جایگاه شعر «سیدرضا مؤید» در گفتگو با شاعران مشهدی | «مؤید» جریان ساز شعر هیئت است

محبوبه عظیم زاده | شهرآرانیوز؛ چه می شود که برخی نام ها در حوزه شعر آیینی چنان ماندگار می شوند که کمتر اسمی می تواند هم ردیف آن قرار بگیرد؟ حوزه ای که نگاه به آن یا فعالیت در آن، همیشه با حساسیت ها و وسواس های زیادی همراه بوده و نزدیک شدن به آن، شبیه نزدیک شدن به یک خط قرمز پررنگ است. خط قرمزی که موسپیدکرده ها و باتجربه ها، همیشه به جوان هایی که قصد طبع آزمایی داشته اند، یادآوری کرده اند؛ شعرآیینی سرودن با شعرسرودن تفاوت دارد و مناسبات و اقتضائات خودش را می طلبد. البته که شعر آیینی امروز کمی از تعریف قدیمی اش فاصله گرفته است و دیگر صرفا به مدح ائمه و اهل بیت(ع) محدود نمی شود.

ادبیات دفاع یا ادبیات پایداری دو جنبه دیگری هستند که در دوره و زمانه کنونی جای خود را در این حوزه باز کرده اند و شاعران بسیاری هم هستند که مایل اند در این عرصه قلم بزنند. در هر صورت، با وجود گسترده شدن موضوعی این حوزه، پرداختن به مفاهیمی که جزو محدوده ارزش های دینی و مذهبی شناخته می شود، همچنان حساسیت های خود را حفظ کرده است. سیدرضا مؤید، مداح و شاعری که سالیان دراز در همین وادی قدم برداشته،

یکی از چهره های نام آشنایی است که بزرگان زیادی آثارش را ستایش کرده اند. شاعری که از محافل ادبی مشهد فراتر رفت و در حافظه شعری دوستداران شعر و دنبال کنندگان شعر آیینی جا خوش کرد.

این شاعر پیشکسوت آیینی اهل مشهد، بعد از یک دوره دست وپنجه نرم کردن با بیماری، در پانزدهمین روز مهر از دنیا رفت. او در سال۱۳۲۱ در مشهد به دنیا آمد و چکیده ای از ثمره عمرش با «گل های اشک»، «جلوه های رسالت»، «نغمه های ولایت»، «سفینه های نور» و «چکامه عشق» شناخته می شود. محمود اکرامی فر، مصطفی محدثی خراسانی و مصطفی جلیلیان مصلحی، سه تن از شاعران همین دیارند که با آن ها درباره اهمیت و جایگاه شعر رضا مؤید گفت وگو کردیم.

مؤید، پرچم دار شعر آیینی

مصطفی جلیلیان مصلحی معتقد است سیدرضا مؤید از پرچم داران شعر آیینی کشور در دوران پس از انقلاب و حتی پیش از انقلاب است و یکی از استوانه های شعر آیینی ما. او می گوید: «جایگاه مؤید در ادبیات معاصر و شعر هیئت، هردو قابل اعتناست. یکی از شاخصه هایی که مؤید را متمایز می کند، این است که شعر او از گستردگی و فراوانی موضوع بهره برده است، به این معنا که در هر زمینه و مناسبتی از او شعرهای فاخر و قابل اعتنایی به چشم می خورد. به اعتقاد من، این نشان دهنده بالندگی یک شاعر است که می تواند به شاخه های مختلف شعر آیینی توجه نشان بدهد. این خودش یک کلاس درس است. او همان طور که درباره جایگاه والای پدر و مادر شعر دارد، درباره مقام معلم نیز دارد و درباره پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع).

در کنار همه این موضوعات، او در اشعارش توجه ویژه ای نیز به مفهوم دفاع مقدس داشته است. البته شاید بد نباشد که در این مجال یادآوری شود خود او از ایثارگران دفاع مقدس بوده است. شعرهای او به جبهه های جنگ نیز راه پیدا کرد. توجه به همه این مضامین اعتقادی و آیینی و باورمندی به شاخصه دین مقدس اسلام که تولی و تبری است، همه در شعر او جلوه دارد و از ارجمندی ها و ارزشمندی های شعر مؤید است.»

شاهراه بزرگ شعر هیئت

جلیلیان مصلحی در ادامه صحبت هایش با اشاره به صحبت های تولیت آستان قدس رضوی می گوید: «او هم در گستره شعر کشور و ادبیات معاصر آثار ارزشمندی دارد و شایسته تحسین است و هم به شکل ویژه در گستره ادبیات هیئت. او به معنای واقعی کلمه شاعر بود؛ شعری که زبانی قابل فهم دارد و درعین حال شعریت خود را از دست نداده است، از صنایع ادبی بهره برده است، مستند و مستدل است و هیچ منبع تاریخی سستی در آن پیدا نمی شود.

او در شعر هیئت کاری کرده است کارستان. من معتقدم شعر مؤید جریان ساز شعر هیئت است، به این معنا که شعر او یکی از شاهراه های بزرگ شعر هیئت و آبشخور شعر معاصر آیینی است. اگر اشعار او و امثال او وجود نداشت، نسل معاصر نمی توانست به خوبی جریان شعر آیینی را فرابگیرد. بنابراین، این افراد قافله سالار هستند و پیش قراول. علاوه بر همه این ها، او در زبان و زبان شناسی شعر نیز به شدت موفق عمل کرده است و درنهایت، برای برخورداری از همه این ویژگی های مثبت و این شعرها بود که مردم را عاشق کرد و در حسینیه ها نشاند.»

مددگیری از اهل بیت(ع)

جلیلیان مصلحی می گوید: «ویژگی دیگری که باید به آن اشاره کرد، روحیه مددگیری از اهل بیت(ع) است؛ شعر مؤید به غیر از برخورداری از صنایع ادبی یا ویژگی های زبانی، از اهل بیت(ع) مدد می گیرد و این خصیصه به شدت در آن متجلی است. به سبب همین اخلاصی که در شعرهایش وجود دارد، جریان شعر او به یک جریان فراگیر تبدیل شده است. نمود این موضوع در کارهای او به قدری پررنگ است که می توان صدها مقاله درباره آن نوشت.»

شعر معاصر نباید از اندوخته بزرگ شعر آیینی غافل بماند

حسن ختام صحبت های او تلاش برای شناختن و قدرنهادن بیشتر به اشعار مؤید است: «کاش برای مؤید و امثال او در دانشگاه ها جای بزرگی را باز کنیم، آنچه را باید از آن ها بیاموزیم، فرابگیریم و به نسل های بعد بسپاریم. حیف است جریان شعر معاصر از این اندوخته عظیم شعر آیینی با پرچم داری آن ها تهی بماند یا فقط رگه هایی در آن وجود داشته باشد. این کافی نیست. این اشعار باید بررسی و واکاوی شوند و نوع نگرش های آن ها بررسی شود. من بر این باورم که مردم ما به شعر مؤیدها نیاز دارند. در کنار همه این صحبت ها، باید به این نکته نیز اشاره کنم که شعرگفتن برای اهل بیت(ع) شوخی نیست؛ شما باید حتما فضای هیئت های مذهبی را درک کنید. آن وقت است که می شود در دل مردم اثر گذاشت.»

جمعی که وقف شعر آیینی بود

محمود اکرامی فر، دیگر شاعر کهنه کار، نیز مؤید را یکی از پیشتازان شعر آیینی می داند و می گوید: «سیدرضا مؤید از پیشکسوتان شعر آیینی کشور بود. درواقع او همراه با چند تن از شاعران دیگر، حلقه شعر آیینی مشهد را تشکیل می دادند که کارشان پرداختن به اهل بیت(ع) در قالب سرودن شعر و گرداندن محافل شعری اهل بیت(ع) بود. محفلی که می توان گفت یکی از قطب های شعر آیینی و شعر اهل بیت(ع) در کشور نیز بود. این جمع بیشتر به مدح و منقبت و توصیف فضیلت ها و شأن ائمه می پرداختند و بهتر است بگوییم وقف شعر آیینی بودند. بیشتر سروده هایشان در همین زمینه قرار می گیرد و کمتر اتفاق افتاده است شعری غیر از شعر آیینی بگویند. مرحوم غلامرضا شکوهی که این اواخر به این جمع اضافه شد، هم غزل های عاشقانه دارد و هم اشعاری با مضمون آیینی، اما افرادی مانند سیدرضا مؤید و محمدجواد غفورزاده شفق، کمتر اتفاق افتاده است که شعر غیرآیینی بگویند.

از این جهت می توان گفت که آن ها زندگی خود را وقف شعر آیینی کرده اند. شعر آیینی آن ها نیز از نوعی است که در هیئت ها و مراسم مذهبی خوانده می شود و از این جهت بیشتر در ذهن و زبان مردم رسوخ کرده است، چراکه معمولا برای مداحان شعر می گفتند و آن ها نیز در هیئت ها و مناسبت ها از این اشعار و سروده ها استفاده می کردند.»

خیلی ها به واسطه شعر مؤید به سمت شعر آیینی آمده اند

اکرامی فر می گوید: «او این اواخر به دلیل بیماری اش گوشه گیر شده بود، اما در همه سال های گذشته از چهره های اثرگذار در حوزه شعر آیینی بود و بسیاری از افرادی که اکنون علم شعر آیینی را به دوش می کشند، از پیروان شعری او بودند یا می توان گفت با مطالعه و مشاهده اشعار مؤید به سمت شعر آیینی گرایش پیدا کرده و ادامه داده اند.» او در پایان صحبت هایش با اشاره به تجربه خادم بودن مؤید می گوید: «انسان وقتی به مجلس، محفل یا جایگاهی وابسته باشد، در زیست او تأثیر می گذارد. اگر وابستگی وجود نداشته باشد، رفت وآمدی نیست و اگر رفت وآمد باشد، وابستگی ایجاد می شود. هر دوی این گذاره ها در کنار یکدیگر است. رفت وآمد او به حرم مطهر رضوی به عنوان خادم در شعرهایش اثر خودش را به جا گذاشته است.»

بین شاعران رسمی و جامعه مداحان رابطه ای دوستانه برقرار شد

مصطفی محدثی خراسانی، دلیل برجستگی اشعار مؤید را چنین توضیح می دهد: «او و همراهانش در حلقه شعر آیینی مشهد حضور داشتند. این است که آن ها ارتباطی رسمی و نزدیک با شاعران برجسته دیگر خراسان پیدا کردند؛ جمعی که به انجمن ادبی فرخ رفت وآمد می کردند و در نتیجه همه این مراوده ها و تعامل ها، شعرشان از غنا و سطح هنری زیادی برخوردار بود.
این برکتی بود برای شعر خراسان که بین شاعران رسمی و جامعه مداحان و اهل بیت(ع) رابطه ای دوستانه برقرار شد. رابط این پیوند هم مرحوم محمود اکبرزاده بود. او یک حلقه بسیار درخشان برای پیونددادن این دو قشر بود. برکت آن هم این شد که شعرشان در سطح ملی مطرح شد.»

شعر مؤید برای عموم فهمیدنی بود

یکی دیگر از خصیصه های شعر مؤید که باید به آن اشاره کرد، مردم فهم بودن آن است. محدثی خراسانی می گوید: «البته به جز این ویژگی، حضور مستمر او در بستر گسترده ای از موضوعات ملی و مذهبی و انقلابی و حتی قرائت خوب و مقبول اشعارش نیز باعث شد او یک چهره منحصربه فرد باشد و مقبول خاطر عام. بسیاری از مداحان دیگر نیز شعرها و آثارش را می خواندند و سینه به سینه نقل می شد. این جایگاه اوست در شعر آیینی.

در مشهد هم احترام خاصی برای او قائل بودند و هستند، چه در محافل ادبی و چه در نهادهای فرهنگی مانند آستان قدس. تا جایی که به او لقب ملک الشعرایی اهدا کردند. همه این ها نشان دهنده قبول خاطر او نزد عام بوده است. توده مردم زبان و بیان او را می فهمید و در محافل و تکایا از آن بهره می بردند. در کنار همه این ها، حضور او در حرم مطهر رضوی و قرارگرفتن در مقام خادمی حضرت نیز ارتباط او را نزدیک تر می کند و قطعا در شکل گیری جریان شعری او بی تأثیر نبوده، اما مهم تر از همه این ها، ارادت و محبت او به اهل  بیت(ع) بوده است.»

ببینید:

ویدئو | استاد موید، آبروی شعر آئینی خراسان