سعید روستایی و پیمان معادی در فهرست رای دهندگان اسکار هشدار وزیر فرهنگ درباره صداهای تفرقه‌افکنِ پس از جنگ چرا آهنگ «بوم، بوم، تل‌آویو»؛ در پاسخ حملات موشکی ایران به اسرائیل جهانی شد؟ + ویدئو نقدی بر وضعیت کنونی شعر آئینی | احساسات و گریه در شعر سوگ‌محور باید همراه محبت ولایت و شعور باشد برگزاری نشست انتقال تجربه با حضور عادل تبریزی در سینما هویزه مشهد شعر افشین علا خطاب به رژیم صهیونی | عاقبت بیت‌المقدس را رها خواهیم کرد فریبرز عرب‌نیا: ترجیح می‌دهم در کنار مردم کشور عزیزم باشم + فیلم سریال محرمی «جایی برای همه» روی آنتن شبکه دو + زمان پخش آمار فروش سینماها در روزهای جنگ بین اسرائیل و ایران اکران سیار فیلم‌های کودکانه در مشهد کارگردان فیلم بعدی «جیمز باند» مشخص شد «کاتیا فولمر» ایران‌شناس آلمانی درگذشت فصل پایانی سریال «اسکویید گیم» در راه است تکرار سریال «مختارنامه» از شبکه آی‌فیلم (محرم ۱۴۰۴) + زمان پخش قدردانی سخنگوی پلیس از اصحاب قلم در دوران جنگ رژیم صهیونیستی علیه ایران | عزیزان رسانه، گل کاشتید، دستانتان را می‌بوسم برنامه‌های حمایتی وزارت فرهنگ و ارشاد برای جبران خسارات گروه‌های موسیقی و نمایشی اجرای باشکوه ارکستر سمفونیک تهران در میدان آزادی حسام خلیل‌نژاد، بازیگر سینما و تلویزیون: اگر امروز هنری هست، میراث شهیدان است فیلم‌های آخر هفته تلویزیون (۵ و ۶ تیر ۱۴۰۴) + شبکه و زمان پخش
سرخط خبرها

چغوک، چکاوک، کیشکیلک

  • کد خبر: ۱۳۵۴۵۴
  • ۲۸ آبان ۱۴۰۱ - ۲۱:۴۶
چغوک، چکاوک، کیشکیلک
درباره چند واژه که دست کم هزار سال پیش هم استفاده می‌شده اند.

آن‌هایی که می‌خواهند ادای مشهدی بودن دربیاورند، معمولا از گویش مشهدی با یکی دو کلمه شاخص یاد می‌کنند؛ یکی از آن‌ها کلمه «چغوک» است؛ مشهدی‌ها به گنجشک می‌گویند چغوک؛ و همین کلمه گاه دستمایه‌ای می‌شود برای استهزای خواسته ناخواسته گویش مشهدی.

از قباحت به سخره گرفتن گویش‌ها که بستر انتقال خرده فرهنگ‌ها هستند که بگذریم باید دید آیا واژه چغوک کلمه‌ای است که صرفا در گویش مشهدی تداول دارد، یا نه کلمه‌ای است که در زبان معیار هم هست.

اگر اهل تورق متون تاریخی، تا تفأل زدن به دیوان شاعران زبان فارسی باشید، حتما اشکال کهن‌تر واژه چغوک را دیده اید؛ «چُگُک»، «چُکُک» و «چُکُوک» بخشی از این اشکال هستند.

«ابوشکور بلخی» که در زمره نخستین شاعران زبان فارسی است و در یکی از بیت‌های پراکنده‌ای که از دفتر شعر او باقی مانده واژه «چُکُک» را به همراه واژه «باز» (عقاب) «باشه» (شاهین) و «بط» (مرغابی) به کار برده است.
اگر بازی اندر چکک کم نگر
و گر باشه‌ای نزد بطان مپر

و جالب آنکه تضاد میان «باز» به عنوان سلطان پرندگان و «گنجشک» به عنوان پرنده کوچک، در همه دوره‌های بعد ادب فارسی، متداول بوده است.
در شعر «لبیبی» نیز که شاعر نیمه نخست قرن پنجم بوده و در خراسان می‌زیسته و از او هم جز بیت‌هایی پراکنده شعری باقی نمانده، به واژه «چکوک» اشاره شده است.
چون ماهیِ شیم، کی خورد غوطه چغوک
کی دارد جغد خیره سر لحن چکوک

و جالب آنکه اینجا واژه «چغوک» به همراه شکل دیگرش یعنی «چکوک» آمده است. می‌توان نتیجه گرفت که دست کم در روزگار لبیبی، یعنی هزار سال پیش هم «چغوک» در زبان فارسی معیار تداول داشته است و هم شکل دیگر آن که «چکوک» باشد.

«چکوک» که ظاهرا در همان روزگار لبیبی هم به گونه‌ای خاص از گنجشک اطلاق می‌شده، در روزگاران پس از او، به شکل «چکاوک» درآمده است و همچنان در زبان معیار، تداول دارد و باز جالب آنکه مشهدی‌ها به چکاوک (جَل)، «چغوک بیابانی» هم می‌گویند.

دیگر واژه‌ای که گاه بر سبیل استهزا، معرف گویش مشهدی می‌شود، واژه «کیشکیلک» است. کفترباز‌های مشهدی به کبوتری که از جفت گیری کبوتر «پشتی» (یعنی کبوتری که جز بال ها، باقی پر‌های بدنش یکرنگ باشد) و «طوقی» حاصل شده باشد، کیشکیلک می‌گویند. کیشکیلک البته ظاهرا نام عمومی کبوتر‌های ارزان قیمت هم هست.

امیدوارم توضیحاتم درباره کیشکیلک‌ها چندان دور از دانش و ورزش کبوتربازی نباشد؛ اما این واژه هم بیشتر از آنکه صرفا در گویش مشهدی تداول داشته باشد، تغییر یافته یک واژه کهن است. «کِشکرک» در کتاب «فرهنگ پهلوی» استاد زنده یاد «بهرام فره وشی» به معنی گونه‌ای کلاغ ذکر شده؛ گونه‌ای که روزگار معاصر از آن به عنوان «کلاغچه»، «کلاغ زاغی» یا «اَکّه» یاد می‌شود.

احتمالا الگوی درهم آمیختگی رنگ پر‌ها در کلاغچه، باعث شده کبوترباز‌های خراسانی در روزگاران کهن، گونه‌ای از کبوتر‌ها را هم «کشکرک» بنامند که امروزه روز «کیشکیلک» خوانده می‌شود.

گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->