ارتش و مردم

از ماه‌ها قبل از بهمن ۵۷ و به خصوص بعد از واقعه ۱۷ شهریور خونین تهران، تعداد زیادی از سربازان از پادگان‌ها فرار کرده بودند و همچنین بنا به اسناد موجود خود فرماندهان ارشد ارتش هم اذعان داشتند که تزلزل و تردید برای مقابله با مردم به افسران هم رسیده بود. بعد از ۱۲ بهمن و ورود امام خمینی (ره) این تزلزل و نافرمانی بین ارتشیان بیشتر دیده می‌شد و به خصوص بعد از بیعت همافران آخرین ضربه‌ها هم وارد شد. طوری که اجرای برنامه حکومت نظامی با مشکل و اجرا نشدن روبه رو شد.

در چنین شرایطی تیمسار قره باغی فرمانده وقت ارتش ساعت ۱۰:۳۰ روز ۲۲ بهمن جلسه شورای فرماندهان ارتش را با حضور ۲۷ نفر از فرماندهان، معاونان و رؤسا و مسئولان نیرو‌های مسلح تشکیل داد. در این جلسه براساس اظهارات قره باغی، سپهبد حاتم اولین نفری بود که پیشنهاد داد ارتش اعلام بی طرفی کند.

در نهایت در یک بیانیه رسما بی طرفی ارتش و حمایت نکردن از دولت بختیار در روز ۲۲ بهمن اعلام شد. طی آن روز و روز‌های قبل از ۲۲ بهمن تعدادی از مردم وقتی مقابل سربازان و نیرو‌های ارتشی قرار می‌گرفتند با شاخه گل‌های میخک به سراغ آن‌ها می‌رفتند و گل‌های سرخ و سفید میخک را در لوله تفنگ و ادوات جنگی آن‌ها می‌گذاشتند. این حرکت از انقلاب ۱۹۷۴ پرتغال در دنیا معروف شد.

در زمانی که ارتشی‌های پرتغالی با یک کودتا دولت فاشیستی استادونوو را سرنگون کردند و مردم با نشان دادن همبستگی خود با کودتای افسران، گل‌های سرخ میخک را در لوله تفنگ‌های سربازان قرار می‌دادند. کودتای افسران ارتش پرتغال شبانه تبدیل شد به یک جشن مردمی. راننده‌های خودرو‌ها در خیابان‌ها ساعت‌ها بوق می‌زدند.

انقلابی که به انقلاب گل میخک مشهور شد. با اعلام بی طرفی ارتش و سپس پیوستن بدنه ارتش به مردم در شهر مشهد نیز نظامیان و سربازان لشکر ۷۷ خراسان به میان مردم آمدند و به آن‌ها پیوستند. آن‌ها بین مردم از خیابان‌های مختلف به سمت حرم امام رضا (ع) آمدند. محمدرضا عطایی، یکی از عکاسان پیشکسوت مشهدی است که عکس‌های بسیاری را از این لحظات حساس و پیوستن ارتش در مشهد و همچنین دیگر روز‌های انقلاب مشهد ثبت کرده است. او حدود ۳ هزار فریم از آن روز‌ها عکاسی کرده است.

کتاب «انقلاب مشهد از ۵۷ تا ۵۹» از آثار منتشر شده اوست. این عکس که حضور و همراهی یک ماشین ارتشی (رژه روز ارتش در سال ۵۸) را در خیابان نادری آن روز‌ها و مقابل باغ نادری نشان می‌دهد از آثار اوست. از نکات شاخص عکس، حضور یک روحانی در خودرو ارتشی در کنار سربازان است و گل‌های میخکی که از سوی مردم روی ماشین نصب یا در لوله اسلحه سربازان گذاشته شده است. عکس‌های عطایی از روز‌های انقلاب اسلامی در مشهد سند تصویری و تاریخی است. او بر خلاف بسیاری از عکاسان که نقش راوی دارند، خود بخشی از اتفاق درون عکسش است. گویا در بطن ماجرای یکی از همان مردم و حاضران قابش بوده و حضورش برای مخاطب محسوس است.