شوراهای اسلامی شهر؛ حکم‌روایی خوب برای مردم با تکیه بر مردم

به گزارش شهرآرانیوز، امروزه تغییر پارادایمی از نگاه حکومتی به نگاه حکم‌روایی رخ داده است. این تغییر در سطح جهان از دهه ۱۹۸۰ و در کشور ایران از سال ۱۳۷۷ با شکل‌گیری شورا‌های اسلامی شهر مطرح شده است؛ چرا که رشد شتابان شهری، مشکلاتی پیچیده، فراتر از امکانات حل آن‌ها، با مداخله حکومت ایجاد کرده است. از مهم‌ترین ویژگی‌های دیدگاه حکم‌روایی شهری، مشارکت تمامی کنش‌گران توسعه شهر در تصمیم سازی، تصمیم گیری، اجرا، اداره، و نظارت را می‌توان برشمرد.

حکم روایی خوب

اخیرا واژه حکم‌روایی و حکم‌روایی خوب در متون مربوط را به توسعه به طور فزاینده‌ای استفاده می‌شود. به بیان ساده حکم‌روایی یعنی: فرایند تصمیم‌گیری و فرایندی که با آن، تصمیمات اجرا شده (یا نشده) است. حکم‌روایی را می‌توان در زمینه‌هایی، چون حکم‌روایی متحد، بین المللی، ملی و حکم‌روایی محلی به کار گرفت. حکم‌روایی خوب تضمین می‌کند که فساد حداقل شود، دیدگاه‌های اقلیت‌ها در محاسبات اخذ شود و صدای آسیب پذیرترین بخش جامعه در تصمیم‌گیری شنیده شود. حکم‌روایی خوب هم‌چنین در برابر نیاز‌های کنونی و آتی جامعه مسئول است. هشت ویژگی برای حکم‌روایی خوب شامل: مشارکت، فرمان‌روایی قانون، شفافیت، مسئولیت، تمایل به توافق آرا داشتن، تساوی و فراگیر بودن، اثربخشی یا کارآمدی، و پاسخ‌گویی در نظر گرفته شده است.

تجارب جهانی حکومت‌های محلی

صاحب‌نظران بر این باورند سه الگوی اساسی حکومت محلی از فرهنگ غربی ظهور کرده است: الگوی انگلیسی، فرانسوی، و روسی که عده‌ای دیگر، الگوی چهارم، الگوی امریکایی را هم به این طبقه بندی می‌افزایند. از تجارب تحت بررسی چند نکته مستفاد می‌شود:

الف) حکومت‌های محلی در این کشور‌ها دارای معیار‌هایی هستند که برای تعریف حکومت محلی استفاده می‌شود و فقط از بعد سیاسی تابع حکومت مرکزی هستند و اکثر امور صرفا محلی را خود آن‌ها انجام می‌دهند و مثل ایران، شورا‌های شهر، شورای شهرداری نیست؛ بلکه بخشی از سازمان‌ها و ارگان‌های سطح شهر نیز زیر نظر آن‌ها کار می‌کنند. هرچند حکومت مرکزی نقش نظارتی خود را بر آن‌ها دارد، با این حال به استقلال محلی این حکومت‌ها خلل وارد نمی‌کند.

ب) نکته دیگر؛ حکومت‌های محلی برآمده از رأی مردم در تمامی سطوح محلی، ناحیه‌ای، منطقه‌ای، و کشوری به طور سلسله مراتبی (پایین به بالا) شکل گرفته است که به موفقیت هریک از سطوح کمک می‌کند.

حکومت‌های محلی در جمهوری اسلامی ایران

مسیر تحولات مدیریت شهری پس از انقلاب اسلامی تا زمان حاضر با توجه به فراز و نشیب‌های قانون شورا‌ها قابل توجه است. این قانون از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۸۲ یعنی در یک دوره بیست ساله، پنج بار مورد تجدید نظر قرار گرفت. قانون مصوب سال ۱۳۶۱ چهار بار مورد اصلاح واقع شد، در حالی که اصلا به اجرا در نیامده بود.

تشکیل شورا‌های محلی بلافاصله پس از پیروزی انقلاب توجه نخبگان سیاسی جدید از جمله مرحوم آیت الله سید محمود طالقانی را برانگیخت. ایشان عقیده داشت:» از نظر قرآن و از نظر اسلام هر خانه‌ای باید مرکز شورایی باشد، هر دهکده و هر گروهی باید در کارشان شورا داشته باشند.

بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اداره امور کشور باید با اتکا به آرای عمومی انجام شود. شورا که بنا به تعریف «هیئتی است که برای مشورت کردن گرد هم می‌آیند»، در نظام جمهوری اسلامی ایران به سه شکل: مجلس شورای اسلامی، شورای حکومتی یا دولتی شامل «شورای نگهبان، شورای رهبری، شورای عالی امنیت ملی» و شورای محلی است. شورای محلی در سطح روستا تا استان بر مبنای انتخاب مردم تشکیل می‌شود. اصول ۷، ۱۰۰ و ۱۰۶ این قانون مربوط به شورا‌ها است.»

قانون اصلاح تشکیلات، وظایف، و انتخابات شورا‌های اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب سال ۱۳۷۵» مصوب سال ۱۳۸۲ مجلس شورای اسلامی، آخرین قانون شورا‌ها است. تاریخچه قوانین شورا‌ها پس از نظام جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که قانون مذکور، هفتمین قانون از سلسله قوانینی است که تاکنون در مورد نظام مدیریت شورایی امور محلی در ایران به تصویب رسیده است.

نماد مشارکت مردم در اداره شهر

محوریت شورا در نظام اسلامی بر مبنای پرهیز از تمرکز قدرت و روی آوردن به مشارکت اجتماعی است؛ بنابراین مشارکت اجتماعی را می‌توان به معنای حضور جدی، فعال، آگاهانه مردم در فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی دانست. یکی از ابعاد مشارکت اجتماعی مشارکت درمدیرت شهری می‌باشد.

مدیریت شهری، مفهوم نوینی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و مطرح شدن شورا‌ها در فصل هفتم قانون اساسی وارد گفتمان سیاسی و اجتماعی جامعه ایران شد. شورای شهر به عنوان نماد مشارکت مردم در اداره شهر با مشارکت دادن مردم مومن و متخصص، زمینه رشد و شکوفایی شهر‌ها را فراهم می‌آورند. تصور عمومی که از شورای شهر در ایران وجود دارد آن را محدود به نظارت بر عملکرد شهرداری قلمداد می‌کند. حال آن که مسئله مدیریت شهری فراتر از امور شهرداری و شامل کلیه مسائل مربوط به یک شهر اعم از گسترش کالبدی، توسعه فضای سبز، امکانات رفاهی و تفریحی و سایر موارد مربوط به شهر می‌شود.

امروزه شهر‌ها به عنوان مرکز تمرکز جمعیت و عمده‌ترین بازیگران اقتصاد ملی نیازمند بهبود مدیریت شهری هستند. بهبود مدیریت شهری به تثبیت رشد اقتصادی، ثبات سیاسی، افزایش مشارکت شهروندان، فقر زدایی، جلوگیری از تخریب محیط زیست و افزایش رضایتمندی شهروندان کمک می‌کند.

شورا‌های شهر می‌توانند با جلوگیری از تراکم انبوه مشکلات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی شهر‌ها، مانع توسعه نامتوازن شهر‌ها شوند و به پویایی شهر کمک کنند. اعضا شورا‌های شهر، باید بتواند نقاط ضعف و قوت شهر خودرا شناخته و با تقویت پتانسیل‌های نهفته درهر شهر، آن را به مزیت‌های قابل اتکایی در اقتصاد کشور تبدیل کنند و در نهایت توسعه ملی را بهبود بخشند. مدیر شهری مسئول ارتقا قابلیت‌ها و توانمندی‌های شهر و شهرنشینان است.

شورای شهر مشهد در قرن جدید

با آغاز سال ۱۴۰۰ و هنگامه انتخابات شورا‌های اسلامی شهر و روستا، شورای ششم مدیریت شهری مشهد مقدس با شعار «مشهدالرضا (ع) جهان‌شهر برکت و کرامت» روی کار آمد تا شورای قرن جدید مشهد لقب گیرد.

توسعه زیست بوم شهری با تاکید بر شهری اسلامی، اولویت نخست دوره ششم شورای شهر مشهد بوده است و تاکنون نیز توفیقات فراوانی حاصل آمده است که می‌توان در حوزه‌های مختلف به آن پرداخت.

در حوزه خدمات شهری، مشهد یکی از موفق‌ترین بخش‌های شهرداری در دوره ششم بوده و خدمات آن در سطح کشور شاخص و نمونه است. همین سرآمدی و پیشتازی سبب شده مشهد به الگویی برای سایر شهر‌های کشور تبدیل کرده است. کاهش مصرف آب در آبیاری فضای سبز شهری، کاشت گونه‌های کم نیاز آبی و دو برابر کردن کانال جمع‌آوری آب‌های سطحی، نمونه‌های موفق از نظارت بهینه شورای ششم و اجرای خوب شهرداری بوده است.

توسعه خطوط قطار شهری، تسهیل استفاده از حمل و نقل عمومی با تهیه و تجهیز اتوبوس‌های جدید، گسترش مسیر سبز برای حمل و نقل پاک با افزایش دوچرخه‌های اشتراکی به ۱۵۰۰ عدد و ۲۰۰ ایستگاه دوچرخه در سطح شهر، از تفکرات حامی محیط زیستی شورای ششم و کمیسیون‌های هدف آن است.

شورای ششم مشهد مقدس را می‌توان شورایی دانست که به امر خانواده و در صدر آن، بانوان ارادت ویژه‌ای در عمل و بیان دارد. تشکیل کمیسیون ویژه بانوان و خانواده، گامی عملی در راستای صیانت از نهاد خانواده شهروندان مشهدی بوده است.

در کنار مسئله خانواده، توصیه به امر ورزش و ارزش نهادن به جوان و جوانی، دستاورد سودمند دیگری از نمایندگان پارلمان شهری کلان‌شهر مشهد است که ساماندهی امور ورزش همگانی، ورزش بانوان و ورزش افراد دارای معلولیت در جامعه را بر عهده دارد. از سوی دیگر و نظر به حضور برخی نمایندگان شورا که خود جوان هستند، نشان‌گر توجه به پتانسیل‌های جوانان است و تا اینجا، مدیریت دوره ششم نمره قابل توجهی از افکار عمومی شهر دریافت کرده است.

آخرین نکته از فعالیت‌های شورای ششم مدیریت شهری، نگاه ویژه شورا نشینان جهان‌شهر برکت و کرامت به حاشیه شهر است. در کمتر دوره‌ای دیده شده است که حاشیه شهر به متن تبدیل شود و امکانات متنوع شهری به خدمت این عرصه درآید. گواه این مدعا، اختصاص ۵۱ درصد از اعتبارات شهری به مناطق حاشیه شهر می‌باشد که سابقه کمی در تاریخ شورایی شهر مشهد دارد.

در پایان باید گفت، شهر را می‌توان یک واحد اجتماعی و سیاسی که دارای فعالیت‌های انسانی و فیزیکی دانست، مکانی با تراکم بالای جمعیت که فعالیت اصلی مردم غیر از کشاورزی است مراکز خرید و داد و ستد، ساختمان‌های مرتفع و امکانات رفاهی و آموزشی کی کمتر در روستا‌ها دیده می‌شود و در آن شورا‌ها برای مدیریت شهر نقش مهمی برعهده دارند.

شورای یعنی مشارکت مردم در امور حکومت و تصمیم‌گیری در واقع هدف اصلی تشکیل شورای اسلامی شهر‌ها پیش‌برد سریع برنامه‌های توسعه شهری از طریق همکاری و مشارکت مردم با شرکت در انتخابات شورای شهر است.

به عبارتی با توجه به گستردگی حوزه‌ها و مسائل شهری بدون داشتن مشاوران و عدم به کارگیری نخبگان شهری که جزو دلسوزان هر شهر هستند موفقیت دور از انتظار نخواهد بود.

شورا‌ها می‌توانند با انواع کار‌های آموزشی و اقدامات فرهنگ سازی با مردم ارتباط برقرار کنند، اما در این میان برخی موانع وجود دارد که کارآمدی و اثربخشی شورا‌ها را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد، می‌توان به کمبود منابع شورا و عدم ارتباط و همکاری برخی از ادارات و نهاد‌های دولتی محلی و هم‌چنین ضعف دیدگاه‌های توسعه شهری اعضا اشاره کرد.