گفتگو با حجت‌الاسلام وحید نجف‌زاده درباره آداب خدمت به امام رضا (ع) | رسم خادمی در بارگاه رضوی

آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز؛ عنوان خادمی برای ائمه (ع) درکنار ظاهر جذاب خود، آداب و اصولی دارد که با رعایت آن‌ها اثری را که باید، بر جای می‌گذارد؛ چه اینکه از مجاوران باشیم و بخواهیم به زائران خدمت کنیم و از چه خادمانی آستان متبرکه امام (ع) باشیم در آستانه سالروز ولادت امام‌رضا (ع) و در بررسی این آداب، با حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجف‌زاده، عضو هیئت‌علمی جامعه‌المصطفی (ص)، استاد تفسیر و علوم قرآن و خطیب و کارشناس مذهبی، گفتگو کرده‌ایم که در ادامه مرور می‌کنید.

آداب خادمی برای امام مهربانی

اگر فردی بخواهد در مسیر خدمت به زائران حرکت کند، باید آدابی را به‌جای بیاورد؛ چه مسئولان آستان قدس، چه مجاوران و چه زائران دربرابر یکدیگر.
نخستین نکته در خدمت به زائران، رعایت ادب به‌عنوان زیربنای اخلاق اجتماعی است. این موضوع به قدری اهمیت دارد که امام‌صادق (ع) فرمودند: «اگر خدا به شخصی دو روز عمر داد، یک روزش را ادب بیاموزد و یک روزش را با ادب زندگی کند» و از امیرالمؤمنین (ع) است که هیچ میراثی همچون ادب نیست. برخورد محترمانه و مؤدبانه با زائران، اهمیت بسیار دارد. شیخ‌عباس قمی در آداب زیارت آورده است: «قدم‌ها را آهسته بردار. زبان را به ذکر مشغول کن. بدنت را معطر کن و...» این‌ها ادب گفتار و رفتار در محضر امام است که باید در برخورد با زائران امام هم دنبال شود.

دومین ادب خدمت به زائران، اخلاص است؛ یعنی پیراستن عمل از زشتی‌ها و ناخالصی‌ها و زوائد؛ انسان در خدمت به زائران و مجاوران امام معصوم باید با اخلاص و قصد قربت عمل‌کند: «صِبْغَه ا... وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ ا... صِبْغَه» و به خدمتش رنگ خدایی بزند. اگر چنین کند، خدای متعال به کار کم او اثر بسیار می‌دهد. اینکه گاه از نتایج کار کم برخی افراد برای ائمه (ع) تعجب می‌کنیم، به اخلاص بازمی‌گردد؛ آنجا که برای خدا قدم کوچکی برداشته و خدمتی داده شد، مثل ساعت‌ها خادمی در حرم، در پست‌های مختلف و در گرما و سرما و اوقات مختلف، ارزشمند می‌شود.

سومین ادبی که باید در خدمت به زائران و میزبانی از آن‌ها رعایت شود، خوش‌خلقی است که خدمت ما را اثرگذار می‌کند. اخلاق نیکو را نباید به خندیدن ترجمه کرد. اخلاق نیکو یعنی مدیریت رفتار و برخورد متناسب با موقعیت‌ها و بزنگاه‌ها؛ مثل رعایت حریم ملکوتی آل‌ا... (ع) در حضور برادران و خواهران دینی؛ البته زائران خود نیز باید اهل رعایت باشند. در این مسیر، صبوری، مدارا و تبسم هم خدمت خادمان را اثرگذارتر می‌کند.

زیارت

زیارت نوعی اعلام بیعت و وفاداری صادقانه مرید به مراد و از جانب انسانی مطیع و جان‌برکف نسبت‌به جانان خود است. درباره فلسفه زیارت، آموزه بسیار است؛ همان‌طور که همه ملت‌ها و مکاتب برای بزرگداشت مفاخر و مشاهیر خود، آیین‌های بزرگداشت برگزار کرده، در عین تکریم، این شخصیت‌ها را به نسل آینده معرفی می‌کنند، این روش در مکتب امامیه درقالب زیارت دنبال می‌شود با این تفاوت که شخص زیارت‌کننده از اولیای خداست، بنابراین زیارت از شعائر ا... محسوب و سبب تقویت قلب و روح می‌شود.

از پیامبراکرم (ص) نقل می‌کنند که فرمودند: «فردی که مرا زیارت کند، حقی از او بر من است که روز قیامت او را شفاعت کنم». این حدیث را علامه‌امینی (ره) از شانزده تن از محدثان اهل‌سنت نقل می‌کند و کسانی همچون پسر خلیفه دوم و دیگر بزرگان آن‌ها نیز بر آن صحه می‌گذارند، لذا وهابیت که شیعه را برای زیارت زیر سؤال می‌برد و هدف هجمه قرار می‌دهد، باید بداند روایاتی از این دست را بزرگان خودشان هم بیان کرده‌اند.

یکی از آموزه‌های روایات درباره زیارت، این است که از فضای معنوی و تردد ملائکه و انبیای الهی بهره معنوی ببریم. در اذن‌دخول زیارت امام‌رضا (ع) می‌خوانیم: «ءَأَدْخُلُ یا مَلآئِکَهَ ا... ‏الْمُقَرَّبینَ الْمُقیمینَ فی هذَا الْمَشْهَدِ؟» اولین اثر زیارت، بهره‌مندی از چنین فضایی است. ملت مسلمان با گرایش‌های فقهی و اعتقادی مختلف، در زیارت کنار هم قرار می‌گیرند و اتحاد، بسیاری از اوقات در فضای زیارت شکل می‌گیرد؛ مثل فضای زیارت اربعین.

خدمت زائران، فرامذهبی است

بالاتر از زیارت عارفانه، توفیق خدمت خالصانه و همراه با ادب و تواضع و سایر شئون خدمتگزاری است؛ چه در لباس خادمی و چه به‌عنوان مجاوران حضرت. مهم آن است که در خدمت به زائران ائمه (ع)، باید همچون همان حضرات رفتار کرد و به فردی که برای زیارت می‌آید، فارغ از قومیت، نژاد و مذهب خدمت کرد؛ چنان‌که هنگام زیارت اربعین، چنین فضایی حتی در خدمت به غیرمسلمانان از جانب عراقی‌ها دیده می‌شود.

وفای به عهد با امام در زیارت

آن‌هایی که به زیارت می‌روند، با امام عهد می‌بندند. امام‌رضا (ع) می‌فرمایند: «هر امامی بر گردن محبان و شیعیان خود عهدی دارد و بهترین راه ادای این عهد، زیارت قبور آن‌هاست»؛ یعنی برای عمل به عهد با ائمه (ع)، راه برتر زیارت است و این وفای به عهد، ما را از شفاعت ائمه (ع) بهره‎‌مند می‌کند؛ البته زیارت باید بامعرفت باشد؛ یعنی انسان خود را در محضر امام ببیند، چنان‌که در زیارت امام‌رضا (ع) شهادت می‌دهیم که حضرت صدای ما را می‌شنوند و سلاممان را پاسخ می‌دهند.

راهی که خدمت را لذت‌بخش می‌کند

تواضع همچون قله‌ای است که انسان با صعود به آن، احساس آرامش می‌کند. حضرت زهرای مرضیه (س) فرمودند: «هرکه خود را برای خدا کوچک کرد، خدا او را بزرگ می‌کند»؛ اگر خادمانِ زائران ائمه (ع) تواضع داشته باشند و این خدمتگزاری را توفیقی از ناحیه خدا و امام‌رضا (ع) بدانند، دیگر خستگی و ملال در مسیر خدمت را حس نمی‌کنند. آن‌وقت خادمی در سرویس‌های بهداشتی هم لذت‌بخش می‌شود.

به زائران خیر برسانیم

در مسیر خدمتگزاری به زائران، باید به فکر خیر رساندن باشیم؛ این خیر رساندن هم می‌تواند از جانب متولیان آستان‌های مقدس باشد، هم از سمت خود زائران؛ مثل جفت کردن کفش‌ها هنگام نماز، کمک کردن به تشکیل صفوف نماز و نظافت؛ همان‌طور که پیامبر (ص) فرمودند: «بهترین مردم شخصی است که خیرش به دیگران می‌رسد». یکی از مشکلات در شهر‌های زیارتی بزرگ همچون مشهد، مسئله ترافیک است.

زائران می‌توانند با تنظیم ساعت حضور در حرم و رفت‌وآمد با وسایل نقلیه عمومی به رفع این مشکل کمک کنند که این هم مصداق خیررسانی است. از مصادیق دیگر خیررسانی، رساندن دیگر زائران به حرم امام‌هشتم (ع) است یا کمک به خادمان در نظافت حرم. خیررسانی از بهترین مصادیق خدمت به زائران قبور ائمه (ع) است. اگرچه باید دلخوش به مقام خادمی امام بود، نباید از توسلات شخصی و معنویت نیز غافل شد.