گفتگو با احمد صدری، دبیر ششمین دوره جشنواره ملی «آوا‌ها و نوا‌های رضوی» | آوا‌ها و نوا‌های رضوی در قلب مردم جریان دارد

شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز؛ تأثیرگذاری هنر موسیقی و نقش و جایگاه آن در جامعه کنونی بر کسی پوشیده نیست. هنری که می‌تواند به انتقال و گسترش مفاهیم و ارزش‌های اعتقادی و آیینی نیز در میان مردم به ویژه نسل جوان کمک کند. البته از سالیان دور ارادت به امامان معصوم (ع) از جمله حضرت رضا (ع) در موسیقی ایرانی به ویژه در میان اقوام مختلف کشور به صورت‌های متفاوتی مثل مولودی خوانی، مرثیه خوانی، توسل خوانی، منظومه خوانی، مناجات خوانی، منقبت خوانی، چاووش خوانی، پیشخوانی‌های تعزیه، ظهور و بروز داشته است. این نوع موسیقی همیشه در میان مردم در جریان بوده، ولی شاید در دوره‌های مختلفی کم رنگ یا پررنگ شده است.

چند سالی می‌شود که بنیاد بین المللی فرهنگی وهنری امام رضا (ع) نیز با هدف اشاعه و ترویج فرهنگ رضوی، حمایت از تولیدکنندگان و پدیدآورندگان آثار موسیقایی رضوی و تولید و نشر آثارشان، جشنواره آواهاونوا‌های رضوی را برگزار می‌کند. رویدادی که کمتر از یک ماه پیش، ششمین دوره اش را به دبیری احمد صدری، پژوهشگر موسیقی و نوازنده، پشت سر گذاشت. صدری که در دوره‌های مختلف در کنار این رویداد بوده، در گفتگو با شهرآرا درباره جایگاه آواهاونوا‌های رضوی و تأثیر برگزاری جشنواره در ترویج این نوع از موسیقی توضیحاتی ارائه کرده که در ادامه پیش روی شماست.

بدرقه زائران با نوا‌های رضوی

احمد صدری درباره موسیقی رضوی می‌گوید: موسیقی از هنر‌هایی است که در بستر فرهنگی جامعه جریان دارد و در واقع آینه‌ای تمام نما از فرهنگ اقوام مختلف کشور محسوب می‌شود. بیشتر آیین‌هایی که در فرهنگ ایرانی و اسلامی نیز وجود دارد، با موسیقی همراه است، به طوری که ما می‌توانیم ردپای موسیقی را در مراسم‌های آیینی، عزا و شادی‌ها ببینیم.

دبیر ششمین جشنواره ملی آواهاونوا‌های رضوی ادامه می‌دهد: یکی از انواع موسیقی که در بستر فرهنگی این سرزمین جریان دارد، اجرای موسیقی برای امامان معصوم (ع) از جمله حضرت رضا (ع) است. برای مثال، در گذشته نغمه‌هایی ویژه با عنوان چاووش خوانی در زمانی که زائران می‌خواستند به حرم امام رضا (ع) مشرف شوند، اجرا می‌شد. نغمه‌هایی که فقط بخشی از آواهاونوا‌های رضوی ما را تشکیل می‌دهند.

او درباره موسیقی‌های رضوی که در خراسان نیز اجرا می‌شوند، خاطرنشان می‌کند: در منطقه‌ای مانند خراسان که یکی از خاستگاه‌های موسیقی قومی کشورمان است، داستان‌ها و کلام‌های منظومی درباره حضرت رضا (ع) وجود دارد که به آهنگ تبدیل شده اند و با همراهی نوای ساز در مراسم‌های موقعیتی یا غیرموقعیتی اجرا می‌شوند.
این هنرمند یادآور می‌شود: همچنین، ما می‌توانیم آواهاونوا‌های رضوی را در مولودی خوانی‌های مناطق مختلف ایران و حتی مراکزی که اهل تسنن آنجا ساکن اند، بشنویم.

تحولات خوب موسیقی رضوی در ۴۰ سال

صدری با اشاره به تحول خوبی که موسیقی رضوی در بازه چهل ساله پس از پیروزی انقلاب اسلامی داشته است، خاطرنشان می‌کند: در دوران گذشته، مردم به موسیقی و نوازنده‌ها نگاه خوبی نداشتند، درحالی که الان نوازندگان جایگاه و منزلتی ویژه در میان مردم دارند. خود نوازنده‌ها نیز دقت موسیقایی شان در زمینه‌هایی مانند کوک صدا و تلفیق شعر و موسیقی زیاد شده است؛ یعنی اگر الان به یک موسیقی دان نواحی در منطقه خراسان قطعه‌ای سفارش دهید، به راحتی می‌تواند آن را تولید کند.

او با بیان مثالی درباره رویارویی با تحولات موسیقی می‌گوید: در گذشته در قهوه خانه‌ها نقالی اجرا می‌شده است، اما الان با تغییر زمینه‌های اجتماعی نمی‌توان در کافی شاپ‌های امروزی نقالی اجرا کرد. در این اوضاع، ما باید از فرهنگ نقالی و چاووش خوانی در جای دیگری بهره بگیریم. این هنرمند ادامه می‌دهد: ما می‌توانیم در دهه کرامت آثاری مبتنی بر آنچه به عنوان میراث به ما رسیده است و بدون تغییر ساختار زبان موسیقایی، با بیانی جدید ارائه کنیم تا نسل امروز با آن ارتباط برقرار کند.

به گفته او آواهاونوا‌های رضوی به موسیقی نواحی و ردیف دستگاهی محدود نمی‌شود و می‌تواند به هرگونه‌ای اجرا شود. صدری تأکید می‌کند: آنچه در اجرای موسیقی مهم است، رعایت اصول و ساختارهاست. برای مثال، ما آیین نقاره زنی و نوبت نوازی داریم که ریتم‌هایی پیچیده دارند. آهنگ ساز می‌تواند از این ریتم‌ها الهام بگیرد و براساس اصولی که وجود دارد، نغمه‌ای جدید و متناسب با وضع امروز تولید کند تا در دهه کرامت نیز به عنوان لوگو صوتی از آن استفاده شود.

دبیر ششمین جشنواره ملی آواهاونوا‌های رضوی یادآور می‌شود: وقتی این قطعات جدید در دسترس نسل جدید قرار می‌گیرد، توجه آن‌ها را جلب می‌کند، چون آن‌ها احساس می‌کنند یک نوا و آوای آشنا در آن کار وجود دارد. این هنرمند با اشاره به نشست پژوهشی که در دوره گذشته جشنواره آواهاونوا‌های رضوی برگزار شده است، خاطرنشان می‌کند: ما در این نشست یکی از چاووش خوانی‌هایی را که به صورت میراث به دست ما رسیده است، از لحاظ موسیقایی تجزیه وتحلیل کردیم تا متناسب با وضعیت امروز از آن بهره بگیریم.

او تأکید می‌کند: نهاد‌های سفارش دهنده مانند بنیاد بین المللی امام رضا (ع) وقتی می‌خواهند قطعه‌ای تولید کنند، به جای آنکه سراغ پد الکترونیکی و موسیقی‌های پاپ ساده بروند، باید از موسیقی‌هایی بهره بگیرند که در دل مردم جای دارد. به این ترتیب، گوش مردم تربیت می‌شود. در گذشته نیز مردم وقتی پای روضه‌ها و تعزیه‌ها می‌نشستند، گوششان کوک می‌شد و از لحاظ زیبایی شناسی تشخیص می‌دادند که اجرا خوب است یا بد.

فراهم شدن بستری برای عرض ارادت به امام رضا (ع)

صدری در بخش دیگری از صحبت هایش درباره برگزاری جشنواره موسیقی آواهاونوا‌های رضوی نیز بیان می‌کند: جشنواره موسیقی آواهاونوا‌های رضوی درصدد است مکانی برای ظهور، بروز و تجلی موسیقی‌های مرتبط با امام رضا (ع) باشد؛ موسیقی‌هایی که به گونه‌های مختلف سازوآواز در میان اقوام مختلف ایرانی رواج دارند.

درواقع در این رویداد بستری فراهم می‌شود تا اقوام مختلف ایران به نوعی ارادت خودشان را به امام رضا (ع) در قالب موسیقی نشان دهند. او ادامه می‌دهد: در جشنواره امسال هم اقوام مختلف ایران با گویش‌های مختلف، گونه‌های متفاوتی از موسیقی ردیف دستگاهی و موسیقی نواحی ایران را به صورت سازوآواز یا آواز تنها در سه روز در شهر شیراز اجرا کردند.

صدری با اشاره به برگزاری شش دوره از جشنواره آواهاونوا‌های رضوی بیان می‌کند: در هر دوره ما برخی اقتضائات را در نظر گرفتیم. در دوره‌ای به گروه کر و آکاپلا به عنوان تم اصلی جشنواره پرداختیم، در دوره‌هایی آهنگ سازی را مدنظر قرار دادیم و در دوره گذشته هم بیشتر بر چاووش خوانی و موسیقی‌هایی که جنبه آوازی دارند، تمرکز کردیم. به گفته او، امام رضا (ع) و موسیقی رضوی در دل مردم جریان دارند و این خود مردم هستند که متناسب با نیازهایشان و کاربرد‌های آواهاونوا‌های رضوی از آن استفاده می‌کنند.

این هنرمند درباره ضرورت برگزاری جشنواره آواهاونوا‌های رضوی نیز می‌گوید: جشنواره فقط محلی برای ظهور و بروز آواهاونوا‌های رضوی است و قرار نیست کاری عجیب وغریب انجام دهد؛ یعنی فقط با برگزاری جشنواره و ثبت وضبط آثار و قراردادن آن‌ها روی وبگاه شمس توس، اتفاق بزرگ موسیقایی در کشور رخ نمی‌دهد.

او تصریح می‌کند: شاید اگر از مسئولان درباره جشنواره آواهاونوا‌های رضوی بپرسید، به شما بگویند اگر این رویداد نبود، موسیقی رضوی نابود می‌شد؛ چون آن‌ها به هرحال دنبال توجیه فعالیت هایشان هستند. با وجود این، حقیقت ماجرا این است که برگزاری جشنواره به تنهایی تأثیری ندارد. جشنواره فقط مکانی برای ظهور و بروز است و می‌خواهد توجه‌ها را به یک موضوع جلب کند.

این هنرمند با بیان اینکه مسائل فرهنگی به صورت آنی تأثیر نمی‌گذارد و آرام آرام پیش می‌رود، یادآور می‌شود: وقتی این جشنواره بازه زمانی سی ساله را طی کند، ما می‌توانیم درباره تأثیرگذاری اش صحبت کنیم. درواقع هرچه بیشتر به آواهاونوا‌های رضوی توجه شود، رسانه‌ها بیشتر به آن بپردازند و درباره آن گفتگو کنند، تأثیرگذاری نیز بیشتر خواهد شد.

صدری ادامه می‌دهد: متأسفانه الان، چون دوران سرعت است، همه به ویژه دستگاه‌های فرهنگی دنبال این هستند که خیلی سریع به نتیجه برسند و کاری برجسته و بزرگ انجام دهند. این درحالی است که در گذشته شاید صد‌ها هنرمند سال‌ها فعالیت می‌کردند تا بتوانند تأثیرگذاری اجتماعی داشته باشند و اتفاقی ویژه را رقم بزنند. در دوره معاصر همه می‌خواهند خیلی زود و با کمترین هزینه، بیشترین بهره برداری را داشته باشند که این امکان پذیر نیست.

این هنرمند با تأکید بر وظیفه مهم رادیو و تلویزیون در ترویج آواهاونوا‌های رضوی بیان می‌کند: در جشنواره، آواهاونوا‌های رضوی ثبت وضبط می‌شود، اما این کار به تنهایی اقدام مؤثری نیست و باید ارگان‌های مختلف ازجمله صداوسیما که محل رجوع بیشتر مردم هستند، برای ترویج موسیقی رضوی پای کار بیایند.

دبیر ششمین جشنواره آواهاونوا‌های رضوی یادآور می‌شود: ما اکنون صد ساعت کار ضبط شده باکیفیت از آواهاونوا‌هایی در دست داریم که در مناطق مختلف ایران اجرا می‌شود و‌ می‌توانیم آن‌ها را به راحتی در اختیار صداوسیما و ارگان‌های دیگر قرار دهیم تا در روز میلاد حضرت رضا (ع) این مجموعه را پخش کنند و مردم با نغمه‌های متنوع و گویش‌های متفاوت آشنا شوند؛ اما متأسفانه درخواستی وجود ندارد و به این آثار توجه‌ نمی‌شود.