گفت وگو با علی ذریه حبیب تبریزی، هنرمند قالی باف | هنر حجم  بافی رو به فراموشی است

سرور هادیان | شهرآرانیوز؛ وقتی صحبت از فرهنگ و هویت ایرانی می‌شود، بی شک فرش یکی از نماد‌های بارزی است که این فرهنگ و هویت را نمایان می‌کند. گذشته از صنعت فرش که امروزه به یکی از اهرم‌های قوی بازرگانی کشور تبدیل شده، این هنر ایرانی کارکرد فرهنگی نیز پیدا کرده است، به طوری که طرح‌ها و نقش‌های هریک نه تنها نشان دهنده یک دوره ویژه تاریخی است، بلکه نماد‌هایی از فرهنگ بافندگان آن را که از منطقه‌ای خاص از ایران هستند، آشکار می‌کند. اگرچه تاریخ شروع بافت فرش به درستی معلوم نیست و مشخص نیست که بافت فرش از کدام منطقه شروع شده است، ولی اغلب مورخان و باستان شناسان متفق القول اند که ایرانیان از جمله اولین اقوامی هستند که بافت فرش را شروع کرده اند.

شواهد حاکی از آن است که فرش برای مقاصد صرفا کاربردی نظیر حفاظت خانه روستاییان از سرما و نم به وجود آمد و کم کم راه خود را به عنوان یک اثر زینتی و نشانه‌ای از تحول در خانه‌های اشراف و اعیان باز کرد و کم کم تابلو فرش‌ها رواج پیدا کرد. گفته می‌شود اگرچه دوره شکوفایی هنر فرش بافی در ایران مقارن حکومت صفویان است، این هنر همچنان دست خوش تغییرات و زیباتر و بروزتر شدن است. علی ذریه حبیب تبریزی، پیشکسوت هنر قالی بافی، متولد سال۱۳۲۴ تبریز یکی از همین افراد تأثیرگذار در هنر قالی بافی است که سال هاست در مشهد زندگی می‌کند.

این هنرمند آثار هنری منحصربه فردی از جمله گره اوراقی، مجسمه بافی، دوروبافی و تابلو‌های شخصی، تابلو‌هایی مثل مجلس قانون گذاری روم، نقشه ایران، کلیسای واتیکان، بازار سبزی فروش ها، احوالات حضرت یوسف (ع)، سلسله الذهب و... را به انجام رسانده است. ذریه حبیب سفارش بافت فرش‌های نفیسی را از کشور‌های آلمان، فرانسه، سوئیس، آمریکا، بحرین، کویت، امارات و ... داشته است. از دیگر فعالیت‌ها و آثار هنری این هنرمند پیشکسوت، بافت دوازده سوره از قرآن کریم به صورت دو رو بر فرش با نخ ابریشمی است. گفت وگوی شهرآرا با این هنرمند هنر‌های سنتی را می‌خوانید:

قالی بافی از هفت سالگی

او که حرفه قالی بافی را از هفت سالگی نزد پدر آموخته و در سیزده سالگی در این هنر به مهارت بسیاری دست یافته است، می‌گوید: پدرم کارگاه قالی بافی داشت. از سن هفت سالگی در زمینه بافت فرش شروع به کار کردم و تجربیات پدرم در هنر قالی بافی را آموختم. در کمتر از چهار ماه بافت قالی و نقشه خوانی را به خوبی فرا گرفتم و هم زمان به تحصیل هم پرداختم.

ذریه می‌افزاید: از سیزده سالگی دورو بافی قالی را ابداع و به صورت کاملا حرفه‌ای کار خود را در این هنر بدیع آغاز کردم. در ۲۲سالگی کارگاه مستقل بافت قالی را دایر کردم و در این کارگاه ۱۰۵ کارگر با ۴۵ دستگاه قالی بافی مشغول به کار شدند و در این کارگاه بود که فقط کار تصویربافی (تابلو فرش) انجام می‌شد. وی ادامه می‌دهد: بیشتر سفارش‌ها از کشور‌های اروپایی بود. در آن زمان بیشترین سفارش‌ها از آلمان بود و در ۲۳ سالگی، حجم بافی قالی را ابداع کردم و در ۲۶ سالگی به عنوان نماینده تابلو باف‌های تبریز معرفی و انتخاب شدم.

مهاجرت به شهر امام مهربانی‌ها (ع)

این هنرمند که نزدیک به پنج دهه مجاورالرضا (ع) است، تأکید می‌کند: خوشحالم که در مجاورت امام مهربانی‌ها (ع) زندگی می‌کنم. اوایل انقلاب و سال ۱۳۵۷ بود که به مشهد مهاجرت کردم. آن زمان امکانات بسیار کمی در اختیارم بود، اما با همان امکانات محدود و اندک، دست از کار هنر نکشیدم و با جدیت حدود ۱۰ سال به صورت ناشناس و گمنام به کار فرش بافی تصویری و حجمی ادامه دادم.

قالیچه‌ای برای عرض ارادت

ذریه که به تازگی بافت قالیچه‌ای برای عرض ارادت به ساحت مقدس پیامبر (ص) را به اتمام رسانده است، درباره این قالیچه بیان می‌کند: قالیچه «مباهله» به بحث مباهله اشاره دارد که در قرآن، در سوره آل عمران، آیه ۶۱ نیز به این موضوع پرداخته شده است. وقتی مسیحیان پیامبر (ص) را اذیت می‌کردند، قرار بر مباهله شد که پس از آن جلسه مسیحیان احترامشان را به پیامبر (ص) اعلام کردند.

وی تصریح می‌کند: اگرچه کار بسیار دشواری است، اما این آیه را با زر در این قالیچه بافته ام. همچنین روایت صحنه‌های این مباهله در این قالیچه نقش بسته است. این قالیچه را در ابعاد یک متر و هشتاد سانتی متر طول و یک متر و هفتاد سانتی متر عرض بافته ام. در حاشیه‌های آن نیز شعر، حدیث کسا، روایت غدیر خم، قدم پیامبر اسلام، قبرستان بقیع، اسامی ائمه (ع)، پرواز جبرائیل و... نیز بافته شده است. این هنرمند چیره دست که دارای درجه دکتری هنر است، درباره آخرین اثرش توضیح می‌دهد: بافت این قالیچه حدود یک سال به طول انجامید و جنس آن از کرک، مرینوس، نخ زر و... است. در این قالیچه نفیس از بیش از چهارصد رنگ استفاده شده است.

۷۱ سال تجربه

او از جوانی مداح اهل بیت (ع) است و به عشق این خاندان عصمت و طهارت برای دلش در مجالس مختلف مداحی می‌کند و پیرغلام حضرت ابا عبدا... الحسین (ع) محسوب می‌شود. او تأکید می‌کند: برای ارادتم تابلو فرش‌ها و قالیچه‌های نفیس مذهبی می‌بافم و از کارم دل سرد نمی‌شوم و باوجود بیماری ۷۱ سال است که بافنده فرش‌های نفیس هستم و به کارم علاقه دارم. سال هاست برای مسائل مالی کار نمی‌کنم، زیرا این فرش‌ها خریدار ندارند.

بافت سلسله الذهب و ۸ ماه تلاش

وی که قبل از این کار اثر تابلوفرش «سلسله الذهب» را به عشق امام رضا (ع) بافته بود، بیان می‌کند: بافت این اثر هم هشت ماه به طول انجامید. کار را به نام خالق هستی و به عشق امام رئوف (ع) شروع کردم و هنگام بافتن آن همیشه با وضو بودم.

ذریه درباره این اثر خاطرنشان می‌کند: وسط تابلوفرش نیز ورود امام رضا (ع) به سرزمین خراسان تصویر شده است و همچنین در گوشه‌های تابلوفرش ایوان طلا، سقاخانه، ساعت حرم مطهر، قبر مطهر حضرت (ع)، نقاره خانه ها، مسجد کبود، جای پای حضرت (ع) در قدمگاه نیشابور و پنجره فولاد حک شده است. وی درخصوص اندازه این تابلو فرش نیز تصریح می‌کند: این تابلوفرش در ابعاد یک متر و چهل سانتی متر درهشتاد سانتی متر است و در آن نخ‌های مرغوب کرک، پنبه خالص و ابریشم خالص به کار رفته است. این کار را نیز برای دل خودم بافتم تا جایگاه اصلی آن پیدا شود.

ذریه حبیب در ادامه تأکید می‌کند: در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها و افزایش قیمت مواد اولیه هزینه بافت تابلوفرش‌ها نیز به شدت افزایش یافته و این درحالی است که بسیاری از مردم خرید فرش دست باف یا تابلوفرش‌های نفیس را دیگر اولویت محسوب نمی‌کنند و حتی این هنر ارزشمند را برای سرمایه گذاری مناسب نمی‌دانند.

وی که دارای درجه هنری از یونسکو است و بار‌ها کارهایش در مجامع داخلی و بین المللی ارائه و از او قدردانی شده است، اظهار می‌کند: من با گذاشتن عمرم در این حرفه عناوین مختلف هنری را به دست آورده ام و چندین بار عنوان هنرمند نمونه کشور را به من اعطا کرده اند، اما بار‌ها در مجامع مختلف اعلام کرده ام هنر حجم بافی پس از من به فراموشی سپرده می‌شود و من حاضرم رایگان این هنر را به نسل آینده بیاموزم، اما متأسفانه هیچ همکاری‌ای برای این آموزش با من نمی‌شود؛ بااین حال من ناامید نمی‌شوم.

ابداع ۴۰ گره

وی در ادامه خاطر نشان می‌کند: شاگردان زیادی داشته ام، اما بیشتر آن‌ها کسانی هستند که برای اقامت به خارج می‌روند. آن‌ها کار را از من یاد می‌گیرند و در آنجا به تابلوبافی مشغول می‌شوند و درآمد‌های خوبی هم دارند. ذریه حبیب ادامه می‌دهد: من بیش از چهل مدل گره در فرش بافی ابداع کرده ام که کارایی آن در بافت نقوش بسیار ریز و به خصوص چهره بسیار زیاد است. او با اشاره به این نکته که بار‌ها پیشنهاد‌های مختلفی برای اقامت و کار در کشور‌های خارجی به او شده است، اذعان می‌کند: وطنم را به پول نمی‌فروشم، اما‌ای کاش تا زنده ام، متولیان قدر هنر و هنرمندان را بدانند.