اسراف، یک بیماری اجتماعی است

اگر گفته شود اسلام دین منطق و عقلانیت است، سخن گزاف و اشتباهی نگفته‌اند. اسلام دین اقتصاد است و اقتصاد در لغت یعنی میانه‌روی. در احادیث کلیدی و زیبای ما آمده است که شخص مقتصد و میانه‌رو هیچ‌گاه فقیر نمی‌شود. خدای بزرگ به همه ما نعماتی داده است که استفاده درست از آن‌ها، مایه پیشرفت و شکوفایی و کمال در زندگی ما خواهد بود.

به همین دلیل گفته‌اند یکی از معانی شکر نعمت، این است که از نعمات الهی و همه مواهبی که به ما بخشیده است، در مسیر صحیح آن استفاده کنیم و در مصرف آن، افراط و تفریط نکنیم و البته دامنه این موضوع بسیار گسترده است و شمول آن از درست مصرف کردن یک لیوان آب تا خود عمر و حیات انسان و منحرف شدن و گناه کردن و صدمه زدن به خود، درحقیقت اسراف در این نعمت بزرگ است. کلمه اسراف که به معنای «درست مصرف نکردن و افراط در مصرف» است، بیش از بیست‌بار با تعابیر متنوع در آیات قرآن آمده است که نشان می‌دهد بدون شک یکی از عوامل مهم هدایت، این است که ما در همه امور خود دنبال میانه‌روی و دوری از اسراف باشیم.

در قرآن کریم آمده است: «کُلُواْ مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ وَ لَا تُسرْفُواْ إِنَّهُ لَا یحُبُّ الْمُسرْفِین؛ و او آن خدایی است که برای شما بستان‌ها از درختان داربستی و درختان آزاد و درختان خرما و زراعت‌ها که میوه و دانه‌های گوناگون آرند و زیتون و انار و میوه‌های مشابه و نامشابه آفرید. شما هم از آن میوه‌ها هرگاه برسد، تناول کنید و حق آن را (زکات فقیران را) در روز درو و جمع‌آوری آن بدهید و اسراف نکنید که خدا مسرفان را دوست نمی‌دارد». (۱۴۱، سوره انعام). خداوند در آیه معروف دیگری که درواقع قانون کلی مصرف را بیان می‌کند، می‌فرماید: «و کُلُواْ وَ اشرْبُواْ وَ لَا تُسرْفُواْ إِنَّهُ لَا یحُبُّ الْمُسرْفِین» (۳۱، سوره اعراف).

در این آیه، خدای تعالی تکلیف خودش را با اسرافکاران مشخص می‌کند و می‌گوید: کسانی که از روی علم و عمد دچار اسراف هستند، هیچ‌گاه محبوب خدا نخواهند بود. در آیات دیگری حتی خداوند، اسرافکاران را برادران شیاطین معرفی می‌کند که این تعبیر، از شدت زشتی این کار از نگاه قرآن و پروردگار، حکایت دارد.

رهبر معظم انقلاب نیز بار‌ها در بیانات خود در این‌باره به مردم تذکر داده‌اند و اسراف را یک بیماری اجتماعی، معرفی کرده‌اند.

ایشان در بیان حد اسراف می‌فرمایند: «صرفه‌جویی به معنای گدابازی نیست که بعضی بگویند چرا نمی‌گذارید مردم از نعمت‌های خدا استفاده کنند. نه؛ استفاده کنند، ولی اسراف و زیاده‌روی نکنند. اسراف در جامعه، لازمه اشرافیگری و تقسیم نابرابر ثروت و مایه تضییع اموال عمومی و نعمت الهی است. صرفه‌جویى صحیح -همان که در اسلام به آن قناعت می‌گویند- به معنای نخوردن نیست؛ به معنای زیاده‌روی نکردن، مال خدا را حرام نکردن و نعمت الهی را ضایع نکردن است».۱ /۱/۱۳۷۶

در همین باره روایتی داریم که شخصى به نام سلیمان‌بن‌صالح مى‌گوید: «از امام صادق (ع) پرسیدم کمترین درجه اسراف چیست؟ امام پاسخ داد: «این است که لباسى را که مایه حفظ آبروى توست، در مواقع غیرضرورى بپوشى و کهنه‌اش کنى و باقى‌مانده آبى را که مصرف کرده‌اى، دور بریزى و هسته‌هاى خرمایى را که مصرف کرده‌اى، به این‌طرف و آن‌طرف بیندازى.»

این تعبیر امام یعنی هر چیز قابل استفاده‌ای باید به مصرف درست خود برسد و اگر این‌گونه نباشد و دور ریخته شود، از مصادیق اسراف است و این کار در زندگی بسیاری از ما دیده می‌شود، بنابراین باید از اینکه با این کار مشمول خشم خداوند شویم و او نعماتش را از ما بگیرد، بترسیم و زندگی خود را به‌درستی و طبق رضایت او، مدیریت کنیم. ان‌شاءا...!