راه نجات در گفتار امیرمؤمنان، امام‌علی (ع)

به‌مناسبت میلاد باسعادت امام اول شیعیان، حضرت امیرالمؤمنین (ع)، چه بهتر که سراغ کلام گهربار ایشان برویم و از ایشان بیاموزیم که اهل‌بیت (ع) اهل حق بودند و همواره در گفتار و رفتارشان حق‌گو و حق‌گرا بودند. پیامبر خدا (ص) و امامان (ع) بهترین الگو‌های حق‌گرایی در جهان‌اند و همواره مردم را به حق‌شناسی و حق‌پذیری و حق‌طلبی دعوت کرده‌اند. رهنمود‌های امام‌علی (ع) درباره شبکه مسائل حق، همیشه زنده و سودمند و راهگشاست. باید از احادیث امام‌علی (ع) در ابعاد گوناگون حق، درس گرفت و به سعادت رسید.

امیرمؤمنان امام‌علی (ع) در تبیین راه نجات فرموده‌اند: «ثلاثَ فِیهِنَّ النجاه لُزومُ الحَقِّ و تَجَنُّبُ الباطِلِ وَ رُکوبُ الجدّ؛ نجات و رستگاری در سه چیز است: پایبندی به حق، و دوری از باطل و سوار شدن بر مرکب جدیت» (عیون الحکم و المواعظ لیثی واسطی، قرن ششم، ص ۴۱۲/ غررالحکم و دررالکلم آمدی، ج ۳، ص ۳۳۱).

مطابق این حدیث شریف، رهایی و آزادی و رستگاری انسان‌ها در سه کار است. جهانیان در زندگی درپی نجات هستند. امام‌علی (ع) در این حدیث، راه نجات را نشان داده‌اند. رهایی از مشکلات و گرفتاری‌ها و انحراف‌ها و عقب‌ماندگی‌ها در توجه به متن و محتوای این حدیث است.

پای‌بندی به حق

حق‌شناسی و حق‌گویی و حق‌طلبی و حق‌گرایی و عمل به حق و برپایی و اجرای حق در جمله «لزوم‌الحق» نهفته است. مراد از لازم بودن حق، این است که انسان همیشه و پیوسته همراه حق باشد و هرگز از آن جدا نشود و هیچ‌گاه به باطل میل نکند. منبع شناخت حق چیست؟ منبع اصلی شناخت حق، وحی الهی و حدیث و عقل سلیم است.

ملازم حق بودن در هر شرایطی نیازمند شناخت دقیق حق است. پیامبران و امامان، بزرگ‌ترین راهنمایان حق بوده‌اند. اطاعت و پیروی از آنان و همراهی با آن‌ها تنها راه نجات است. لزوم در اینجا، پیوسته ماندن با حق و ملازم حق بودن و چسبیدن به حق و فهم ضرورت حق و تعهد نسبت‌به حق است. هیچ‌چیز نباید انسان را از حق‌گرایی بازدارد. کوتاهی و ضعف در حق‌گرایی با لزوم در تعارض است. در ادامه به چند حدیث از امام اشاره می‌شود.

دوری گزیدن از باطل

دوری گزیدن از باطل نیز برای نجات لازم است. باید حق‌گرا و باطل‌گریز بود تا نجات حاصل شود. امکان دارد فردی در موضوعاتی حق‌گرا باشد یا در شرایطی که به نفع اوست، حق‌گرا باشد، اما در موضوعات و شرایط دیگر، باطل‌گرا شود. حق و باطل در مقابل هم هستند. باید در همه شرایط حق‌گرا بود و از باطل اجتناب کرد. باطل به‌معنای نادرست و غلط و ناراست و ناصواب و عاطل و بی‌فایده و بیهوده و عبث و دروغ و خلاف واقع و بی‌اعتبار و پوچ و تباه و نادرست است.

امیرمؤمنان، امام‌علی (ع)، در این حدیث، «تجنب‌الباطل» را یک عامل نجات معرفی کرده‌اند. اجتناب به‌معنای احتراز و امتناع و خودداری و دوری و کناره‌گیری و پرهیز و گریز است. باید در همه زمینه‌ها از باطل دوری کرد. امام در حدیث دیگری فرموده‌اند: «من نصر الباطل خسر؛ هرکه باطل را یاری کند، زیان کند» (غررالحکم‌ودررالکلم، ج ۵، ص ۱۴۵).

سوار شدن بر مرکب جدیت

کسی که در عبادات و طاعات و آنچه باید بکند، جد و جهد تمام‌وکامل داشته باشد، گویا که بر جد سوار است. رکوب به‌معنای برنشستن و سوار شدن و و ارتکاب و انجام است. «رکوب‌الجد» در این حدیث علوی، عامل نجات شناخته شده است. جدیت، پافشاری و تلاش و کوشش و سعی و مداومت و تکاپو و جدی بودن است و تنبلی و بی‌حالی و سستی و ضعف در کارها، راه نجات را می‌بندد. نجات با سخت‌کوشی و پرتلاشی و فعال بودن همراه است.