راه نجات در گفتار امیرمؤمنان، امام‌علی (ع)

پای‌بندی به حق

حق‌شناسی و حق‌گویی و حق‌طلبی و حق‌گرایی و عمل به حق و برپایی و اجرای حق در جمله «لزوم‌الحق» نهفته است. مراد از لازم بودن حق، این است که انسان همیشه و پیوسته همراه حق باشد و هرگز از آن جدا نشود و هیچ‌گاه به باطل میل نکند. منبع شناخت حق چیست؟ منبع اصلی شناخت حق، وحی الهی و حدیث و عقل سلیم است.

ملازم حق بودن در هر شرایطی نیازمند شناخت دقیق حق است. پیامبران و امامان، بزرگ‌ترین راهنمایان حق بوده‌اند. اطاعت و پیروی از آنان و همراهی با آن‌ها تنها راه نجات است. لزوم در اینجا، پیوسته ماندن با حق و ملازم حق بودن و چسبیدن به حق و فهم ضرورت حق و تعهد نسبت‌به حق است. هیچ‌چیز نباید انسان را از حق‌گرایی بازدارد. کوتاهی و ضعف در حق‌گرایی با لزوم در تعارض است. در ادامه به چند حدیث از امام اشاره می‌شود.

دوری گزیدن از باطل

دوری گزیدن از باطل نیز برای نجات لازم است. باید حق‌گرا و باطل‌گریز بود تا نجات حاصل شود. امکان دارد فردی در موضوعاتی حق‌گرا باشد یا در شرایطی که به نفع اوست، حق‌گرا باشد، اما در موضوعات و شرایط دیگر، باطل‌گرا شود. حق و باطل در مقابل هم هستند. باید در همه شرایط حق‌گرا بود و از باطل اجتناب کرد. باطل به‌معنای نادرست و غلط و ناراست و ناصواب و عاطل و بی‌فایده و بیهوده و عبث و دروغ و خلاف واقع و بی‌اعتبار و پوچ و تباه و نادرست است.

امیرمؤمنان، امام‌علی (ع)، در این حدیث، «تجنب‌الباطل» را یک عامل نجات معرفی کرده‌اند. اجتناب به‌معنای احتراز و امتناع و خودداری و دوری و کناره‌گیری و پرهیز و گریز است. باید در همه زمینه‌ها از باطل دوری کرد. امام در حدیث دیگری فرموده‌اند: «من نصر الباطل خسر؛ هرکه باطل را یاری کند، زیان کند» (غررالحکم‌ودررالکلم، ج ۵، ص ۱۴۵).

سوار شدن بر مرکب جدیت

کسی که در عبادات و طاعات و آنچه باید بکند، جد و جهد تمام‌وکامل داشته باشد، گویا که بر جد سوار است. رکوب به‌معنای برنشستن و سوار شدن و و ارتکاب و انجام است. «رکوب‌الجد» در این حدیث علوی، عامل نجات شناخته شده است. جدیت، پافشاری و تلاش و کوشش و سعی و مداومت و تکاپو و جدی بودن است و تنبلی و بی‌حالی و سستی و ضعف در کارها، راه نجات را می‌بندد. نجات با سخت‌کوشی و پرتلاشی و فعال بودن همراه است.