در یادداشت قبلی، از صفت «شگفتانه» برای دستور خط غیررسمی فرهنگستان یاد کردم و دلیل آن این بود که اولا غافلگیرکننده بود و دیگر اینکه نشان میدهد فرهنگستان ـ که تاکنون گمان میرفت چندان با زبان گفتار میانهای ندارد ـ این زبان «غیررسمی» را به رسمیت شناخت!
زبانی که با پدیده وب و فضای هوشمند، روزبهروز در حال گسترش است. در این دستورنامه میخوانیم که «البته باید به خاطر داشت که فناوریهای نوین نهتنها از بینبرنده فرهنگها بهنفع یک فرهنگ مسلط نیست که خود فراهمآورنده امکاناتی بینظیر و برابر برای همه افراد و گروهها و اقوام است تا در کنار هم و بدون هیچ مرز و مانعی، به دادوستد علمی و فرهنگی بپردازند.»
این نکته نشان میدهد که فرهنگستان برای زبان گفتار اعتبار خاصی باز کرده است و، چون امروزه، علاوهبر رایانههای شخصی، شبکههای اجتماعی نیز در بستر اینترنت شکل گرفتهاند و همه افراد جامعه بهسادگی میتوانند بنویسند، پس لازم است شیوه بهکارگیری خط فارسی در این بسترها بررسی شود و مطالعهای جدی درباره وضعیت خط فارسی در شبکههای اجتماعی انجام شود. پیشرفت فناوری، سرعت انتقال اطلاعات، ارتباط همزمان و سادهسازی زبان بهدلیل سرعت در نگارش، سبب رواج گونهای از نگارش شده که ممکن است بهمرور زمان بر زبان تأثیر بگذارد.
البته هنوز برخی دستورنویسان و ادبا این تغییرات را در زبان نمیپذیرند و تغییر در نوشتار را موجب تباهی یا حتی مرگ زبان میدانند، اما باید پذیرفت که این زبان بهسرعت در حال تحمیل خود است و رهاشدگی آن آسیبهای بیشتری را در بر خواهد داشت. باید باور کنیم که زبان فارسی، بهدلیل داشتن ظرفیتهای بالقوه و ذاتی، قابلیت انطباق با شرایط جدید را دارد.
ازاینرو، ظاهرا فرهنگستان زبان و ادب فارسی، برای پاسداشت خط و زبان فارسی، از سال ۱۴۰۰ طرحی پژوهشی را در گروه زبان و رایانه به اجرا گذاشته بوده که هدف آن آسیبشناسی شیوه نگارش کاربران فارسیزبان در محیطهای الکترونیکی، بهویژه در فضای مجازی و ارائه خط الگو و دستوری ویژه نگارش غیررسمی بوده است.
در این دستور خط که بیشتر رویکرد زبانشناسانه دارد، به دیدگاههای دکتر امید طبیبزاده، زبانشناس، توجه ویژه شده است. میدانیم که ایشان پیشتر در کتاب «مبانی و دستور خط فارسی شکسته» و نیز کتاب «فارسی شکسته (دستور خط و فرهنگ املایی)» خود، به «دوزبانگونگی» نگاه ویژهای دارد و اینکه اگر این موضوع جدی گرفته نشود، موجب از میان رفتن زبان فراگونه (رسمی) میشود.
بیگمان این دستور خط میتواند، مسیری برای آیینمند شدن زبان گفتار فراهم آورد. ازاینرو، لازم است برای قاعدهمندسازی این گونه زبانی، دقت بیشتری صورت گیرد. تا اینجای کار اختلاف نظرهایی به وجود آمده است که امید است در ویراستهای بعدی مدنظر فرهنگستان قرار گیرد. این دستور خط در فرهنگ املایی خود به غلطهای املایی (احتمالا تعمدی) کاربران اشاره کرده است که آوردن آنها در دستور خط میتواند نوعی اعتباردهی به آنها باشد که خود جای پرسش است و انتقادهایی را در بر داشته است.
اگر بهطور نمونه بخواهم اشاره کنم، دیدگاه بهروز صفرزاده، ویراستار و فرهنگنویس را میآورم که معتقد است: کتاب حاوی اطلاعات و گزارشهای ارزشمندی درباره گفتارینویسی در فضای مجازی است. فضای مجازی برای خیلیها عرصه شوخی و تفنن و تفریح است. یکی از جلوههای این امر شوخی با املای واژههاست.
کسی که مثلا «استاد» را «عسطاد» مینویسد قاعدتا دارد شوخی و املابازی میکند. اکنون پرسش این است که آیا ما باید این شوخی و تفریح را جدی بگیریم و املای غلط «عسطاد» را ثبت کنیم، اگر کسِ دیگری «عستاد» یا «اسطاد» یا «عصطاد» بنویسد، چه. بسیاری از واژههای رایج در فارسی چندین املای احتمالیِ غلط دارند. آیا باید همه آن املاهای احتمالیِ غلط را هم در چنین اثری بیاوریم؟ پاسخ بنده منفی است.