موسیقی و شعر پیوندی قدیم دارند و موسیقی شعر، خود، بحثی باسابقه است. از پدر شعر فارسی دری، رودکی، که «چنگ برمیگرفت» و تأثیری جادویی به اشعارش میبخشید بگیرید تا استادان صاحبفضل آواز همین چند دهه پیش که شنیدهایم جلسات اول، تنها مشق روخوانی شعر میدادهاند (ادیب خوانساری). هرچند عمل خواننده -فارغ از ارزشهای هنری و معنایی- تولید ژوست (صحیح) فرکانسهای موسیقایی با ابزار حنجره است، از آنچه گفتیم نتیجه میگیریم اهمیت ادای صحیح اشعار به مثابه محتوای آواز نیز کمتر از آن نیست.
وقتی علیرضا قربانی در «شاهتِرَک» آلبوم «از خشت و خاک» و درست در بیت پیش از قسمت اوج قطعه، «سپَردن» به معنای «سپری کردن» را «سپُردن» ادا میکند (همه سربهسر دست نیکی بریم/ جهان جهان را به بد نسپریم) شبیه آن است که یکباره یک سطل آب سرد بریزند روی سر شنونده، آن هم در آلبومی که روی جلد آن نوشتهاند: «یادمان حماسهسرای ایرانزمین» یا در شاهکار شورانگیز محسن نفر با آواز حسامالدین سراج، تصنیف «شمسالضحی»، همخوانان «تَنگ شکر» را در غزل مولانا «تُنگ شکر» ادا میکنند.
مثال سوم مسمط خیالی بخارایی در قطعه خاطرهانگیز «تمنای وصال» از آلبومی به همین نام با صدای عبدالحسین مختاباد است که در بند اول، مصراع «خواهد به سر آید شب هجران تو یا نه» به گونهای خوانده میشود که عملا قافیه را در نظر نمیگیرد: «نه» با فتح نون. این در حالی است که قافیه در مصراعهای دیگر (یگانه، روانه، نشانه و میانه) در فارسی امروز با کسر نون تلفظ میشود. شاید بهتر بود «نه» با تلفظ خراسانیاش خوانده میشد تا قافیه هم آسیب نبیند و یکدستی موسیقی شعر حفظ شود.
بند زیبای دیگری از این شعر چنین است: «بلبل به چمن زان گل رخسار نشان دید/ پروانه در آتش شد و اسرار عیان دید/ عارف صفت وصل تو در پیر و جوان دید/ یعنی همهجا عکس رخ یار توان دید/ دیوانه منم من که روم خانهبهخانه»، اما مختاباد میخواند: «دیوانه نیام من که روم خانهبهخانه» و به این ترتیب، از ۴ مصراع نخست، نتیجهای بیربط میگیرد و همه لذت شعر را از بین میبرد. این اشتباهات که -چنانکه دیدیم، در آثار بزرگان موسیقی هم هست، چه رسد به طفلان طریق؟ - ممکن است در ۲ حال روی دهند: نخست، روی صحنه (اجرای زنده) که فراوان و تا اندازهای گریزناپذیرند. برای مثال، تحت تأثیر عوامل گوناگون، خواننده شعر را فراموش میکند یا اشتباه میخواند. دوم، در آثار ضبطشده. همچنین این اشتباهات ۲ نوعاند: گاهی در حد تلفظ واژگان یا انتخاب ضبطهای ضعیفترند، اما مصداق نوع دیگر، اشتباه اخیر تیم همایون شجریان و علیرضا قربانی در «افسانه چشمهایت» است که در توضیحات داخل جلد اثر، شعری را بهاشتباه به ه. الف. سایه منسوب کردهاند. در حالی که انتشار یک آلبوم موسیقی ماهها زمان میبرد، چقدر میتوان شتابزدگی و توجیه اعتماد به منابع فضای مجازی را پذیرفت؟