امام محمدباقر(ع)، احیاگر علم ناب دینی

به گزارش شهرآرانیوز؛ آغاز فصل طلایی بندگی یعنی ماه رجب، شعبان و رمضان‌المبارک، با سالروز ولادت امامی گره خورده است که اگر نبود نهضت علمی‌فرهنگی ایشان و اهتمامی که به شاگردپروری و نقل حدیث داشتند، امروز نه‌فقط شیعیان بلکه مسلمانان جز نام، چیزی نداشتند. به‌مناسبت فرارسیدن این روز، در گفت‌و‌گو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی نظری‌منفرد، استاد سطوح عالی حوزه علمیه و کارشناس برنامه سمت خدا، مروری کرده‌ایم خدمات آن حضرت را.

پیش‌بینی پیامبر (ص)

امام باقر (ع) جزو کسانی هستند که پیامبر اکرم (ص) درباره ولادت ایشان پیشگویی کرده بودند و به جابربن‌عبد‌ا... انصاری فرمودند: «شما زنده می‌مانید و فرزندی از فرزندان من را با نام محمد خواهید دید که علم را خواهد شکافت». امام باقر (ع) ۴۷سال بعد از ارتحال پیامبر (ص) در سال ۵۷هجری متولد شدند و در سال ۱۱۴هجری‌قمری در پنجاه‌وهفت‌سالگی به شهادت رسیدند. برای بررسی شرایط حیات بابرکت ایشان و آنچه به‌عنوان اقدامات علمی و نقل حدیث انجام دادند، باید شرایط زمانه‌ای را که در آن زیسته‌اند، بررسی کنیم.

وقتی شرایط به نفع امامت شد...

امام سجاد (ع) در سال۹۴ هجری‌قمری از دنیا رفتند. در این سال، ولیدبن‌عبدالملک بر سر کار بود و تا سال۹۶ حکمرانی کرد. از سال ۹۶ تا ۹۹هجری‌قمری سلیمان‌بن‌عبدالملک و از سال۹۹ تا ۱۰۲هجری، عمربن‌عبدالعزیز بر سر کار آمدند. در دوران عمربن‌عبدالعزیز سه کار مهم صورت گرفت؛ ابتدا اجازه نشر و کتابت احادیث که تا پیش از آن اجازه این کار داده نمی‌شد. دومین کار مهم وی، برگرداندن فدک و سومین کار مهم او، این بود که به‌جای اهانت به امیرالمؤمنین (ع) در خطبه نمازجمعه، آیه «إِنَّ ا... یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسَانِ» خوانده شود.

کادرسازی و نخبه‌پروری

این اقدامات باعث شد فضا در آن دوران بازتر از گذشته شود، لذا در مکتب امام‌باقر (ع) شاگردان اثرگذاری تربیت شدند. ازجمله این شاگردان می‌توان به محمدبن‌مسلم، زراره، ابوبصیر، جابربن‌یزید جعفی و ابابن‌تغلب اشاره کرد. هرگاه امام محمدباقر (ع) به مدینه می‌آمدند، کرسی درس خود را به ابابن‌تغلب واگذار می‌کردند و به وی می‌گفتند در مجلس بنشین و فتوا بده، نه اینکه فقط حدیث بگویی!

جلوه اخلاق

امام محمد باقر (ع) از فضای باز آن زمان استفاده کردند و علوم را نشر دادند که شامل علوم دینی (فقه) و اخلاق نیز می‌شد. درباره اخلاق امام محمدباقر (ع) مصداق و مثال فراوان است. نقل شده است روزی شخصی به امام‌باقر (ع) اهانت کرد و ایشان را بقر خطاب کرد. حضرت در جواب وی فرمودند: «من باقر شکافنده علم هستم».

آن فرد مجددا به ایشان گفت: شما فرزند زنی هستید که غذا طبخ می‌کند. امام (ع) در جواب فرمودند: «بله؛ آشپزی، حرفه زن است». آن فرد سپس به مادر حضرت اهانت کرد. امام محمدباقر (ع) در جواب این اهانت فرمودند: «اگر آنچه درباره مادر من گفتی صحت داشته باشد، خدا مادر من را بیامرزد و اگر در او نبوده است و شما نسبت ناروا به ایشان داده‌اید، خدا شما را بیامرزد!». این رفتار سبب شد که آن فرد از امام عذرخواهی کنند.

گشایش ابواب مختلف فقه

امام محمد باقر (ع) برای تبیین فقه، ابواب متعددی را گشودند و توانستند فقه مدنظر پیامبر اسلام (ص) را از طریق نقل حدیث منتقل کنند؛ برای مثال عامه و خاصه احادیث مرتبط با حج را که یک عمل عبادی و نماد عظیمی از جهان اسلام و مسلمین است، از امام محمدباقر (ع) و امام جعفرصادق (ع) نقل کرده‌اند. با وجود آنکه منبع آن پیامبر اسلام (ص) است، سند نقلش به امام محمدباقر (ع) می‌رسد. همچنین است بسیاری از ابواب دیگر فقه که امام‌باقر (ع) آنها را تبیین کرده‌اند.

تربیت متکلمان برجسته

در فضای باز سیاسی ایجادشده درپی زوال قدرت بنی‌امیه، امام باقر (ع) مکتب علمی‌فکری را به راه انداختند که شخصیت‌های برجسته‌ای نظیر زراره و محمد‌بن‌مسلم در آن پرورش یافتند. امام باقر (ع) در مسائل کلامی نیز شاگردانی نظیر حُمران بن‌اَعْیَن، برادر بزرگ زراره، را تربیت کردند. حمران، متکلم و دانشمند برجسته‌ای بوده است، بنابراین امام محمدباقر (ع) نه‌تنها در اخلاق و فقه بلکه در مسائل کلامی و اعتقادی نیز شاگردان خوبی را تربیت کردند و کادرسازی و تربیت نخبگان علمی، سیره و وجه تمایز مکتب علمی ایشان بوده است.

توصیه مؤکد به عقلانیت

اسلام اجازه بحث در موضوعات مختلف را به انسان‌ها داده، اما معتقد است که مجادله باید مجادله احسن و همراه با برهان باشد. امام‌باقر (ع) نیز به افراد اجازه طرح مسائل مختلف را می‌دادند تا مطالب را همین‌طور قبول نکنند. حمران، از شاگردان برجسته امام‌باقر (ع)، متکلمی زبده بود؛ متکلم به معنای کسی که از دریچه عقل به دین، نگاه و مسائل دینی را با عقل بیان می‌کند. بعد از امام‌سجاد (ع) که مطالب را در قالب دعا بیان می‌کردند، امام‌باقر (ع) معارف اهل‌بیت (ع) را با تربیت شاگردان خود رواج دادند و مردم را به پذیرش دین برپایه عقلانیت دعوت کردند.

در ادامه حتما بخوانید امام محمد باقر(ع)، شکافنده حقایق قرآنی و دانش‌های اسلامی

کشاورزی درکنار تربیت شاگرد

برای الگوگیری از امام‌باقر (ع) در دانشجوپروری و ارتباط با نسل جوان و دانشجو و نخبه باید به دست‌پرورده‌های ایشان و آنها که در مکتبشان پرورش یافته‌اند، نگاه کنیم. درعین‌حال امام‌باقر (ع) به کار‌های زراعی نیز مشغول بودند. زمانی شخصی به نام محمد بن‌منکدر که شخصیت مطرحی در عصر امام‌باقر (ع) بوده است، ایشان را در حال کار کردن می‌بیند.

وی به حضرت عرض می‌کند: اگر در این شرایط عزرائیل به‌سراغ شما بیاید، چه کار می‌کنید؟ حضرت باقرالعلوم (ع) می‌فرمایند: «بهترین حالت خواهد بود؛ چراکه انسان برای آنکه بتواند زندگی خود را تأمین کند، باید کار نیز بکند». درواقع امام محمدباقر (ع) درکنار شاگردپروری و کار جدی علمی، برای تأمین معاش، کشاورزی نیز می‌کردند که درسی بزرگ برای امروز ماست.

احیاگر امید با علم و دانش

امام باقر (ع) بعد از خفقان، یأس و ناامیدی پس از عاشورا با آن نهضت علمی، توانستند روحیه امید و انگیزه را به جامعه شیعی تزریق کنند. ما هم امروز می‌توانیم با نهضت علمی، تقویت و تعمیق قدرت علمی، با تأسی به امام باقر (ع) با روحیه ناامیدی مقابله کنیم. ائمه اطهار (ع) در شرایط مختلف، ما را به قرآن ارجاع داده‌اند. در قرآن کریم، خداوند متعال وعده پیروزی قطعی را به مسلمانان داده است. قرآن می‌فرماید: «أَلّا تَخافوا وَلا تَحزَنوا وَأَبشِروا بِالجَنَّه: یعنی سست و ناراحت نشوید، شما برتر خواهید بود».

دین خدا را یاری کنید!

این ما هستیم که باید در این شرایط از امتحان سربلند بیرون بیاییم. روزگاری تنها پیامبر (ص)، امیرالمؤمنین (ع) و حضرت خدیجه (س) مسلمان بودند، اما امروز نزدیک به ۲ میلیارد مسلمان در دنیا داریم و این نتیجه پایداری بر حق است. ما هم امروز باید به وظیفه خود عمل کنیم و بدانیم که اسلام جاودان است. امام باقر (ع) هم این وعده را به شاگردان خود داده‌اند؛ چنان‌که خداوند متعال در آخر سوره مبارک محمد (ص) می‌فرماید: اگر شما به دین پشت کنید، عده‌ای می‌آیند که همانند شما نیستند و آنها دین را یاری خواهند کرد.