مشهد؛ شهر اول کشور در فضاسازی هنری

ریحانه موسوی | شهرآرانیوز؛ جانمایی المان‌های نوروزی در شهرمان نزدیک به دو دهه است که به یکی از شاخصه‌های استقبال از بهار مشهد تبدیل شده‌اند و هر سال خیابان‌های شهر با تعداد زیادی از المان‌ها مزین می‌شوند. سال گذشته بیش از ۵۰۰ هزار اثر به دبیرخانه جشنواره المان‌های نوروزی ۱۴۰۴ ارسال شد و در نهایت تعدادی از آثار دریافتی به عنوان المان حجم انتخاب شدند.

۲۱۹ المان جدید مفهومی امسال در سطح شهر مشهد جانمایی شد. همچنین حدود ۵۰۰ المان شهری در سطح شهر مرمت و زیباسازی شد. همچنین ۳۵۰ المان که در سال‌های گذشته در سطح شهر نصب و به مرور زمان بر اثر بارندگی و آلودگی دچار کثیفی و فرسودگی شده بودند، زیباسازی شدند. 

همچنین ۶۵ المان دیگر نیز مورد بازسازی، مرمت و زیباسازی قرار گرفتند که برخی از این المان‌ها مختص ماه مبارک رمضان بودند. چهل المان دیگر نیز یا در محل خود مرمت و زیباسازی شدند، یا برای انجام عملیات بازسازی به کارگاه منتقل و پس از تکمیل فرایند، دوباره به سطح شهر بازگردانده شدند. در این گزارش گفت وگویی با خالقان چند المان شهری جشنواره هنر‌های مشهد داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

پاسداشت شهدا با تلفیق هنر مدرن و سنتی

حوریه معزز جماب که با اثر «لاله‌های سرخ» در جشنواره امسال حضور دارد، درباره آن می‌گوید: اثر من مربوط به شهدای گمنام بود که ایده آن را از گلزار شهدای گمنام گرفتم. این اثر از جنس ورق فلز کار شده، زیرا ورق آهن سختی و استواری را تداعی می‌کند. بر روی آن یک سری نقش و نگار برگرفته از کاشی کاری سنتی استفاده شده، که نماد نگاره‌های اصیل ایرانی است و ریشه‌های عمیق فرهنگی و تاریخی دارد.

وی با اشاره به اینکه من فقط جنبه تزیینی کار را در نظر نگرفته‌ام و سعی کردم آن را نمادین کار کنم، بیان می‌کند: هر گلبرگ این کار قطره خونی است که بر روی آهن نقش بسته و تلفیقی از هنر مدرن و سنتی است. این کار هندسی است، اما در آن از نقش‌های کاشی کاری فیروزه‌ای نیز استفاده شده و در حقیقت می‌توان گفت پلی از گذشته به آینده است. در این اثر خواستم بگویم خون شهیدان، ضامن بقای این سرزمین است. معزز جماب می‌افزاید: ساخت این کار حدود ۲۰ روز زمان برد و به دلیل سرمای هوا از رنگ پلی اتیلن استفاده کردیم، زیرا رنگ مقاومی است. اما مجبور شدیم لایه‌های زیادی رنگ کار کنیم، تا آنچه که مدنظرمان است به دست آید.

وی زمان انتشار فراخوان جشنواره هنر‌های شهری مشهد را نسبت به سایر شهرستان‌ها خوب توصیف می‌کند و می‌گوید: اگر دو هفته زودتر از تاریخ همیشگی آن اعلام شود بهتر است و هنرمندان فرصت بیشتری برای انجام کار دارند. چون ما با سرما روبه رو می‌شویم و مشکلاتی نیز در حین کار به وجود می‌آید، که زمان ما را می‌گیرد. من پنج طرح ارائه دادم که یکی از آن‌ها انتخاب شد و به نظرم آثار امسال بسیار متفاوت تر، گرافیکی‌تر و نوتر است.

برگی از شاهنامه مهمان نوروز

فاطمه چگینی، هنرمند تهرانی، درباره اثرش با عنوان «برگی از شاهنامه» می‌گوید: این کار برگرفته از یکی از صفحات شاهنامه طهماسبی است، که یکی از معتبرترین و گران قیمت‌ترین آثار تصویرسازی جهان بوده و تنها بخشی از آن باقی مانده است. بخشی که در کار من اجرا شده داستان به تخت نشستن فریدون است، که آن را به صورت چند پلان تفکیک کرده‌ام و توهم حجم ایجاد می‌کند. بدین ترتیب افراد می‌توانند بین پلان‌ها قرار بگیرند و با آن تعامل داشته و درک بهتری از اثر داشته باشند.

چهار پلان به صورت ورق‌های فلزی و نقاشی اکریلیک اجرا شده است و در بوستان لاله قرار دارد. وی درباره بازخوردی که از سوی مخاطبان دریافت کرده است می‌گوید: حین نصب و جابه جایی آثار رویارویی مردم به گونه‌ای بود که می‌ایستادند، اشعار را می‌خواندند و برایشان جالب بود و با وجود اینکه در مشهد شاهنامه زیاد کار شده، اما باز این نوع آثار هم برایشان جذاب است. 

بعد از هزاران سال هنوز مردم نیاز دارند تا این اشعار را بخوانند، برخی نیز نمی‌توانستند آن را بخوانند و دیگران به آن‌ها کمک می‌کردند که تمام این موارد برای من جذاب بود. خاصیت کار نیز به گونه‌ای است که مردم با آن عکس می‌گیرند و در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند. این هنرمند از چالش‌های موجود در کار خود این گونه بیان می‌کند: من تا به حال اثری با ارتفاع زیاد تولید نکردم و یا آثارم اغلب کم وزن بودند که می‌توانستم آن را جابه جا کنم. این چالش بزرگ من بود که امسال باید آن را پیش بینی می‌کردم و برایم بسیار دشوار بود. 

هنرمندانی که در مشهد حضور ندارند، جابه جایی آثار با وزن زیاد چالش بزرگی برای آن‌ها محسوب می‌شود. چگینی براین باور است که با توجه به اینکه مشهد سال هاست بر اساس یک نظم و قانون این جشنواره را برگزار می‌کند و به نسبت سایر شهر‌ها عملکرد بهتری دارد. اما باز هم جا دارد که نظم بهتری از نظر هماهنگی و زمان بندی صورت بگیرد.

او ادامه می‌دهد: به نظر من تعداد آثاری که انتخاب و اعلام شد بسیار کم بود و جا داشت که کار‌های بیشتری انتخاب شود، که دلیل آن می‌تواند کیفیت آثار یا مسائل مربوط به بودجه باشد.

وی که حدود سیزده سال است در این جشنواره حضور دارد، مشکل همیشگی هنرمندان با مسئولان برگزار کننده را اعلام نکردن واضح و مشخص سیاست‌ها و رویکرد‌ها می‌داند و می‌گوید: وقتی خروجی آثار را می‌بینیم، متوجه می‌شویم با چیزی که اعلام شده متفاوت است. باید بخشی از جشنواره به هنرمندان پیشکسوت که الگوی سایرین هستند اختصاص داده شود و بخش دیگر به سایر هنرمندان، تا همه به یک اندازه از این فرصت استفاده کنند. اگر این تقسیم بندی صورت بگیرد بهتر است.

ترمیم آثار سال گذشته اتفاق خوبی است

فردین اسفندیاری تندیسی از «شیخ بهایی» را در جشنواره هنر‌های شهری مشهد ارائه داده است. این هنرمند درباره اثر خود می‌گوید: ارتفاع این کار ۳ متر است؛ متریال آن فایبر گلاس بوده و رویه آن پتینه برنزی است. این تندیس در ره باغ طوبی منتهی به حرم به گونه‌ای نصب شده که نگاه شیخ بهایی به گنبد حرم مطهر رضوی است.

وی با اشاره به اینکه ساخت این اثر از زمان قالب گیری، رنگ آمیزی و نصب حدود یک ماه و نیم زمان برد، بیان می‌کند: هر چقدر هنرمند در کار‌های هنری زمان بیشتری داشته باشد اثر با کیفیت تری خلق می‌کند. در این جشنواره به دلیل کمبود زمان کافی مجبور شدیم به صورت شبانه روزی کار کنیم، اما تلاش کردیم تا تمام مشکلات را در نظر بگیریم و نگذاریم کیفیت کار کم شود.

اسفندیاری با بیان اینکه جانمایی این اثر دائمی است، می‌گوید: در منطقه ثامن آثاری که کار شده بسیار انگشت شمار بوده و نصب یک پیکره در نزدیکی حرم اتفاق بسیار بزرگی است. از آن گذشته بسیاری افراد معمار حرم مطهر رضوی یعنی شیخ بهایی را نمی‌شناسند و این کار در شناخت شخصیت بسیار مؤثر بود. وی معتقد است: مشهد در حوزه جشنواره هنر‌های شهری همیشه جزو سردمداران در کشور بوده است. داوران بومی با توجه به شناختی که از شهر مشهد و فضا‌های مختلف شهری دارند، کار‌های بهتری را نسبت به داوران غیر بومی انتخاب می‌کنند.

اسفندیاری مهم‌ترین چالش هنرمندان را در رابطه با کمبود زمان می‌داند و می‌افزاید: اگر در اردیبهشت ماه فراخوان سال آینده منتشر شود و برای انجام کار حداقل سه ماه به هنرمند زمان بدهند، باعث می‌شود در کیفیت کار‌ها تأثیرگذار باشد. ما این موضوع را چندین بار به مسئولان منتقل کرده‌ایم، اما فکر می‌کنم یک مسئله زیرساختی است و بوروکراسی اداری آن به گونه‌ای است که موجب کمبود زمان می‌شود و دلیل آن نبود هماهنگی بخش‌های مختلف است.

کار‌هایی که امسال در شهر نصب شد با توجه به موضوع زمان و بودجه، نسبت به سال‌های قبل کمتر است، ولی کیفیت بهتری دارد. شهرداری برای انتقال نیافتن این ذهنیت به شهروندان در اقدامی، بخش زیادی از آثار سال‌های گذشته را ترمیم و باز پیرایی کرد که اتفاق خوبی بود و باعث شد هزینه‌هایی که در سال‌های قبل انجام شده بود، هدر رفت و دورریز نداشته باشد.

در ادامه حتما بخوانید طهوریان عسکری: مشهد الگوی ملی زیباسازی شهری است

دعای تحویل سال در قالب یک فضای ماه گونه

امید شعبانی، هنرمند اهل شیروان که با اثری به نام «ماه من» در این رویداد حضور یافته است، درباره آن توضیح می‌دهد: این کار به دعای تحویل سال اختصاص دارد، که در قالب یک فضای ماه گونه ترکیب بندی شده و در آن از خط شکسته نستعلیق استفاده شده است. نکته قابل توجه در ریتمی است که داخل کشیده‌های حروف دعا وجود دارد و آن را به صورت ماه در آورده است. در این اثر ترکیب ماه رمضان و نوروز که دو مسئله ملی گرایی و دین را نشان می‌دهد، مورد تأکید قرار گرفته و بر پایه یک ستاره هشت پر بوده که نماد حرم امام رضا (ع) است.

وی با اشاره به اینکه این المان در خیابان ملک الشعرای بهار چهارراه سلامت جانمایی شده است، بیان می‌کند: متریال این کار که ساخت آن یک ماه زمان برد از فلز و حدود ۳ متر و ۶۰ سانتی متر ارتفاع دارد. این اثر جزو طرح‌های موقت است که انتهای فروردین ماه جمع آوری شده است و سال آینده دوباره باز پیرایی و استفاده خواهد شد.

شعبانی با اشاره به اینکه جابه جایی تاریخ تحویل آثار، مقداری هنرمندان را سردرگم کرد، می‌گوید: من سفر‌هایی به شهر‌های مختلف داشته‌ام و تقریبا از تمامی آثارشان دیدن کرده‌ام. مشهد در زمینه اجرای المان‌های هنر شهری بسیار فوق العاده است، هنرمند و اثر هنری را خوب می‌پذیرد و به نظرم در زمینه فضاسازی و ایده سازی شهر اول کشور است. فضای شهری مشهد به بازبینی مجدد در زمینه تمام آثار نصب شده نیاز دارد، زیرا در بعضی قسمت‌ها تعداد کار‌هایی که اجرا شده بسیار زیاد است.