بی‌نیاز از خلق

راه کسب محبت مردم چیست؟ اهل بیت (ع) محبوب مردم بوده‌اند و راه کسب محبوبیت را به مردم نشان داده‌اند. در احادیث پیامبر و امامان (ع) راه کسب محبوبیت مردمی آموزش داده شده است. امام‌جواد (ع) در تبیین راه به‌دست آوردن محبت عموم مردم فرموده‌اند: مَنِ‌استَغنی بِاللهِ إفتَقَرَ النّاسَ إلَیهِ وَ مَنِ اتَّقَی ا... أحَبَّهُ النّاسُ وَ إن کَرِهُوا: هر که ثروتش خدا باشد و خود را به‌وسیله خداوند بی‌نیاز بداند، مردم به او محتاج شوند و هرکه تقوای الهی را پیشه کند، مردم دوستدار او شوند و مورد محبت مردم قرار می‌گیرد؛ گرچه ناخواسته باشد. این حدیث امام محمدتقی (ع) دو بخش دارد و دارای دو پیام است. (کشف‌الغمه فی معرفه‌الأئمه علیهم‌السلام، ج ۲، ص ۳۴۷ / حلیه الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار علیهم‌السلام، ج ۴، ص ۵۹۷ / بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۷۹).

استغنای درست

کدام استغنا خوب است؟ در جمله «مَنِ استَغنی بِاللهِ إفتَقَرَ النّاسَ إلَیهِ» پاسخ این پرسش نهفته است. استغنا به دو صورت می‌تواند باشد. «استَغنی عَنِ ا... أو مِنَ ا...» یک صورت است. این صورت زشت و بد است. اینکه انسان خود را از خدا بی‌نیاز بداند و استغنا از خدا داشته باشد و در اظهارات خود با خداوند ارتباطی برقرار نکند، ناروا و باطل است. گاهی انسان با خدا کاری ندارد و خود را بی‌نیاز از خدا می‌داند و می‌گوید خودم تمام نیازهایم را برآورده می‌کنم و به خدا احتیاجی ندارم.

آدم‌های مستکبر و مغرور و کافران و طاغوت‌ها خود را از خداوند بی‌نیاز می‌دانند. آنها خدا را فراموش می‌کنند و خداوند نیز آنان را فراموش می‌کند و نیازمند دیگران خواهند شد. قرآن کریم فرموده است: «قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمَى وَقَدْ کُنتُ بَصِیرًا قَالَ کَذَلِکَ أَتَتْکَ آیَاتُنَا فَنَسِیتَهَا وَکَذَلِکَ الْیَوْمَ تُنسَى» می‌فرماید: پروردگارا، چرا نابینا محشورم کردی؟ من که بینا بوده‌ام، خداوند می‌فرماید: آن‌گونه که آیات من برای تو آمد و تو آنها را فراموش کردی، امروز نیز تو فراموش خواهی شد. (طه، آیات ۱۲۵ و ۱۲۶).

این بی‌نیازی و فراموشی خداوند بسیار بد و زیان‌بار است. امام نهم در این حدیث روش صحیح استغنا را به همگان یاد داده‌اند. «استَغنی بِاللهِ» راه رشد و کمال است. صورت دوم استغنا، طلب بی‌نیازی به وسیله خداوند و با داشتن خدا و توکل بر اوست که در این حدیث به آن سفارش شده است.

استغناء بالله این است که با خداوند، خود را بی‌نیاز بداند، در همه‌چیز خود را نیازمند خدا دانسته، باور داشته باشد که خدا برآورنده همه نیاز‌های نیازمندان است. چنین انسانی با یاد خدا و دلبستگی به خدا بی‌نیاز می‌شود و دیگران نیازمند او خواهند شد. کسی که به درگاه الهی روی آورد، بی‌نیاز می‌شود و مردم به او احساس نیاز خواهند کرد.

راه محبوبیت نزد مردم

در بخش دوم حدیث، راه کسب محبت انسان‌ها نشان داده شده است. جمله «وَ مَنِ اتَّقَی ا... أحَبَّهُ النّاسُ وَ إن کَرِهُوا» دوست داشتن باتقوایان را طبیعی و ذاتی و حقیقت می‌شمارد. اگر انسان تقوا داشته باشد، مردم او را دوست خواهند داشت، حتی کسانی که خود تقوا ندارند، به باتقوایان و اهل تقوا علاقه دارند. براساس حسن و قبح ذاتی و عقلی، انسان‌هایی که به حسن و قبح شرعی نرسیده‌اند، نیز خوبی‌ها و تقوا را دوست دارند. اگر خود درظاهر آراسته به تقوا نیستند، ناخواسته انسان باتقوا را دوست دارند.

در فطرت انسان‌ها گرایش به خوبی‌ها و انسانیت و اخلاق زیبا وجود دارد. با اینکه اکراه دارند باتقوا باشند، باتقوایان را دوست دارند. تقوا فرمان‌برداری از خدا و رهایی از وسوسه‌های شیطان است. تقوا آراستگی به فضیلت‌های اخلاقی و پیراستگی از رذیلت‌هاست. تقوا خوش‌اخلاقی و روابط و برخورد با احترام و زیبا و گفتار نیک و مهربانی با انسان‌هاست.

در ادامه حتما بخوانید خوش‌بویی ثواب دارد

امام جواد (ع) در این حدیث واژه «ناس» را به‌کار برده‌اند. عموم مردم، فرد باتقوا را دوست می‌دارند نه یک گروه و قشر و حزب و دسته خاص را؛ هم با تقوایان، متقی را دوست دارند و هم بی‌تقوایان. خداوند، محبت انسان‌های متقی و پرهیزکار را در دل‌های مردم قرار داده و فرموده است: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا: قطعا کسانی که ایمان آورده و کار‌های شایسته انجام داده‌اند، خداوند رحمان محبتی را برای آنها در دل‌ها قرار می‌دهد». (مریم، آیه ۹۶).

پیام بخش نخست این حدیث، ضرورت و ارزش استغناء بالله و توکل به خدا و نقش آن در رستگاری است. پیام بخش دوم نیز اهمیت و لزوم آراستگی به تقوا و رسیدن به محبوبیت مردمی است.