جولان کرونا اگر اینترنت نبود

بیایید فرض کنیم که سروکله کرونا در ۳ یا حتی ۲ دهه پیش پیدا می‌شد؛ ما چه می‌توانستیم انجام دهیم؟ بخش بزرگی از بانک‌ها و پول‌های اسکناس تبدیل به محل توزیع ویروس می‌شدند. بخش بزرگی از پرداخت‌ها و دریافت‌هایی که اکنون اینترنتی هستند باید به‌صورت مراجعه حضوری می‌بودند. همه فعالیت‌های اینترنتی کنونی مثل آموزش، امتحان‌دادن و نشست‌ها یا حتی ویزیت و خرید باید به‌صورت حضوری انجام می‌شد. امکان حذف این موارد در میان‌مدت هم وجود نداشت. نتیجه این وضعیت از پیش معلوم بود. ویروس، چون سیلی بنیان‌کن عمل می‌کرد. روشن است که اینترنت و فضای مجازی نقش بسیار مهمی در قدرت ما برای استفاده از شیوه‌هایی دارد که می‌تواند جانشین ارتباط و حضور جسمی و نزدیک به‌هم باشند. گمان می‌کنم که یکی از مؤلفه‌ها و عوامل مؤثر بر قدرت کشور‌ها و موفقیت سیاست‌های ضدکرونایی آن‌ها امکانات اینترنتی آن‌هاست. امکانات و اثرگذاری اینترنتی شامل حجم و سرعت اینترنت به‌علاوه برنامه‌ها و زیرساخت‌های نرم‌افزاری و نیز کاربران کاربلد و ساختار حکومتی پاسخ‌گو و مورد اعتماد است. همچنین ارتباط میان پایگاه‌های اطلاعاتی رسمی کشور می‌تواند شرایط را برای استفاده مؤثرتر از اینترنت فراهم کند و همه این‌ها امکانی برای مقابله مؤثرتر با کروناست. از این رو انتظار می‌رفت که سیاست کلی کشور بر توسعه خدمات اینترنتی استوار شود. البته سخن‌گفتن از دولت الکترونیک از سوی مقامات کشوری به‌دفعات دیده می‌شود، ولی با سرعت موجود اینترنت و کندی پیشرفت کارها، نتیجه این می‌شود که در دفتر‌های خدمات الکترونیک و دفتر‌های پستی و... شاهد تراکم شدید جمعیت باشیم و این محل‌ها تبدیل به یکی از مراکز مهم اشاعه و انتقال ویروس کرونا شوند. پرسش این است که چرا و برخلاف بدیهیات زندگی، کوششی درخور برای ارتقای جایگاه اینترنت ایران به‌عمل نمی‌آید؟ اکنون رتبه ایران در دولت الکترونیک بسیار پایین‌تر از برخی کشور‌های همسایه است. البته در چند سال اخیر در این شاخص بهبودی رخ داده، ولی علت اصلی آن عقب‌ماندگی‌های پیش از اندازه قبلی است که تا حدی جبران شده است. در میان شاخص‌های دولت الکترونیک نیز امتیاز بخش خدمات آنلاین در شاخص توسعه دولت الکترونیک خیلی پایین‌تر است و این بخش است که می‌تواند عاملی برای مهار کرونا باشد. هنوز نتوانسته‌ایم وبسایت‌های ملی و منطقه‌ای برای ارائه خدمات گوناگون اجتماعی، بهداشتی، درمانی، آموزشی و اداری فراهم کنیم. بیشترین خدمات در این زمینه خدمات پولی و مالی است. همچنین در سرعت اینترنت، رتبه بسیار پایینی داریم. به‌ویژه سرعت اینترنت ثابت خیلی کم است. مسئله فقط رتبه ایران نیست، بلکه سرعت اینترنت در کشور‌های موفق در مبارزه با کرونا، چندین برابر ماست. از همه بدتر قیمت اینترنت در ایران است که اگرچه در میانه قیمت‌های جهانی است، ولی با توجه به سطح درآمدی ما، برای مردم گران محسوب می‌شود. در مجموع به‌نظر می‌رسد که مقاومت اعلام‌نشده‌ای در برابر توسعه اینترنت در کشور وجود دارد. علل این مقاومت شناخته‌شده است، ولی آینده بدون اینترنت قابل تصور نیست و نوعی بازگشت به گذشته خواهد بود؛ همه چیز گران‌تر از وضع فعلی خواهد شد و سطح رفاه مردم به‌شدت کاهش خواهد یافت. واقعیت این است که اگر قصد مبارزه با کرونا داریم و اگر می‌خواهیم آینده روشن باشد، باید به اینترنت و تمام لوازم آن از جمله آزادی بیان و اطلاعات و شفافیت و پاسخ‌گویی تن دهیم؛ البته از روی عقل و علاقه!