بازار پریشان کارگاه های تولیدی کفش مشهد

ملیحه فلاح | شهرآرانیوز؛ کفش تولیدی مشهد، جایگاه ویژه‌ای در کشور دارد؛ البته بهتر است بگوییم «داشت»؛ چون حالا دیگر از تولید خبری نیست و تقریبا همه تولیدی‌های کفش در این شهر تعطیل شده‌اند یا رو به تعطیلی می‌روند. برای تهیه یک گزارش میدانی به خیابان حرعاملی که مرکز تولیدکننده‌های کفش مشهد است رفتیم و در کمال تعجب با تعداد زیادی از واحد‌های تولیدی تعطیل‌شده مواجه شدیم و حالا برای گرفتن مصاحبه و عکس باید دنبال تولیدی‌هایی می‌گشتیم که حداقل نیمه‌باز باشند.

 

آقای نوروزی اولین تولیدکننده‌ای است که به‌سراغش می‌رویم. گرمی هوا و خلوتی بازار باعث شده است که از پوشیدن پیراهن منصرف شود و با زیرپوش سفیدرنگش پشت چرخ بنشیند و به آهنگی که از رادیو پخش می‌شود، گوش دهد. از او می‌پرسیم: آیا همه تولیدی‌های کفش تعطیل شده‌اند؟ سؤال را با سؤال پاسخ می‌دهد و می‌گوید: معلوم نیست؟ آقای نوروزی با صدای بلند شروع می‌کند به شمردن تعداد چرخ‌ها و دستگاه‌هایش؛ «یک، دو، ... ۱۴ و ۱۵. ۱۵ دستگاه اینجاست، اما ما چند نفریم؟ ۳ نفر. حالا به نظر شما این تعطیلی نیست؟ خود من فقط به خاطر اینکه خانه‌نشین نشوم و در کارگاه بسته نباشد به‌صورت نیمه‌وقت به اینجا می‌آیم. قبلا روزی حداقل ۸ سری دوازده‌جفتی تولید داشتیم، اما حالا شاید روزی یک سری تولید کنیم، آن هم برای گذران وقت، وگرنه درواقع تعطیل هستیم.»

آقای برفبار دومین تولیدکننده‌ای است که برای پرسیدن این سوال به داخل کارگاهش می‌رویم، مردی مسن که از حرف‌هایش معلوم است در این کار مو سفید کرده و سرد و گرم روزگار را چشیده است. به قول خودش برای اینکه بگوید چه بلایی سر تولید کفش آمده به وقت بیشتری نیاز دارد. اما خلاصه‌اش را به ما می‌گوید.

جواب او هم به سوال ما تقریبا مثبت است و دراین‌باره این‌طور توضیح می‌دهد: بازار تولید کفش به یک باتلاق وحشتناک تبدیل شده که عملا دارد همه سرمایه ما را می‌بلعد. تولیدکننده‌ها دیگر رمق گذشته را ندارند. بیش از ۷۰ درصد کارگاه‌های تولیدی تعطیل‌اند و ۳۰ درصد هم که کار می‌کنند، اعتباری برای خرید مواد اولیه ندارند و ظرفیت تولیدشان نسبت به قبل و نسبت به تجهیزات و کارگر‌هایی که داشتند بسیار کم شده است.

او می‌گوید: کفش تقریبا در گروه کالا‌های تزئینی و مصرفی قرار دارد و وابسته به مراسم و اجتماعات است که با وجود کرونا همه تعطیل شده و به دنبال آن تقاضا کم؛ تولیدکننده هم نمی‌تواند تولید کند. بیشتر چک‌ها دارد برگشت می‌خورد، بنکداران نمی‌توانند مثل قدیم خرید کنند و اکثر مغازه‌های خرده‌فروش هم مشتری ندارند.

آقای برفبار ادامه می‌دهد: اسفندماه که اوج کار ما بود، کرونا همه چیز را تعطیل کرد و به دنبال آن سرمایه ما بلوکه شد. خرداد هم که قرار بود بازار راه بیفتد تولیدکننده‌ها رمق نداشتند؛ چون یا بیمار بودند یا چکشان برگشت خورده بود یا سرمایه نقدی لازم برای ادامه کار تولید را نداشتند.

صدای یکی‌در‌میان چرخ‌ها از تولیدی بعدی می‌آید. با خودمان می‌گوییم شاید مسئول این تولیدی حرف‌های امیدوارکننده‌تری تحویلمان بدهد. اما درددل‌های آقای سزاوار هم مثل همه تولیدکننده‌های دیگر است. او هم از تعطیلی بیشتر تولیدکننده‌های کفش و کاهش ظرفیت آن‌هایی که کمی قدرتر بودند و رسیدنشان به مرز تعطیلی می‌گوید.

 

این تولیدکننده کفش ادامه می‌دهد: یک تولیدی دیگر به اندازه همین کارگاهی که اینجا می‌بینید همین کنار داشتم که تعطیل شد. دلم برای کارگرهایم می‌سوزد. کارگر با ۲۵ سال سابقه کفش‌دوزی حالا مسافرکشی می‌کند. یکی دیگر هم پیک موتوری شده؛ بقیه هم دست کمی از این‌ها ندارند. به این چرخ‌هایی که دارند کار می‌کنند نگاه نکنید؛ قبلا روزی ۱۰۰ سری دوازده‌تایی کفش تولید می‌کردیم حالا به زور ۱۰ سری تولید می‌کنیم، فقط برای اینکه کارگر‌ها بیکار نشوند. اگر همین سرمایه‌ای را که در بازار دارم و نمی‌توانم نقد کنم، سال گذشته زمین خریده بودم حالا چندبرابر شده بود. انجام کار تولیدی اشتباه است؛ تا در تولیدی را باز می‌کنی، هر روز یک هزینه روی دستت می‌گذارند. ماشین زیر پایم را فروختم که تولیدم سرپا بماند؛ همان ماشین چندبرابر شد. اگر همین‌طور پیش برود تا چند ماه دیگر همین مقدار کم تولید را هم که فقط برای بیکار نشدن انجام می‌دادیم، نخواهیم داشت.

قسمت جلو کارگاهش مغازه کوچک کفش‌فروشی راه انداخته است تا تولیداتش را به‌صورت خرده‌فروشی هم عرضه کند. یک زوج مسن برای خرید کفش داخل مغازه هستند. سوال‌هایم را از شاگرد مغازه می‌پرسم که در پاسخ می‌گوید: حاج‌آقا مسئول تولیدی هستند که الان بیرون رفته‌اند. اما تا جایی که من می‌دانم هر تولیدکننده که پهلوی چربی نداشته تعطیل شده؛ بقیه هم به همان سمت می‌روند. خود ما تولیدمان تقریبا به صفر رسیده است و فقط نیاز همین مغازه را تامین می‌کنیم. مشتری هم که تقریبا نداریم. همین آقا که الان برای خرید آمده می‌گوید ۲ سال پیش از ما خرید کرده و هنوز کفشش نو بوده، اما دزد برده و مجبور شده دوباره بخرد. فروشنده جوان رو به خریدار می‌کند و با شوخی می‌گوید: باز خدا پدر دزد را بیامرزد وگرنه امروز دستلاف نداشتیم!

آقای اکبریان تولیدکننده نیست و در اصل تعمیرات کفش انجام می‌دهد. از او درباره وضعیت تعمیراتی‌ها می‌پرسیم. چون رئیس اتحادیه کفاشان مشهد در مصاحبه‌اش گفته بود که واحد‌های تعمیرات کفش وضعیت به مراتب بهتری از تولیدی‌ها دارند. اکبریان حرف او را تایید می‌کند و می‌گوید: شاید وضعیتمان بهتر باشد، اما این به معنی خوب بودن شرایط نیست. مواد مورد استفاده ما برای تعمیر گران شده است و بازار کشش آن را ندارد که بخواهیم همان مقدار افزایش قیمت بدهیم، به همین دلیل از سودمان زدیم و حالا اصلا دخل و خرجمان باهم جور نمی‌شود. همین مغازه قرار بود هزینه ۳ خانوار را بدهد، اما حتی هزینه خود آن به زور تامین می‌شود.

او از ما می‌خواهد که به‌سراغ تولیدکننده‌ها برویم و ادامه می‌دهد: هر روز چند تولیدی تعطیل می‌شود. کارگر‌ها بیچاره شده‌اند، همه یا بیکار شده‌اند یا با اینکه هنر داشتند به سراغ کار‌های متفرقه رفته‌اند.

در سفید رنگ رو‌به‌رو مغازه‌اش را به ما نشان می‌دهد و می‌گوید: هم این در و هم آن ساختمان کناری‌اش تولیدی کفش بودند که تعطیل شدند. همین کوچه روبه‌رو را بروید؛ چندتا از تولید کننده‌های اصلی کفش آنجا بودند که الان تعطیل کرده‌اند. آقا مرتضی، معروف به تهرونی، یکی از آن‌هاست که مدل‌گیر کفش بود یعنی مدل کفش را می‌دید و می‌ساخت. البته صبح‌ها می‌آید، اما تولیدی‌اش تقریبا تعطیل شده است.

به کوچه بعدی می‌رویم، درست گفته بود؛ درِ تولیدی آقامرتضی بسته است و صندلی کوچک آبی پشت شیشه کارگاه خالی‌اش خودنمایی می‌کند. شاگرد تولیدی کناری بیرون می‌آید. از او می‌پرسیم که وضعیت تولیدی آن‌ها چطور است که می‌گوید: تعطیل شده. امیدمان به این عید‌ها بود که باز هم کار راه نیفتاد؛ بعد هم که محرم است. کارگرانی که جفتی پول می‌گرفتند (یعنی برای تولید یک جفت کفش مزد دریافت می‌کردند) هر روز سر می‌زنند، اما خبری از تولید نیست.

درحالی که اخبار مربوط به همه‌گیری بیماری کرونا و اثرات اقتصادی آن نقل محافل خبری شده است، صنعت کفش تقریبا از یاد‌ها رفته و به قول معروف کرونا برای این بخش از صنعت مشهد پاپوش بزرگی دوخته است. براساس اعلام اتحادیه کفاشان حدود ۸۰۰ واحد فروش کفش و بالغ بر ۲۵۰ واحد تولیدی در مشهد مشغول فعالیت هستند که همگی دارای مجوز و پروانه کسب هستند. علاوه بر این واحد‌هایی نیز به صورت غیرپروانه دار فعال هستند. با توجه به اینکه در برخی از این کارگاه ۴ تا ۱۰ نفر کارگر مشغول به کار هستند، تعطیلی این واحد‌ها می‌تواند، موجب بیکاری افراد زیادی شود.

 

کارشناسان تاکید می‌کنند اشتغال‌زایی و ارزش افزوده بالا در صنعت کفش، عواملی هستند که نباید به آن‌ها بی‌توجه باشیم. به گفته آن‌ها در شرایط کنونی، تلاش برای تامین مواد اولیه تولید، پرداخت تسهیلات بانکی و تسهیل صادرات به کشور‌های همسایه می‌تواند کمک شایان توجه‌ای به صنعت کفش مشهد کند و تولیدکنندگان را از وضعیت بغرنج فعلی نجات دهد.